مروری بر نقش نیروی قدس در یمن
حسن ایرلو، سفیر جمهوری اسلامی ایران در یمن درگذشته است. روایت رسمی جمهوری اسلامی درگذشت او در اثر کرونا است. حسن ایرلو سال ۹۹ در سمت سفیر ایران نزد دولت حوثی‌ها در صنعا اعزام شد اما دولت یمن که هنوز از طرف سازمان ملل و اتحادیه عرب دولت قانونی یمن شناخته می‌شود، ایرلو را به‌عنوان سفیر به رسمیت نمی‌شناخت. حسن ایرلو را یکی از اعضای ارشد سپاه پاسداران می‌دانند ولی دولت جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران این موضوع را علنی اعلام نمی‌کردند.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران می‌گوید حسن ایرلو از سال ۱۳۹۴ در سمت‌های مرتبط با یمن در این وزارتخانه فعال بوده است. او در دوره‌ای به یمن اعزام شد که شبه‌نظامیان حوثی مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران قدرت را در صنعا به دست گرفته و دولت عبد ربه منصور هادی، رئیس‌جمهوری یمن، را سرنگون کرده بودند. ایرلو مامور بود رابط جمهوری اسلامی ایران و حوثی‌ها در دوره‌ای باشد که جنگ یمن بین ائتلاف بین‌المللی تحت رهبری عربستان سعودی و حوثی‌ها در جریان بود. او در واقع سفیری برای هماهنگی کمک‌های جمهوری اسلامی ایران به حوثی‌ها به شمار می‌رفت؛ کمک‌هایی که سابقه‌ای طولانی‌تر از زمان سفارت ایرلو در یمن دارد.
کمک تسلیحاتی جمهوری اسلامی ایران به حوثی‌ها در سه مرحله متفاوت بود؛ دوره اول هنگامی بود که حوثی‌ها برای سرنگونی حکومت علی عبدالله صالح می‌جنگیدند (۱۹۹۹ تا ۲۰۱۱)، دوره دوم پس از سرنگونی حکومت علی عبدالله صالح (۲۰۱۱-۲۰۱۵) و دوره سوم پس از حمله ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی به حوثی‌ها (از ۲۰۱۵ تاکنون) بود.
موقعی که حوثی‌ها علیه حکومت علی عبدالله صالح می‌جنگیدند، جمهوری اسلامی ایران مهم‌ترین حامی تسلیحاتی آن‌ها بود. در چندین نوبت اعلام شد که محموله‌های اسلحه ارسالی ایران برای حوثی‌ها توقیف شده است. اسرائیل برخی از سلاح‌های توقیف شده را به نمایش گذاشت و از خبرنگاران دعوت کرد تا از آن‌ها عکس و فیلم تهیه کنند.
پس از سرنگونی علی عبدالله صالح در جریان اعتراض‌های بهار عربی سال ۲۰۱۱، جمهوری اسلامی ایران از این موقعیت برای تقویت نظامی حوثی‌ها استفاده کرد. حکومت جدید یمن به رهبری عبد ربه منصور هادی برای سلطه بر همه مناطق یمن قدرت کافی نداشت و ارتش به گروه‌های مختلفی تبدیل شده بود. یکی از این گروه‌ها طرفداران علی عبدالله صالح بودند که برای بازگرداندن او به قدرت تلاش می‌کردند.
جمهوری اسلامی ایران از این فرصت استفاده کرد و حوثی‌ها را به اتحاد با علی عبدالله صالح تشویق کرد. علی عبدالله صالح که از برکناری خود ناراضی بود، به جمهوری اسلامی ایران، دشمن سابق خود، نزدیک شد. با حمایت ایران، حوثی‌ها و نظامیان و قبایل وفادار به علی عبدالله صالح ائتلاف و در سال ۲۰۱۴ صنعا، پایتخت، را تصرف و حکومت عبد ربه منصور هادی را سرنگون کردند. در واقع قاسم سلیمانی حوثی‌ها را که برای سالیان متمادی فقط یک گروه شبه‌نظامی مخالف دولت علی عبدالله صالح بودند، از طریق ارسال سلاح و تجهیزات به‌حدی تقویت کرد که در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ به نیروی نظامی برتر یمن تبدیل شدند و نتایج قیام بهار عربی در یمن را ربودند و با تصرف صنعا، پایتخت، حکومت یمن را سرنگون کردند.
از طرف دیگر، در فاصله تصرف صنعا به دست حوثی‌ها تا سال ۲۰۱۵، قاسم سلیمانی با ایجاد یک پل هوایی بین تهران و صنعا با سرعت زیاد حوثی‌ها را به سلاح‌ها و تجهیزات لازم مجهز کرد و بخش عمده دیگری از این تسلیحات را از طریق دریا به حوثی‌ها رساند.
هنگامی که در ابتدای سال ۲۰۱۶ تندروها به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد به حمله کردند و روابط دیپلماتیک دو کشور قطع شد، نیروی قدس تلاش کرد از حوثی‌ها برای ناامن کردن داخل خاک عربستان سعودی استفاده کند. حوثی‌ها با حمایت سپاه پاسداران حملات موشکی و پهپادی به شهرهای مختلف عربستان سعودی و حتی ریاض، پایتخت، را شروع کردند. در یکی از مهم‌ترین موارد استفاده از شبه‌نظامیان حوثی به‌عنوان ابزاری در خدمت سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران، تاسیسات نفتی شرکت آرامکو عربستان سعودی در شرق این کشور در تاریخ ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹ هدف حمله پهپادی قرار گرفت. حوثی‌ها مسئولیت این حمله را بر عهده گرفتند ولی آمریکا و عربستان سعودی، جمهوری اسلامی ایران را مسئول این حمله اعلام کردند. این حمله به آتش‌سوزی‌های وسیعی در دو مجموعه پالایشگاهی متعلق به شرکت آرامکو منجر شد.
جالب آنکه حمایت‌های تسلیحاتی و نظامی جمهوری اسلامی ایران از حوثی‌ها در حالی است که حوثی‌های یمن از نظر مذهبی به شاخه‌ای از تشیع تعلق دارند که زیدی نامیده می‌شود و با شیعیان ایران از نظر مذهبی متفاوت‌اند. آن‌ها آیت‌الله خامنه‌ای را رهبر مذهبی خود نمی‌دانند اما از او به‌عنوان رهبری مهم در جهان اسلام نام می‌برند تا از حمایت جمهوری اسلامی ایران برخوردار باشند.
جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده است از جنگ یمن به‌عنوان اهرمی برای وابسته کردن بیشتر حوثی‌ها به خود استفاده کند. رهبران حوثی‌ها به ایران می‌روند و با آیت‌الله خامنه‌ای و فرماندهان سپاه دیدار می‌کنند و جمهوری اسلامی ایران هم در مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی از آن‌ها حمایت می‌کند.
ایرلو در نقش دستیار عبدالرضا شهلایی
با وجود آنکه حسن ایرلو سفیر جمهوری اسلامی ایران در یمن بود اما به نظر می‌رسد که او زیر نظر عبدالرضا شهلایی، مسئول اصلی پرونده یمن در سپاه پاسداران، کار می‌کرده است. این نوع تقسیم کار به ساختار خاص فرماندهی نیروی قدس بازمی‌گردد.
قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس، نوعی سیستم خاص و ویژه تصمیم‌گیری را در نیروی قدس ایجاد کرد که بر واگذاری پرونده هر کشور به یک فرمانده خاص در این نیرو مبتنی بود؛ سیستمی که تا روزی که خود زنده بود، به دلیل نقش شخصی پررنگش در هدایت و فرماندهی نیروی قدس، به چشم نمی‌آمد.
برخلاف سایر نیروها و سازمان‌های مسلح یا غیرمسلح جمهوری اسلامی ایران که معمولا در آن‌ها معاونانی تعریف می‌شوند و پس معاونان نیز فرماندهان رده پایین‌تر یا مدیران کل تعریف می‌شوند، اساس سیستم تصمیم‌گیری در نیروی قدس، آن‌گونه که عملکرد این نیرو در سال‌های گذشته نشان می‌دهد، بر اساس سیستم «یک کشور، یک پرونده، یک فرمانده» است. بر اساس این سیستم، مسئولیت اداره و تصمیم‌گیری هر یک از کشورهایی که نیروی قدس در آن‌ها فعال است، به یک فرمانده خاص واگذار می‌شود و او از اختیارات ویژه برای کنترل فعالیت‌های جمهوری اسلامی ایران در آن کشور برخوردار است و درباره کم‌و‌کاستی‌های احتمالی در تحقق اهداف جمهوری اسلامی ایران در آن کشور نیز پاسخگو خواهد بود.
در واقع در چنین سیستمی، به جای تقسیم موضوع فعالیت‌های نیروی قدس در هر کشور بین معاونت‌ها و ادارات گوناگون، این معاونت‌ها و ادارات نیروی قدس‌اند که برای مسئولان پرونده‌های عراق، لبنان، سوریه، افغانستان، یمن، غزه و... نقش پشتیبانی و لجستیک را بازی می‌کنند. به عبارت دیگر، در نیروی قدس فرماندهانی که مسئول پرونده یک کشور خاص‌اند، محور قرار می‌گیرند و سایر ادارات و بخش‌ها به آن‌ها سرویس و خدمات ارائه می‌کنند. در این چارچوب، فرماندهی پرونده یمن به عبدالرضا شهلایی، یکی از قدیمی‌ترین و مرموزترین فرماندهان سپاه، واگذار شده بود.
هیچ عکسی از شهلایی در رسانه‌های جمهوری اسلامی ایران منتشر نمی‌شود و آمریکا نیز فقط یک تصویر نه‌چندان باکیفیت از چهره او منتشر کرده است. حتی هیچ‌یک از خبرگزاری‌های متعدد حکومتی و غیرحکومتی جمهوری اسلامی ایران نیز هنوز خبر یا گفت‌وگویی از او منتشر نکرده‌اند.
سال ۲۰۲۰، دو مقام آمریکایی به رویترز گفتند در همان شبی که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، در بغداد هدف حمله پهپادی آمریکا قرار گرفت و کشته شد، حمله دیگری هم در یمن برای کشتن سرتیپ عبدالرضا شهلایی، از فرماندهان ارشد نیروی قدس، صورت گرفت ولی او از این حمله جان سالم به در برد. آمریکا اعلام کرده که عبدالرضا شهلایی یکی از فعال‌ترین فرماندهان نیروی قدس سپاه پاسداران در خاورمیانه است و سال‌ها است که به طراحی عملیات برای کشتن نیروهای آمریکایی و تامین منابع مالی برای این نوع عملیات مشغول است.
مقام‌های دفاعی و اطلاعاتی آمریکا می‌گویند او از افغانستان تا عراق و از سوریه تا یمن در تحرک است و علیه نظامیان و اهداف آمریکایی برنامه‌ریزی و اقدام می‌کند. سرتیپ شهلایی متهم است که سازمان‌دهنده اصلی حمله ۲۰ ژانویه ۲۰۰۷ در کربلا بوده که به کشته شدن پنج نظامی آمریکایی و زخمی شدن سه نظامی دیگر انجامیده است. منابع آمریکایی می‌گویند شهلایی معاون نیروی قدس است و سازمان‌های زیادی را که مسئول حملات به آمریکایی‌ها و متحدان آن‌ها در سراسر جهان‌اند، کنترل می‌کند. علاوه بر آن، برنامه‌ریزی برای قتل تعداد زیادی از سربازان ائتلاف در عراق و نیز تامین مهمات و اسلحه گروه‌های تندرو شیعه نیز به عهده او بوده و هست.
شهلایی در سال ۲۰۰۸ به دلیل همین اقدام‌ها به‌عنوان تروریست در فهرست سیاه آمریکا قرار گرفت. آمریکایی‌ها در سال ۲۰۱۱ اعلام کردند که رد عبدالرضا شهلایی را در طراحی و سازماندهی ترور ناکام سفیر عربستان سعودی در آمریکا پی گرفته‌اند. جمهوری اسلامی ایران تلاش برای ترور سفیر عربستان سعودی را رد کرد اما حاضر نشد بگوید که اصولا فردی به نام عبدالرضا شهلایی وجود دارد یا خیر چه رسد به اینکه حضور او در طرح ترور سفیر عربستان سعودی را تکذیب کند. آمریکا، اتحادیه اروپا و کانادا در همین ارتباط نام شهلایی را در فهرست تحریم‌های خود قرار داده‌اند.
شواهد و قرائن نشان می‌دهد که عبدالرضا شهلایی دست‌کم از زمان تصرف صنعا به دست شبه‌نظامیان حوثی در ابتدای سال ۲۰۱۵ مسئول پرونده یمن در نیروی قدس سپاه پاسداران بوده است. با وجود اینکه از سال ۲۰۲۰، حسن ایرلو به‌عنوان سفیر ایران به صنعا نزد دولت تحت کنترل حوثی‌ها اعزام شد، به نظر می‌رسید مسئولیت عالی عبدالرضا شهلایی در یمن همچنان برقرار است و او حتی فراتر از یمن فعالیت می‌کند و نوعی بازیکن آزاد نیروی قدس در سرتاسر فضای خاورمیانه و آسیای مرکزی است. با وجود این، جمهوری اسلامی ایران حتی در واکنش به خبر حمله آمریکا برای کشتن او هم سکوت اختیار کرده است؛ سکوتی که ۳۰ سال است درباره یکی از مرموزترین فرماندهان سپاه پاسداران ادامه دارد.
مرگ حسن ایرلو؛ عربستان اتهام تاخیر در اجازه انتقال او از یمن را رد کرد
ائتلاف به رهبری عربستان سعودی که در حال جنگ در یمن است، روز چهارشنبه اتهام ایران مبنی بر تعلل در اجازه انتقال سفیر ایران نزد دولت حوثی‌ها در صنعا را رد کرد.
حسن ایرلو سفیر ایران نزد دولت حوثی‌ها در صنعا، اندکی پس از انتقال از یمن به ایران، بر اثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داد.
روز گذشته سخنگوی وزارت خارجه ایران مرگ حسن ایرلو را "شهادت" خواند و گفت او "در محل ماموریت خود به کرونا مبتلا شد و به دلیل همکاری دیرهنگام برخی کشورها، متاسفانه در شرایط نامناسبی به کشور بازگشت".
این انتقاد در حالی مطرح شد که حسن ایرلو برای معالجات کووید استثنائا اجازه یافته بود علیرغم انسداد هوایی اعمال شده از سوی ائتلاف عربستان به خارج پرواز کند.
اکنون ائتلاف به رهبری عربستان در جنگ یمن در بیانیه‌ای گفته بازگشت حسن ایرلو را تسهیل کرده و ترتیبی داده است که یک هواپیمای پزشکی عراقی او را از صنعا به بصره در عراق انتقال دهد.
این ائتلاف در بیانیه‌اش تاکید کرده است که تسهیل انتقال ایرلو از صنعا به دلایل بشردوستانه را با میانجیگری عمان و عراق ظرف ۴۸ ساعت پس از اطلاع از وضعیت سلامتی وی آغاز کرده است.
پیشتر محمد عبدالسلام سخنگوی حوثی‌ها در توییتی نوشته بود "بر اساس توافقی میان ایران و (عربستان) سعودی که از طریق تماس ها در عراق به دست آمد، سفیر ایران در صنعا به دلیل مشکلات سلامتی به یک هواپیمای عراقی منتقل شد.
حسن ایرلو حدود یک سال پیش کار خود را به عنوان سفیر نزد دولت حوثی‌ها در صنعا آغاز کرد. در آن زمان وزارت خارجه آمریکا بلافاصله او را در لیست تحریم‌ها قرار داد.
آمریکا او را یکی از اعضای سپاه معرفی کرده بود که با حزب الله لبنان ارتباط داشت و مخفیانه به یمن منتقل شده بود.
بحران یمن از مسائل بسیار مناقشه برانگیز میان ایران و عربستان بوده است. در سال‌های گذشته ائتلاف به رهبری عربستان حوثی‌ها را که بر بخش‌های عمده‌ای از یمن تسلط دارد محاصره کرده است و عبور مرور از مرزهای زمینی، هوایی و دریایی را کنترل می‌کند.
یمن از سال ۲۰۱۴ درگیر جنگ است. ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی از ماه مارس ۲۰۱۵ وارد جنگ با حوثی ها شد اما جنگ بی نتیجه ادامه یافته که به یکی از بدترین بحران های انسانی در جهان دامن زده است. تخمین زده می شود بیش از ۱۰۰ هزار نفر در این جنگ کشته شده باشند.
به گفته کشورهای عربی، غرب و کارشناسان سازمان ملل، ایران با هدف تضعیف عربستان به حوثی‌ها کمک نظامی و سیاسی ارائه می دهد. تهران ادعای کمک تسلیحاتی به حوثی ها را رد می‌کند.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید