چه چیزی باعث جدایی قطر از باشگاه شیخ نشین ها شد

شیخ تمیم، امیر قطر، روز گذشته در گفت‌وگوی تلفنی با حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران روابط قطر با ایران را «دیرینه، تاریخی و مستحکم» توصیف کرده و خواستار «تقویت بیش از پیش این روابط» شد.شیخ تمیم بن حمد آل ثانی در گفت‌وگویی تاکید کرد: ما معتقدیم که در مسیر تقویت بیش از پیش روابط ایران و قطر هیچ مانعی وجود ندارد». وی با اشاره به برخی مشکلات منطقه ای تاکید کرد: بی تردید مذاکره و گفت‌وگو تنها راه رفع مشکلات است و روند گفت وگوهایی که کویت به نمایندگی از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس آغاز کرد، باید تداوم یابد. امیر قطر همچنین گفت که به دستگاه های ذیربط در کشورش دستور خواهد داد با هدف گسترش همکاری‌های تهران- دوحه بر تلاش های خود بیفزایند. حسن روحانی نیز در این گفت‌وگو با بیان این که ایران برای گسترش روابط خود با کشورهای همسایه و به ویژه کشور برادر قطر اهمیت زیادی قائل است، اظهار داشت: یکی از اصول سیاست خارجی ما تداوم همکاری با کشورهای همسایه در خلیج فارس است و معتقد هستیم با اراده مستحکم دو طرف می توانیم موانع موجود را برطرف و پیوندهای برادری را تقویت کنیم.

روحانی با تاکید بر این که ثبات و امنیت کشورهای منطقه به یکدیگر پیوند خورده و از هم تاثیر می پذیرند، افزود:«ما خواستار حاکمیت فضای اعتدال، میانه روی و عقلانیت در روابط میان کشورها هستیم و معتقدیم که راهکارهای سیاسی باید در اولویت قرار داشته باشند». رئیس جمهوری تصریح کرد: «کشورهای منطقه نیاز به همفکری و رایزنی بیشتر برای حل و فصل و مهار بحران های منطقه ای دارند و ما حاضریم در این عرصه همکاری کنیم». این اظهارات امیر قطر و ابراز تمایلش برای تقویت روابط با ایران در حالی ایراد می‌شود که طی چندین روز گذشته، شیخ تمیم به دلیل اظهاراتی که درباره به رسمیت شناختن جایگاه منطقه‌ای ایران بر زبان آورده بود از سوی رسانه‌های سعودی و اماراتی به شدت تحت فشار قرار گرفته بود. شیخ تمیم در اظهاراتی که چندی بعد از حضور ترامپ در عربستان بیان شد، صراحتا جایگاه منطقه‌ای ایران را مورد تاکید قرار داده و گفته بود: «پایگاه هوایی آمریکایی «العدید» از قطر در قبال طمع کشورهای همسایه حمایت کرد. اقدامات تنش‌زا علیه ایران نیز خطاست زیرا ایران نقطه ثقل منطقه است و حماس و حزب‌الله جنبش‌های مقاومت به شمار می‌آیند نه گروه‌های تروریستی. جنبش حماس نیز نماینده قانونی ملت فلسطین است. به دلیل همین سخنان بود که شبکه‌های العربیه و اسکای‌نیوز بلافاصله به طور پیاپی به «تمیم بن حمد آل ثانی» حمله کردند و امارات و عربستان پخش شبکه‌های الجزیره را متوقف و پایگاه‌های اطلاع رسانی قطر در این دو کشور فیلتر شدند. روزنامه «الوطن» عربستان نیز دیروز با انتشار گزارشی در این‌باره نوشت: شبکه‌های اماراتی و سعودی پس از این اظهار نظر امیر قطر که بیانگر روابط مستحکم دوحه با تهران است به او حمله کردند. زیرا وی تبیین کرده که دلیلی برای دشمنی با ایران ندارد و این امر مخالف کلیه دستاوردها و نتایج نشست‌های اخیر شورای همکاری خلیج فارس در ریاض است. روزنامه «الریاض» نیز با تیتر «شنونده عاقل‌تر از آن است که بهانه هک شدن را بپذیرد»، به اظهار نظر جنجالی امیر قطر پرداخت و نوشت: رسانه‌ها تلاش می‌کنند که صحت اظهارات امیر قطر را تکذیب کنند و بگویند که خبرگزاری قطر هک شده است اما انتشار همزمان این خبر در چندین رسانه قطری بیانگر صحت آن است. «جمیل الزیانی» رئیس تحریریه روزنامه سعودی «عکاظ» نیز در واکنش به اظهارات امیر قطر گفت: قطر یک کشور بزرگ یا تاثیرگذار نیست. در پی همه این حملات به امیر قطر از سوی برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس، منابع نزدیک به محافل سیاسی در دوحه فاش کردند که امیر قطر هرگونه میانجی‌گری برای متقاعد کردن وی به عذرخواهی از شورای همکاری خلیج فارس با هدف جلوگیری از شکاف میان اعضای این شورا، از جمله میانجی گری برخی کشورهای شورای همکاری و قدرت‌های بزرگ را مردود دانست.

بر اساس این گزارش، اظهارات شیخ تمیم شکاف عمیقی در روابط قطر و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ایجاد کرده است. البته باید این واقعیت را نیز در نظر داشت که ایران و قطر در برخی از موارد با یکدیگر اختلاف نظر بسیار جدی دارند. برای مثال در خصوص مسأله سوریه، ایران همواره یکی از منتقدان سیاست‌های قطر بوده و همواره حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم قطر از شورشیان مسلح در سوریه را مورد اعتراض خود قرار داده است. با این حال سیاست‌های قطر در سوریه با سیاست‌های عربستان در تضاد است. همچنین دو کشور عربستان و قطر در خصوص رویکرد به جنبش اخوان‌المسلمین نیز با یکدیگر اختلافات عمیقی دارند. قطر از یک سو از حامیان اخوان المسلمین است اما عربستان سعودی به دلیل گرایش‌های وهابی، از مخالفان سرسخت اخوان در منطقه به شمار می‌رود. این دو کشور حتی در سال ٢٠١٤ در خصوص قرار دادن نام اخوان در فهرست تروریستی شورای همکاری خلیج فارس، با یکدیگر اختلافات بسیار جدی داشتند. یکی از دیگر از موارد اختلاف میان عربستان و قطر که همواره هم مطرح بوده، رویکردی است که این دو کشور در سیاست خارجی‌شان دنبال می‌کنند. قطر همواره تلا ش‌کرده است تا سیاست خارجی مستقلی از دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس و شورای همکاری خلیج فارس داشته باشد. در واقع قطر به دنبال ابتکار عمل خود در سیاست خارجی است. قطر تلاش می‌کند تا دیدگاه‌ها و راهبردهای خود را دنبال کند. از این جهت است که از نقطه نظر ایران، قطری‌ها همواره به عنوان کشوری میانجی مطرح بوده‌اند. در مقابل عربستان سعودی تمام تلاش خود را به کار گرفته است تا منویات و راهبردهای منطقه‌ای خود را که عمدا در رویارویی و ستیزه‌جویی با ایران تعریف می‌شود، در پوشش شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب به کشورهای عرب منطقه تحمیل کند. در واقع عربستان بسیار تمایل دارد که قیمومیت کشورهای حاشیه خلیج فارس را بر عهده بگیرد. این کشور در خصوص کشوری نظیر بحرین موفق به این کار شد. در خصوص امارات متحده عربی نیز به موفقیت‌هایی دست یافت و به نظر می‌رسد که کشورهایی نظیر عمان، کویت و به خصوص قطر، قصد ندارند زیر بار فشارهای عربستان سعودی کمر خم کنند.

قطر ترجیح می‌دهد که روابط خارجی خود را از دریچه فشارهای عربستان از مسیر ابتکار عمل خود به کار گیرد. از این جهت است که امیر قطر اعلام کرده است که کشورش هم با ایران رابطه خوبی دارد و هم با آمریکا. البته در این میان نباید از اختلاف ارضی عربستان سعودی و قطر غافل بود. اختلافی که در سال ١٩٩٢ به درگیری مرزی دو کشور و کشده شدن دو مرزبان قطری انجامید. سخنان روز گذشته امیر قطر در گفت‌وگوی تلفنی با روحانی را شاید بتوان سرآغاز تغییر سیاست برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس در قبال ایران دانست. تغییری که شاید سرآغاز شکست همه تلاش‌های عربستان برای یکپارچه‌سازی خلیج فارس ایران باشد. در این میان کاملا آشکار به نظر می‌رسد که پیروزی حسن روحانی در انتخابات اخیر با رأیی بسیار بالا، توانسته بر ساختار سیاست‌گذاری برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس تاثیربگذارد.