چرا داعش ایران را تهدید کرد؟

استفاده از تاریخ در جنگ رسانه‌ای

این ویدئو با بیان "وقایع تاریخی" مرتبط با قبل از اسلام شروع می‌شود، زمانی که به گفته راوی ویدئو "ایرانیان زندگی توام با کفر و شرک و گمراهی داشتند". با این حال خداوند نور ایمان را به قلب فردی از میان ایرانیان به نام سلمان انداخت و او از نزدیکان پیامبر اسلام شد. در ادامه ویدئو از فتح ایران به دست مسلمانان سخن گفته می شود و اینکه ایران به مدت ۹ قرن مسلمان ماند تا اینکه اسماعیل صفوی "دولتی بر دو اساس بنا نهاد: دین رافضی [مذهب تشیع] و عرق فارسی". بدین سان، به گفته راوی، ایران و مناطقی از عراق "به نابودی کشیده شدند".

با بیان این مسائل راوی به دنبال آن است که بگوید که همچنان که از "ایران کافرِ" پیش از اسلام شخصی چون سلمان فارسی برخواست، اکنون نیز سلمان‌های فارسی جدیدی می‌توانند از "ایران رافضیِ" معاصر برخیزند. از اینجاست که در ادامه، اهل سنت دعوت به قیام می‌شوند.

گروه‌های جهادی همواره سعی کرده‌اند با به کارگیری روایت‌های تاریخی خود را در جایگاه مسلمانان صدر اسلام قرار دهند. بدین گونه علاوه بر القای حسی حماسی به نیروهای خود، امید پیروزی نهایی را به آنها می‌دهند. آنها می‌خواهند بگویند همانگونه که نیروهای مسلمان در صدر اسلام با وجود قرار داشتن در موضع ضعف توانستند به پیروزی‌های بزرگ و فتوحات چشم‌گیر دست یابند، نیروهای داعش نیز با وجود مقابله با دشمنان قدرتمند بالاخره پیروز خواهند شد. در این ویدئو نیز به این مقوله به وضوح اشاره می‌شود. در بخشی از این ویدئو گفته می‌شود "ای امت اسلام ما امروز در همان نقطه ای قرار گرفته‌ایم که پیامبر صلی الله علیه و سلم و اصحابش در مقطع مدنی [دوره حکومت پیامبر اسلام در مدینه] قرار گرفتند".

تاریخ به این گروه‌ها ظرفیت اسطوره سازی می‌دهد و به آنها اجازه می‌دهد تا با گزینش روایات خاصی از تاریخ به نیروهای سرخورده، وعده بازگشت به ایام مجد و شکوه بدهند. بدین گونه تاریخ به عنوان بستری برای پرورش ایدئولوژی و همچنین توجیه جنایات جنگی به کار گرفته می‌شود.

اما در استفاده ابزاری از تاریخ جهت پیشبرد اهداف خود، گروه‌های جهادی تنها نیستند. به عنوان مثال آدولف هیتلر در پرورش ایدئولوژی نازی به شکل وسیعی از تاریخ کمک گرفت. او در کتاب مشهور خود، نبرد من، تاریخ را درس مورد علاقه خود در دوران دانش آموزی ذکر می‌کند.

میراث دینی برای مشروعیت بخشیدن به نسل کشی

گفتمان داعش پر است از اشاره‌های مختلف به متون و میراث اسلامی. این گروه بر این باور است که تنها نسخه صحیح اسلام را در اختیار دارد و هر نگاه دیگری به دین، انحراف از اسلام اصیل است. از اینجاست که بیشترین قربانیان داعش در عراق و سوریه نه از اهل تشیع، بلکه مسلمانان سنی بوده‌اند که به نسخه تندروانه داعش از اسلام باور ندارند. داعش به خصوص با تکیه بر متون اسلامی اعمال خشونت بار خود را توجیه می‌کند. تمام اعمال داعش از جمله سر بریدن، کشتن افراد غیر نظامی، پرت کردن همجنس گراها از ساختمان‌های بلند، فروختن زنان ایزدی بردگی جنسی و غیره با استفاده از میراث اسلامی توجیه می‌شود.

به عنوان مثال در ویدئویی که داعش از زنده سوزاندن معاذ الکساسبه، خلبان اردنی، در سال ۲۰۱۵ پخش کرد، حدیثی از ابن تیمیه عالم اسلامی قرن هفتم و هشتم هجری برای توجیه این جنایت به کار گرفته شده بود. به کار گیری میراث دینی در جوامع سنتی که در آنها بسیاری به معنای لفظی متون دینی باور دارند و آنها را حق مطلق می‌شمارند، ابزاری است مؤثر برای سربازگیری و مشروعیت بخشیدن.

از نظر داعش تعلیمات اسلامی خشونت را تشویق و توجیه می‌کنند. ابوبکر بغدادی رهبر داعش در پیام صوتی خود که در تابستان ۲۰۱۵ منتشر شد، خطاب به طرفدارانش گفت: "ای مسلمانان، اسلام هیچگاه دین صلح نبوده است. اسلام دین جنگ است". در ویدئوی اخیر داعش به زبان فارسی نیز در جاهای مختلف از آیات و روایات اسلامی برای مشروعیت بخشیدن به تهدید به "نسل کشی" استفاده می‌شود. در این ویدئو نه تنها دولت‌مردان ایران بلکه کل جمعیت شیعه در ایران تهدید به قتل می‌شوند. "روافض مجوس تسلیم نمی‌شوند مگر با خشم فشنگ‌ها و امواج حاصل از ماشین‌های بمب گذاری شده و ترکش‌های برخواسته از مین‌های کنار جاده‌ای". در پایان این ویدئوی تبلیغاتی یکی از پیکارجویان داعش وعده فتح و سنی کردن ایران را می‌دهد.

استفاده از متون و میراث دینی برای توجیه و مشروعیت بخشیدن به اعمال خشونت بار و جنایات جنگی نیز مختص به گروه‌های جهادی نیست. حکومت غیر دینی صدام حسین هم در دهه هشتاد میلادی برای توجیه نسل کشی کردها از سوره انفال استفاده کرد و در عملیاتی که به نام همین سوره مشهور شد، ده‍‌ها هزار کرد را در عراق به قتل رساند.

حق نشر عکسAPImage captionداعش همواره از نابرابری‌های اجتماعی و خفقان سیاسی برای پیشبرد اهداف خود بهره جسته است. مظلومیت اهل سنت در عراق و سوریه همیشه در گفتمان داعش حضور داشته است

گفتمان مظلومیت برای توجیه ظلم

داعش همواره از نابرابری‌های اجتماعی و خفقان سیاسی برای پیشبرد اهداف خود بهره جسته است. مظلومیت اهل سنت در عراق و سوریه همیشه در گفتمان داعش حضور داشته است. این بار نیز در این ویدئوی فارسی که خطاب به ایرانیان ساخته شده از مظلومیت اهل سنت در ایران به عنوان دلیلی برای توجیه خشونت استفاده می‌شود. در جایی از این ویدئو تصاویر اعدام افرادی که به ظاهر اهل سنت هستند دیده می‌شود. و همچنین تصاویر جمعی از مردان در جایی که به ظاهر زندان است، که با دستان گره زده و به شیوه اهل سنت درحال نماز خواندن هستند نمایش داده می‌شود.

گفتمان قدرت برای جذب نیرو

اما داعش از موضع ضعف با مخاطبان خود صحبت نمی‌کند. بلکه با به تصویر کشیدن چهره‌ای قدرتمند از خود تلاش می‌کند راه حلی برای مظلومیت مسلمانان ارائه می‌دهد، راه حلی که برای جذب نیرو به خصوص در میان جوانان بسیار مؤثر بوده است. داعش در یک جنگ تبلیغاتی حساب شده و با به رخ کشیدن توانایی‌های جنگی خود به همراه قساوت و توحش غیرقابل وصف باعث ایجاد رعب و وحشت در میان نیروهای عراقی شد و این خود یکی از دلایل فروپاشی این نیروها در مقابل داعش در تابستان ۲۰۱۴ بود. اگر چه این تاکتیک تبلیغاتی داعش دیگر رنگ و لعاب گذشته را ندارد و افسانه شکست ناپذیری داعش مدت‌هاست که از ذهن‌ها محو شده، ولی این گروه در این ویدئو همچنان به این روش متوسل می‌شود. در این ویدئو ۱۶ مرد نقاب پوش مسلح که ادعا می‌شود ایرانی هستند و خود را گردان سلمان فارسی معرفی می‌کنند، به تصاویر رهبران و مسوولان بلند پایه ایرانی شلیک می کنند. البته کارگردانی این صحنه (و کل این ویدئو) در مقایسه با ویدئوهای داعش که در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ منتشر می‌شد ضعیف است.

زدودن مشروعیت از دشمن جهت توجیه خشونت

یکی دیگر از راهکارهای داعش برای توجیه کارهای خود، خائن نشان دادن دشمن است. و چه راهکاری در این زمینه بهتر از ادعای ارتباط دشمن با اسرائیل و آمریکا. این راهکار نیز فقط مختص داعش نیست. گروه‌های مختلفی در خاورمیانه برای نامشروع جلوه دادن رقیبان و دشمنان خود به آنها انگ نوکری صهیونیسم جهانی و آمریکا را می‌زنند. یکی از ارکان گفتمان داعش در طول این سال‌ها همکاری ایرانیان، شیعیان، کردها و غیره با اسرائیل و آمریکا بوده است. در این ویدئو نیز این اتهام تکرار می‌شود و ادعا می‌شود که شعارهای ایران بر ضد اسرائیل و آمریکا فریبی بیش نیست: "برای فریب اهل سنت، حکومت رافضی شعارهای دشمنانه و شیطنت زا بر علیه یهود و آمریکا سر داد". همکاری ایران با گروه‌ها و شخصیت‌های مختلف فلسطینی همچون یاسر عرفات و گروه حماس نیز به ادعای داعش نه در جهت دشمنی با اسرائیل که برای کمک به بقای آن بوده است. از سوی دیگر این حقیقت که ایران و آمریکا هر دو در عراق در حال جنگ با داعش هستند به عنوان دلیلی برای همپیمانی این دو کشور مطرح می‌شود.