آمریکا و تداوم تحریم‌های ایران؛ چرا و به چه قیمت؟

تحولات هفته گذشته پرونده هسته ای ایران بار دیگر پیچیدگی این بحران دیپلماتیک را به نمایش گذاشت. پیش از اجلاس سه جانبه رهبران ایران، برزیل و ترکیه، هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا در دیدار با ویلیام هیگ، وزیر امور خارجه جدید بریتانیا شانس موفقیت این اجلاس در دست یافتن به توافقی معنا دار را به نقل از رئیس جمهوری روسیه حداکثر ۳۰ درصد دانست. این پیش بینی چه از روی بدبینی و چه از روی بی میلی نسبت به موفقیت اجلاس تهران مطرح شده باشد؛ نشان از عدم آمادگی دستگاه سیاست خارجی آمریکا و کشور های پنج بعلاوه یک برای واکنش به نتیجه ای متفاوت داشت.

بر خلاف پیش بینی خانم کلینتون و دیمیتری مدودف، رئیس جمهوری روسیه، ایران در گفتگو های خود با ترکیه و برزیل با هر سه خواسته غرب در مذاکرت پاییز- فرستادن اورانیوم غنی شده خود به خارج از ایران، انتقال آن در یک محموله و دریافت سوخت راکتور تحقیقاتی تهران ۱۲ ماه بعد از انتقال - موافقت کرد.

کمتر از ۲۴ ساعت بعد از این توافق هیلاری کلینتون در نشست کمیته روابط خارجی سنا که به موضوع توافق آمریکا و روسیه برای کاهش سلاح های هسته ای اختصاص داشت از طرح پیش نویس قطعنامه ای جدید در شورای امنیت سازمان ملل متحد در بعداز ظهر همان روز سخن گفت.

صرفنظر از نحوه "غیر متعارف" اعلام این خبر، بسیاری از ناظران معتقدند که مطرح شدن این پیش نویس در روز سه شنبه از قبل برنامه ریزی نشده بود و در واکنش به تحولات تهران انجام شد.

واکنش منفی برزیل و ترکیه به این تصمیم در شامگاه سه شنبه و رد هر گونه گفتگو در مورد تحریم های جدید توسط نمایندگان آنها در سازمان ملل متحد و ابراز نارضایتی رهبران این دو کشور از طرح این پیش نویس، حکایت از عمیق تر شدن شکاف میان آنها و آمریکا داشت.

باراک اوباما ضمن حمایت از وضع تحریم های جدید در تماسی تلفنی با نخست وزیر ترکیه تلاش کرد از تیره شدن روابط دو کشور جلوگیری کند.

"رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه همچنین در نامه ای جداگانه به سران بیست و پنج کشور جهان، توافقنامه تهران را مهمترین قدم برای حل و فصل مناقشه هسته ای ایران از طریق دیپلماتیک دانست"

اما این اقدام مانع تداوم تحرکات دیپلماتیک ترکیه و برزیل نشد. هر دو کشور طی نامه ای به اعضای شورای امنیت از آنها خواستند به مذاکرات با ایران فرصتی دوباره دهند و از تصویب تحریم های جدید بپرهیزند.

رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه همچنین در نامه ای جداگانه به سران بیست و پنج کشور جهان، توافقنامه تهران را مهمترین قدم برای حل و فصل مناقشه هسته ای ایران از طریق دیپلماتیک دانست.

علی لاریجانی، رئیس مجلس ایران هم نسبت به آنچه ماجراجویی های آمریکا در شورای امنیت نامید هشدار داد و گفت در صورت تصویب تحریم های جدید، ایران در توافقش با ترکیه و برزیل تجدید نظر خواهد کرد.

مقام های ایران در نامه ای رسمی که به امضای علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی رسیده است، مفاد توافق مبادله سوخت هسته ای را توضیح داده اند.

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در نخستین واکنش به این نامه گفت که دولت این کشور پس از مطالعه به این نامه پاسخ خواهد داد. اینکه آیا در نهایت سیاست همکاری ایران با آژانس در رابطه با تبادل سوخت و تعهد عملی به توافقنامه تهران تا چه حد در روند تصویب تحریمهای جدید موثر باشد به زودی مشخص خواهد شد.

تحریمهای جدید...چرا؟

اما اینکه چرا دولت آمریکا در ساعات اولیه پس از انتشار خبر توافق تهران تصمیم به بی اعتنابی به آن گرفت، پرسشی است که بیشتر از یک پاسخ می توان برای آن متصور بود.

گری سیک، مشاور امنیت ملی جیمی کارتر، رئیس جمهور پیشین آمریکا، در مقاله ای این سیاست کشور های پنج بعلاوه یک را ناشی از خود بزرگ بینی و تحقیر برزیل و ترکیه دانست و نوشت: "قدرت های بزرگ امیدوارند پسرخاله های کوچک (ترکیه و برزیل) حد و اندازه خود را بدانند و اطمینان دارند که در نهایت آنها هم از سیاست تحریم و تنبیه تبعیت خواهند کرد."

این در حالی ست که یک پژوهشگر کمیته سیاست خارجی سنا که نخواست نامش فاش شود به بی بی سی فارسی گفت: "آنچه اتفاق افتاد بیش از هر چیز ناشی از نا امیدی مقامات ارشد دولت و سناتور های پر نفوذ از موفقیت سیاست گفتگو است. آنها معتقدند به ویژه پس از انتخابات سال گذشته، دولت ایران مشروعیت خود را کاملا از دست داده و بحران های داخلی توان تصمیم گیری در مسایل حساس سیاست خارجی را از رهبران ایران سلب کرده است." او گفت تحرک اخیر ایران از دید بسیاری از سیاستگذاران در آمریکا تنها برای خریدن زمان بیشتر است.

"تصمیم دولت ایالات متحده به پیگیری تحریمهای جدید علی رغم توافق تهران، به غیر از دلایل ذکر شده، با تحولات سیاسی و رقابتهای حزبی و فشار های لابی های قدرتمند در پایتخت آمریکا هم بی ارتباط نیست"

سوزان رایس، سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد هم در پاسخ به این سوال بی بی سی فارسی که چرا با وجود اینکه ایران در توافق تهران همه شروط غرب در مذاکرات پاییز گذشته را پذیرفته، آمریکا همچنان بر وضع تحریم های جدید تاکید دارد، گفت ایران با پی گیری غنی سازی و تاخیر چندین ماهه در پاسخ به پیشنهاد غرب ثابت کرده است که اراده واقعی برای اعتماد سازی و رفع نگرانی های غرب را ندارد.

اما نگاهی به تحولات داخلی آمریکا در ماه های گذشته نشان می دهد که تصمیم دولت ایالات متحده به پیگیری تحریم های جدید علی رغم توافق تهران، به غیر از دلایل ذکر شده، با تحولات سیاسی و رقابت های حزبی و فشار های لابی های قدرتمند در پایتخت آمریکا هم بی ارتباط نیست.

شدت گرفتن انتقادهای جمهوری خواهان از سیاست باراک اوباما برای گفتگو با ایران و بررسی تحریم های سختگیرانه جدید توسط اکثریت نمایندگان کنگره، و اتهام انفعال و تاخیر در برخورد با ایران به باراک اوباما، توان سیاسی او را برای دفاع از سیاستش در رابطه با ایران نسبت به ماه های نخست ریاست جمهوری او کاهش داده است.

به همین جهت اصرار بر تحریم ها می تواند تلاشی باشد برای کاهش فشارهای سیاسی داخلی و راضی کردن لابی های قدرتمند هوادار اسرائیل که شدیدا به وضع تحریم های جدید اصرار دارند.

در نتیجه، ریشه این تصمیم دستگاه دیپلماسی آمریکا را باید در مجموعه ای از عوامل داخلی، نارضایتی آمریکا از خارج شدن ابتکار عمل از دست کشور های پنج بعلاوه یک و البته تداوم بی اعتمادی میان ایران و آمریکا جستجو کرد.