شکاف‌ها در حکومت پوتین تا کجا پیش رفته است؟

مطلبی از رابرت کوالسون (Robert Coalson)، خبرنگار ارشد رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی که روسیه، بالکان و اروپای شرقی را پوشش می‌دهد:

از گزارش‌ها برمی‌آید که یوگنی پریگوژین، رهبر گروه مزدوران واگنر، پس از شورش نافرجامی که با آن فرماندهان ارتش روسیه را به چالش کشید و کرملین را متلاطم کرد، به بلاروس تبعید شده است.

کارشناسان می‌گویند، علی‌رغم کوشش‌های رئیس‌جمهور روسیه و دولت او برای برقراری فضای اعتماد و ثبات، عواقب شورش واگنر احتمالاً تازه قرار است شروع شود.

روبن مگرابیان، دانشمند علوم سیاسی مقیم ایروان، به بخش روسی رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی می‌گوید قرار و معامله مبهمی که با آن آتش بحران فوری را خاموش کردند و پریگوژین را به بلاروس فرستادند، در نمایشنامه‌ای که هنوز ادامه دارد، صرفاً حکم صحنه اوج‌گیری داستان، «قبل از تنفس» و آغاز سکانس بعدی را دارد.

تحلیلگران بر این باورند که پریگوژین اگر انتظار حمایت فعال از سوی مقام‌های اصلی نظامی و اطلاعاتی را نداشت، دست به چنین شورشی نمی‌زد؛ همان مقام‌هایی که بنابر گزارش‌ها، بسیاری‌شان دل خوشی از سرگئی شویگو، وزیر دفاع، و ژنرال والری گراسیموف، رئیس ستاد کل روسیه ندارند.

رفتار پوتین نشان می‌دهد که پریگوژین واقعاً او را ترسانده است

آندری کولسنیکوف، تحلیلگر مؤسسه کارنگی

در سهولت نسبیِ حرکت ستون زرهی شورشیان به سمت مسکو نیز نشانه‌هایی از چنین حمایت احتمالی دیده می‌شود.

نیروهای واگنر توانستند به آسانی شهر روستوف-آن-دون، شهری نزدیک به مرز اوکراین که قرارگاه فرماندهی نظامی جنوب روسیه در آن قرار دارد را تصرف کنند و بدون مانع، راه خود را به سمت شمال، یعنی به سمت مسکو پیش بگیرند.

میخائیل کومین، تحلیلگر سیاسی اهل روسیه در تحلیلی برای بنیاد صلح بین‌المللِ کارنِگی می‌نویسد: «رئیس گروه مزدوران واگنر روی همبستگی افسران ارشد ارتش با شورش خود حساب می‌کرد و از آنجایی که نزدیک بود بدون مواجهه با مقاومت خاصی به مسکو برسد، احتمالاً چندان هم حساب اشتباهی نکرده بود.»

کومین می‌افزاید که پریگوژین در گذشته خواستار جایگزینی شویگو، وفادار قدیمی پوتین، با ژنرال میخائیل میزینتسِف شده بود.

میزینتسف همان فرمانده سرسختی است که به خاطر محاصره ویرانگر اما در نهایت موفقیت‌آمیز شهر بندری ماریوپل در اوایل سال ۲۰۲۲، به او لقب «قصاب ماریوپل» دادند.

«آزمون فشردهٔ وفاداری»

علاوه بر این، پریگوژین پیشنهاد کرده است که ژنرال سرگئی سوروویکین که تا ماه ژانویه فرمانده کل عملیات نظامی روسیه در اوکراین بود، جایگزین گراسیموف شود.

ژنرال سرگئی سوروویکین همان کسی است که دو روز پس از گمارده شدن به منصب فرماندهی جنگ بی‌رمق روسیه علیه اوکراین، رگباری از حملات هوایی را برای «مجازات» اوکراینی‌ها به راه انداخت.

سوروویکین در جریان مداخله روسیه در جنگ داخلی سوریه که در سال ۲۰۱۵ آغاز شد نیز اقدامات خود را از نزدیک با پریگوژین هماهنگ می‌کرد.

نیویورک تایمز در ۲۸ ژوئن به نقل از مقامات آمریکایی که نامشان فاش نشده، نوشت که سوروویکین که پیش از این فرماندهی نیروهای هوافضای روسیه را هم برعهده داشته، احتمالاً پیش از شورش گروه واگنر از برنامه یوگنی پریگوژین برای شورش خبر داشته است.

در ساعات اولیه این شورش، ویدئویی از سوروویکین در تلگرام منتشر شد که از نیروهای واگنر در اوکراین می‌خواست به شورش نپیوندند و شورش را ادامه ندهند.

گزارش نیویورک تایمز همچنین خاطرنشان کرد که «مقامات آمریکایی، علاقه‌مند به انتشار اطلاعاتی هستند که موقعیت ژنرال سوروویکین را تضعیف می‌کند، زیرا ژنرال سوروویکین را کاراتر و بی‌رحم‌تر از سایر فرماندهان روس می‌دانند.»

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، این گزارش را به عنوان نمونه‌ای از «گمانه‌زنی‌های متعدد» دربارهٔ شورش توصیف کرد و آن را رد کرد.

در همین اثنا، وال‌استریت جورنال به نقل از منابع اطلاعاتی غربی که نامشان ذکر نشده، گزارش داد که پریگوژین در اصل قصد ربودن شویگو و گراسیموف را «در جریان بازدید از یک منطقه جنوبی هم‌مرز با اوکراین» داشت.

این روزنامه گفت که این بازدید پس از این‌که سازمان امنیت فدرال از توطئه ربایش مطلع شد، لغو شد.

کانال تلگرامی ریبار (Rybar) که بر موضوعات جنگ تمرکز دارد، روز ۲۸ ژوئن نوشت که این شورش یک «آزمون فشرده برای تعیین میزان وفاداری» در وزارت دفاع بود و تبدیل به «بهانه‌ای برای پاکسازی‌های گسترده در نیروهای مسلح شده است.»

این کانال که با یکی از مقام‌های پیشین وزارت دفاع مرتبط است و گزارش‌های مفصلی از داخل ارتش روسیه به همراه نقشه‌های دقیقی از تهاجم به اوکراین منتشر کرده است، تأکید کرد که روند حذف افسران روسی آغاز شده است.

به نوشته این کانال، اتهام وارده به این افسران، نرساندن به‌موقع تدارکات و کوتاهی کردن در بسیج نیروها و «بهانه رسمی برای اخراج آنها، حمایت‌شان از گروه واگنر است.»

ریبار همچنین مدعی شد که گرچه گراسیموف به‌طور رسمی عهده‌دار فرماندهی عملیات در اوکراین است، اما عملاً ژنرال میخائیل تپلینسکی، فرمانده تیپ هوابرد ارتش، این وظیفه را به دست گرفته است.

«تجربه نزدیک به مرگ»

در روزهای پس از شورش نافرجام، پوتین و دولت او تلاش کردند تا حسی از اتحاد، اعتماد و ثبات را منتقل کنند. پوتین در ۲۷ ژوئن با مقام‌های امنیتی و با نیروهایی که ظاهراً به سرکوب شورش کمک کردند، ملاقات کرد.

آندری کولسنیکوف، روزنامه‌نگار سابق روسی که اکنون تحلیلگر مؤسسه موقوفه کارنگی است، گفت این نمایش که برای دلگرمی دادن برگزار شد، نتیجه‌ای معکوس داشت.

کولِسنیکوف به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: «این اشتباه بود که پوتین چنین نمایشی برپا کرد زیرا با این کار ضعف و ترس خود را نشان داد و نشان می‌دهد که پریگوژین واقعاً او را ترسانده است.»

به گفته برخی تحلیل‌گران، در چنین شرایطی، مسئله وفاداری قدیمی و شخصی شویگو، گراسیموف و دیگران به پوتین ممکن است عامل تعیین‌کننده باشد.

میخائیل کوفمان، ناظر ارتش روسیه و از کهنه‌سربازان روس، در توئیتر نوشت که «من فکر می‌کنم پریگوژین در واقع انتظار داشت که پوتین طرف او را بگیرد و شویگو و گراسیموف را کنار بزند. اما در عوض، شورش او احتمالاً ادامه کار آن دو را تضمین کرده است، به‌رغم این‌که این دو در کل به‌عنوان افرادی بی‌کفایت شناخته می‌شوند و در بین بیشتر نیروهای مسلح روسیه چهره‌هایی منفور هستند.»

راب لی، تحلیلگر نظامی و عضو ارشد مؤسسه تحقیقات سیاست خارجی، با این گزاره موافق است. او در پستی در توئیتر گفت که در حکومت روسیه «وفاداری سیاسی بر شایستگی غلبه دارد، حتی در میانه جنگی که برای بقای سیاسی پوتین حیاتی است».

این تحلیل با اظهارات ۲۷ ژوئن ویکتور زولوتوف، محافظ سابق پوتین که اکنون فرماندهی گارد ملی ۳۰۰ هزار نفری را بر عهده دارد، تقویت شد.

او پس از دیدار با پوتین گفت که به‌زودی به نیروهایش تسلیحات سنگین از جمله تانک داده خواهد شد تا امنیت دولت را بهتر تأمین کنند.

سیمون شوستر، خبرنگار مجله تایم نیز در تحلیلی نوشت که «در تجربه نزدیک به مرگ رژیم، زولوتوف از معدود برندگان صحنه تحولات بود.»

گالینا سیدورووا، روزنامه‌نگار، در مقاله‌ای نوشت که پوتین وضعیت سیاسی کشور را تبدیل به نوعی «بازی توئیستر» کرده است. اشاره او به بازی گروهیِ توئیستر است که در آن، افراد باید با قرار دادن دست و پاهای خود بر روی دایره‌هایی بر روی زمین، تعادل خود را در شرایطی که هر بار دشوارتر می‌شود حفظ کنند.

گالینا سیدورووا افزود: «فردی که در آخر بتواند همچنان سرپا بماند، برنده می‌شود و پوتین که توئیستر سیاسی شخصی خود را به راه انداخته، اکنون بیش از حد با مهره‌های خود بازی کرده و دود آن دارد در چشم همه کشور می‌رود.»

«روزهایی سخت» در پیش است

کارشناسان می‌گویند که در چنین وضعیتی، نیروهای روسی که در اوکراین می‌جنگند، ممکن است احساس کنند که جزو بازندگان هستند.

ارتش روسیه با یک حمله متقابل اوکراین روبه‌رو است و اگر تردیدها در مورد وفاداری فرماندهان افزایش یابد، روحیه ضعیف این نیروها ممکن ضعیف‌تر هم شود.

میخایلو ساموس، کارشناس نظامی اوکراینی، به «کارنت تایم»، شبکه روسی‌زبان رادیو آزادی که با همکاری صدای آمریکا اداره می‌شود، گفت: «مطمئنم روحیه و انگیزه نیروهای روسی متزلزل شده است. و این روند با ادامه جنگ تسریع خواهد شد. من فکر می‌کنم که اظهارات پوتین تنها بر شک و تردید در مورد آنچه در روسیه در جریان است، افزوده است. فکر می‌کنم روزهای سخت برای افسران و سربازان روسیه تازه شروع شده است.»