کنگره ملی کردها؛ تعارض یا همکاری

بر اساس توافق احزاب کرد "دسامبر ٢٠١٣" کنگره ملی کردها کار خود را در اربیل پایتخت اقلیم کردستان آغاز خواهد کرد. گروه کاری در ماه اگوست بدین منظور تعیین شد تا مقدمات کنگره را آماد کند. گره کاری کنگره مذکور روزهای نخستین خود را با نامه ای از اوجلان آغاز کرد.

در این نامه آمده که پارت دمکرات کردستان عراق و پ.ک.ک در دهه ٨٠ میلادی تفاهم نامه ای را امضاء کرده اند که در آن قید شده است که این دو حزب باید در جهت همگرائی کردها گام بردارند.

در همان حال حزب دمکرات کردستان ایران هم اعلام کرد که عبدالرحمان قاسملو در دهه ٨٠ میلادی در صدد بوده که کنگره ملی کردها را در اروپا برگزار کند. از طرف دیگر اتحادیه میهنی نیز جلال طالبانی را از هواداران سر سخت برپای کنگره ملی معرفی می کند.

آنچه مشخص است همه احزاب و گروهای کرد جدا از تلاشهای هویتی در کشورهای منطقه، همگرائی و همکاری میان کردها نیز در دستور کار احزاب مذکور می باشد.

به عبارتی دیگر می توان گفت که کردها می بایست در دو جبهه فعال باشند. جبهه دمکراسی هویتی در کشورهای ایران، ترکیه، عراق و سوریه. در همان حال همگرائی یا اتحاد خود کردها.

حال می توان پرسید که آیا در منطقه ای که پرسش کرد پرسشی امنیتی محسوب می شود، کنگره مذکور گامی است در جهت همکاری یا دامن زدن به تعارضات منطقه ای؟

تعارض و همکاری را می توان بر اساس جایگاه بازیگران، تصوری آنها از منافعشان و زمینه های جستجو کرد که بازیهای سیاسی در آن انجام می گیرد. به فرض مثال شاید کسی تصور نمی کرد که روزی ایالات متحدە وارد روبط با چین بشود.

اما در اوج جنگ سرد این اتفاق افتاد. یا شاید بعید به نظر می رسید که روزی ترکیه که پایه های سیاست خارجی خود را بر اساس صلح در داخل و خارج طراحی کرده بود، وارد بازی نفس گیر خاورمیانه شود. در همان حال شاید تصور همکاری جمهوری اسلامی و ایالات متحده در جنگ افغانستان تقریبا غیر ممکن به نظر می آمد. اما دیدیم که اتفاق افتاد.

پس تعارض و همکاری قاعده همیشگی نیست که در همه حال حامل یک معنا و یکنوع رفتار خاص باشد. از همین منظر می توان به کنگره ملی کردها نگریست. در حالی کنگره برگزار می شود که کشورهای منطقه همچون ایران، ترکیه، سوریه و عراق که دارای تعارضات جدی و تاریخی با کردها هستند، هیچگونه واکنش منفی از خود بروز نداده اند.

در ابتدای موضوع باید گفت که با توجه به گفتمانهای غالب یا استراتژی کلان بازیگران عمده در کردستان، بعید به نظر می رسد که کنگره ملی کردها زمینه تعارض منطقه ای را هموار یا تقویت کند.

از طرف دیگر تغییراتی که در خاورمیانه شاهد آن هستیم جایگاه و تصور بازیگران منطقه را نسبت به پرسش کرد با تغییر بنیادی مواجهه کرده است. تغییری که کردها را همچون عامل متوازن کننده و ثبات می داند تا تعارض.

برای پرداختن و پاسخگوئی به سوال مطرح شده سعی خواهیم کرد که از منظر کردها یا گفتمانهای موجود در کردستان موضوع را دنبال کنیم. به این دلیل سه حوزه گفتمانی را مطرح خواهیم کرد تا از این طریق امکانات تعارض و همکاری کنگره ملی کردها را کالبد شکافی کنیم.

گفتمانهای مذکور عبارتند از:

ملی گرایان اقلیم محور
جامعه دمکراتیک و اتحاد دمکراتیک
فدرالیسم مبتنی بر تقسیم قدرت و اختیار

گفتمانهای مذکور را حزب دمکرات کردستان عراق به رهبری بارزانی، حزب کارگران کردستان به رهبری اوجلان و اتحادیه میهنی به رهبری جلال طالبانی نمایندگی می کنند.

از لحاظ قدرت هژمونیک حرب دمکرات و پ.ک.ک از هژمونی لازم در فضای کردستان برخوردارند. در رابطه با محوریت بازیهای سیاسی هر سه گروه از توانائی مانور و جهت دهی معادلات سهیم هستند.

دولت گرایان اقلیم محور

پایه های نظری و عملی حزب دمکرات کردستان عراق حول محور مرکزیت اقلیم کردستان سازماندهی شده اند. آن ها کردستان عراق را همچون قلب تحولات می داند و معتقد هستند که تسلط هژمونیک بر کردستان عراق و اهمیت ژئوپولتیکی این منطقه بطور خودکار محوریت تحولات کردستان را هم بدنبال خواهد داشت.

حزب دمکرات بیشتر در صدد استقلال کردستان عراق است. در همان حال مدام بر راهکار سیاسی جهت پاسخگوئی به پرسش کرد در دیگر کشورها تاکید دارد.

این حزب در معادله پ.ک.ک و دولت ترکیه نقش بارزی ایفا کرد تا روند صلح را تقویت کند. در درگیریهای پژاک و جمهوری اسلامی نفر دوم این حزب تلاش کرد تا به مناقشه پایان دهد. از طرف دیگر در مناقشه سوریه نگاهش بیشتر معطوف به کسانی است که معتقد به خودمختاری برای کردها و نزدیکی به اپوزیسیون سوریه می باشد.

حزب دمکرات به رفتار خود در قبال کردهای دگیر کشورها می نگرد. یعنی محوریت اقلیم و حمایت سیاسی از خواست کردها در منطقه. هر چند گمان می رود که کشورهای منطقه با خواستهای پارت دمکرات راضی نباشند. اما در حال حاضر این حزب از رابطه حداکثری با ترکیه، روابط نزدیک با جمهوری اسلامی و کم رنگ شدن تضاد بغداد- اربیل برخوردار است.

به هرحال آنچه تا به امروز از پارت دمکرات مشاهده کردیم، بیشتر معطوف به تعارض با بغداد بوده تا کشورهای منطقه.

جامعه دمکراتیک و اتحاد دمکراتیک

نمایندگی این گفتمان را پ.ک.ک بر عهده دارد. این حزب دارای رادیکالترین گفتمان در حوزه ناسیونالسیم کردی بود. آنها معتقد بودند که باید در صدد یکپارچگی کردستان گام برداشت.

اما با دستگیری اوجلان و پیام او در نوروز امسال گفتمان رادیکال جای خود را به صورت فرهنگی از گفتمان هویتی داد. یعنی ایجاد زمینه برای گفتگوی دمکراتیک و بعد ایجاد جامعه ای دمکراتیک بر منبای آن.

بدین منظور پ.ک.ک که سازمانی کاملا نظامی بود در تلاش است تا صورت رفتارهای خود در کردستان ترکیه و احزاب وابسته در کشورهای منطقه را در این مسیر سازماندهی کند. هر چند آنها از رفتارهای هژمونیک خود غافل نیستند و در همان حال به بازیهای سیاسی خود با کشورهای منطقه مخصوصا معادله ایران- ترکیه ادامه می دهند.

هر چند پ.ک.ک در سالهای دهه ٩٠ دارای گفتمان رادیکال ناسیونالیستی بود. اما کمترین مشکل را با ایران، عراق و سوریه داشت. حال که صورت گفتمانی آن تغییر کرده، می توان انتظار داشت که کمترین مشکل را با ترکیه نیز تجربه خواهد کرد.

در مجموع صورت فرهنگی گفتمان پ.ک.ک، کمتر شدن تضادها با ترکیه و تاریخ روابط نزدیک با ایران این گمان را تقویت می کند که گفتمان پ.ک.ک نیز بیشتر از آنکه حامل تعارض باشد، حامل همکاری است.

فدرالیسم مبتنی بر تقسیم قدرت و اختیار

اتحادیه میهنی کردستان نمایندگی این گفتمان را بر عهده دارد. از زمان تشکیل اتحادیه میهنی همواره دارای گفتمان و رفتار متعادلی بوده است. آنها بیشتر از آنکه انقلابیونی دو آتشه باشند، واقعگرایانی مصلحت محور هستند که معتقد به حل تدریجی پرسش کرد می باشند. نگرش آنها بیشتر به پراگماتیست‌ها نزدیک است.

اتحادیه میهنی معتقد به جامعه ای دمکراتیک است که بنای آنرا تقسیم قدرت میان نیروهای هویتی تشکیل می دهد. در همین راستا اتحاد اختیاری را پیشنهاد می کند که به گفته آنها زمینه همزیستی را هموار خواهد کرد.

در رابطه با پرسش کرد در دیگر کشورها نگاه آنها همچنان که قبلا اشاره شد، نگاهی است واقعگرایانه که بنیان نظری آن از ژئوپولتیک کردستان سر چشمه می گیرد. در صورتی که دولت کردی هزینه های زیادی را به جامعه کرد تحمیل خواهد کرد، بهتر است به سمت فدرالسیم گام برداشت.

اتحادیه میهنی در طول حیات خود هم جنگ و هم صلح را با دولت بعث تجربه کرد. در حال حاضر در مقایسه با حزب دمکرات از کمترین تضاد با دولت مرکزی عراق برخوردار است. در همان حال در حوزه روابط منطقه ای بواسطه پراگماتیست بودن همواره از روابط خوبی با ایران، سوریه و ترکیه برخوردار بوده است.

هر چند اتحادیه میهنی بواسطه بیماری رهبر حزب یعنی جلال طالبانی از میزان قدرت هژمونیک آن کاسته شده است. اما در حوزه بازیگری در معادلات کردستان و منطقه همچنان حضور دارد.

در نتیجه شاید عده ای به دیده تردید به کنگره ملی کردها بنگرند. اما همچنان که در بررسی موضوع به آن اشارە شد، زمینه های تعارض در حداقل امکان خود می باشد. چرا که کشورهای ایران، ترکیه و عراق که خود نیز از میهمانان این کنگره می باشند، هنوز واکنشی منفی به این کنگره از خود نشان نداده اند.

در همان حال پیام اصلی کنگره بر اساس صلح و آشتی میان ملل منطقه طراحی شده است تا تشدید تعارض میان کردها و کشورهای منطقه.