بحث "نگاه به شرق" و به‌خصوص تکیه جمهوری اسلامی به روسیه برای گریز از پیامدهای احتمالی تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به‌ویژه پس از اجلاس اخیر اوپک و نیز رایزنی‌های مسکو و تل‌آویو درباره سوریه، بار دیگر در فضای سیاسی و رسانه‌ای ایران بالا گرفته است.
روسیه که بسیاری از اصول‌گرایان به حمایت‌های او از جمهوری اسلامی چشم دوخته‌اند، در جریان بحث‌های اخیر کشورهای صادرکننده نفت، در برابر ایران و در کنار عربستان سعودی، از افزایش تولید نفت حمایت کرد. به گزارش شبکه خبری "راشا تودی"، طبق توافق اوپک و کشورهای غیر عضو صادرکننده نفت قرار است که آنها به‌رغم مخالفت ایران، روزانه یک میلیون بشکه دیگر به بازار عرضه کنند. همچنین گزارش شده است که روسیه بر افزایش تولید یک‌ونیم میلیون بشکه نفت اضافه در روز اصرار دارد.
این در حالی است که ایران به عنوان سومین تولیدکننده بزرگ اوپک با چنین تصمیمی، به خاطر ناتوانی در افزایش تولید نفت در زمان تحریم‌ها، مخالف است. جمهوری اسلامی عملا در شرایط تحریم امکان سود بردن از افزایش تولید را نخواهد داشت. با وجود این، جمهوری اسلامی در نشست جمعه گذشته سازمان کشورهای صادرکننده نفت، با "افزایش محدود" تولید موافقت کرد، اما در عین حال از اوپک خواست تا در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران موضع‌گیری کند.
رفتار روسیه با "دست عسلی ایران"
در چنین شرایطی شبکه تلویزیونی "سی‌ان‌بی‌سی" گزارش داده است که آمریکا می‌تواند از مسکو بخواهد تا در راستای همراهی با واشنگتن برای وضع تحریم‌های جدید علیه ایران و در جهت جلوگیری از کمبود عرضه جهانی نفت، تولید خود را افزایش دهد. البته وزیر انرژی آمریکا دوشنبه گذشته گفته بود که توافق با مسکو ممکن است "کمی کمتر" از میزانی باشد که برای جلوگیری از کمبود ناشی از تحریم ایران لازم است. "روسیه دست آغشته به عسل ایران را گاز می‌گیرد" عنوان معنادار این خبر در سایت "تابناک" در روز گذشته (سه‌شنبه ۵ تیر/ ۲۶ ژوئن) شده بود.
بایستی بر سیاست‌های اخیر نفتی روسیه، رفتار این کشور در برابر حضور ایران در سوریه را نیز افزود. در این میان نه تنها در راستای "مدیریت" حضور جمهوری اسلامی در سوریه، خبرهایی از نهایی شدن "توافق" مسکو و تل‌آویو بر سر دور کردن نیروهای ایرانی از مرز سوریه و اسرائیل منتشر شد، بلکه روسیه به صراحت از لزوم خروج تمامی نیروهای خارجی، از جمله ایران و متحدان‌اش، از خاک سوریه سخن گفت.
در واکنش به همین "رفتارهای اخیر" روسیه بود که غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده مجلس ایران، روز گذشته گفت: «ما کدهای بسیاری داریم که روسیه در موارد متعدد ایران را جا گذاشته است. آنها به اصطلاح خودشان به دنبال منافع ملی‌شان هستند». این اصول‌گرای میانه‌رو ضمن اشاره به لزوم "هوشمندی" مسئولان و دل نبستن آنها به حمایت‌های روسیه، خواستار قرار دادن منافع ملی ایران "در صدر همه موارد"، حتی در صورت ناهمخوانی آن با منافع روسیه شد.
این نماینده حامی دولت همچنین افزود: «نکته اینجاست که روسیه هیچ‌وقت در محافل بین‌المللی و صحنه‌های حساس برخلاف اظهارات برخی افراد و به اصطلاح تعارف‌های آنان، امتحان خوبی پس نداده است». ادامه سخنان جعفرزاده ایمن‌آبادی تأیید تلویحی رابطه نابرابر جمهوری اسلامی با روسیه است: «من نمی‌دانم چرا برخی از گفتن این حرف و حقایق امتناع می‌کنند، اما نکته اینجاست که ما باید به روس‌ها گوشزد کنیم که اگر همسایه خوبی برای آنها هستیم، این خوبی باید به صورت متقابل و دوطرفه باشد نه روابط یک‌طرفه و یک‌سویه».
گسترش "حوزه قدسی" سیاست خارجی
مواضع رئیس جدید کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران صراحتی از این هم بیشتر داشت. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه که پس از ۱۴ سال ریاست علاءالدین بروجردی بر این کمیسیون، یکشنبه گذشته جای او را گرفت، هم‌زمان با این جابه‌جایی به تفصیل رابطه تهران و مسکو و "سیاست‌های منفعت‌طلبانه" روسیه در قبال ایران را مورد انتقاد قرار داد. فلاحت‌پیشه که از اصول‌گرایان حامی دولت روحانی است، در دوره‌های هفتم، هشتم و دهم نیز عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بوده است.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه: بارها ایرانی‌ها بازیچه سیاست‌های منفعت‌محور روسیه قرار گرفته‌اند
این سیاستمدار اصولگرا در گفت‌وگو با ایسنا ضمن اشاره به اینکه "بارها ایرانی‌ها بازیچه سیاست‌های منفعت‌محور روسیه قرار گرفته‌اند"، از جمله گفت: «متاسفانه در کشور ما به یک‌باره حوزه قدسی سیاست خارجی گسترش پیدا کرده که حتی نمی‌توان از سوریه و روسیه انتقاد کرد». او در ادامه با اشاره به مواضع اخیر مسکو در اوپک، خواستار "بازبینی" در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، به جای "برخورد احساسی علیه روسیه" شد و گفت: «روس‌ها طبق قواعد حاکم بر نظام بین‌الملل عمل می‌کنند، لذا این ما هستیم که قواعد حاکم بر نظام بین‌الملل را به گونه‌ای احساسی نادیده می‌گیریم. به طور طبیعی بر اساس این قوانین، روس‌ها هر جا منافع‌شان اقتضا کند کنار یک کشور قرار می‌گیرند، چون آنها سیاست را امر ژله‌ای دیده و هیچگونه پیوند دائمی با کشورها ندارند».
فلاحت‌پیشه با اشاره به تبدیل شدن "روسیه، سوریه و برخی کشورها" به حریم ممنوعه نقد در ایران، افزود: «اگر آنها مورد نقد قرار گیرند ما مورد حمله و هجمه قرار می‌گیریم. بنده بارها به دلیل طرح نگاه واقع‌بینانه، از سوی برخی محافل داخلی مورد تکفیر، تهدید و مقابله قرار گرفتم». به گفته این نماینده اصولگرا «روس‌ها همان بازیگرانی هستند که هفت بار علیه ایران یعنی یک بار در شورای حکام و شش بار در مجامع بین‌المللی احکام ضد ایرانی دادند. در شرایطی که ایران سعی می‌کرد که در فضای بین‌المللی مشکلات‌شان را با دیگران حل کند، روس‌ها همراه با فضای بین‌المللی علیه ما شدند».
"پیام آشکار" روسیه به آمریکا
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه با اشاره به "سیاست پیچیده" مسکو در منطقه در پی چالش‌های این کشور در کریمه و خارج از مرزهای روسیه، نتیجه گرفته است: «در چنین شرایطی برخی از افراد در ایران سعی می‌کنند به گونه‌ای احساسی روسیه را قدسی و راهبردی نشان دهند. بنده هنوز هم معتقدم در مناسباتی که ایران و روسیه در حوزه‌های مختلف آن‌هم عمدتا نظامی داشتند، [ایران] دچار اشتباه راهبردی شد که در آینده می‌تواند به ضرر منافع و امنیت ملی کشور تمام شود».
از نظر فلاحت‌پیشه موضع مشترک روسیه و عربستان سعودی در اوپک «پیام آشکاری برای آمریکا مبنی بر آمادگی بازیگران برای جایگزینی نفت ایران دارد». فلاحت‌پیشه سپس با اشاره به روسیه و اشاره تلویحی به برخی کشورهای دیگر از جمله عراق، سود سالانه‌ی مجموع آنها از بازار نفت در زمان تحریم‌های پیش از سال ۱۳۹۴ را ۲۰ میلیارد دلار "یعنی برابر با ایجاد حداقل دو تا دو و نیم میلیون شغل در ایران" تخمین می‌زند و نتیجه می‌گیرد: «این ایرانی‌ها هستند که باید درکی از نظام بین‌المللی بر اساس بازتعریف از منافع ملی داشته باشند، چون ما برای خیلی از بحران‌های بین‌المللی هزینه می‌دهیم که هیچ اثری بر منافع و امنیت ملی ما ندارد. زمانی خواهد رسید که آنها به ثبات در مناطق‌شان رسیده و ایران را در قلمروی دشمنان خود قرار می‌دهند و حتی در حوزه‌های اقتصادی هم فضایی برای دوستی ایران ایجاد نمی‌کنند».
رئیس جدید کمیسیون امنیت ملی مجلس در نهایت با تأکید بر ضرورت بازبینی "عقلایی راهبردهای سیاست خارجی"، عملا حل اساسی‌ترین معضل جامعه جهانی با جمهوری اسلامی را راه دستیابی به منافع ملی ایران ارزیابی کرده است: «بدانیم که دنیای امروز دنیای تنش‌زدایی است، هرگاه ما توانستیم تنش‌زدایی کرده و مشکلات خودمان با دنیا و منطقه را حل کنیم کشورها به سمت‌مان آمدند، در مقابل هرگاه به سمت فضای تنش رفتیم کشورها ما را همچون گوشت قربانی دیده و منافع‌مان را بین خودشان تقسیم می‌کنند. لذا باید با توجه به منافع ملی و بدون اتکا به بازیگران غیرقابل اعتماد سیاست‌های خود را پیش ببریم».
توصیه‌های رهبر
علاءالدین بروجردی، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران، حدود سه ماه پیش در واکنش به "تغییرات کلیدی" در کابینه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، و انتصاب جان بولتون به سمت مشاور ارشد امنیت ملی این کشور، جهت‌گیری به سوی "شرق" را توصیه کرده و گفته بود: «آمریکایی‌ها بنا دارند سیاست‌های تندتری را نسبت به جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کنند و ما باید در مقابل نگاه به شرق به ویژه چین و روسیه را تقویت کنیم».
علی اکبر ولایتی، مشاور رهبر جمهوری اسلامی: روسیه نه می‌تواند و نه بنا دارد که به ایران زور بگوید
علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، نیز کمتر از یک ماه پیش در واکنش به خروج آمریکا از برجام، خواستار فاصله گرفتن ایران از اروپا و نزدیک شدن به روسیه و چین شده و گفته بود: «روسیه نه می‌تواند و نه بنا دارد که به ایران زور بگوید. با این کشور در خصوص مسائل دفاعی در حال همکاری هستیم و تقریبا هر چه خواستیم کم و بیش به ما داده است».
اندک‌زمانی پس از این اظهارات که با انتقادهای فراوانی همراه شده بود، صالح اسکندری، مشاور رسانه‌ای ولایتی، سخنان او را "تبیین" توصیه‌های رهبر جمهوری اسلامی و تلاش در جهت "بن‌بست‌شکنی" خواند.
"نگاه به شرق" که از آن به عنوان یکی از سیاست‌های راهبردی جمهوری اسلامی یاد می‌شود، مرزهای روشنی ندارد؛ گاه مفهومی صرفا ضد "غرب" داشته و همچون دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد کشورهای آمریکای لاتین را هم شامل می‌شده، گاه از منظری ایدئولوژیک نزدیکی به کشورهای مسلمان‌نشین را در مد نظر داشته و گاه با عزیمت از حوزه تمدنی شرق بیشتر اشاره‌ای بوده است به جهت‌گیری به سوی کشورهای منطقه، همسایگان ایران و دیگر کشورهای آسیایی. اما در عرصه سیاست و اقتصاد در درجه اول این روسیه و چین هستند که نزدیکی با آنها به عنوان "نگاه به شرق" جدی گرفته می‌شود.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بارها مقام‌های دولتی ایران را از آنچه آن را "شراکت محدود اقتصادی با چند کشور اروپایی و صرف بلوک غرب" خوانده، نهی کرده است. خامنه‌ای در روز ۲۹ بهمن سال گذشته (۱۳۹۶) گفته بود: «در سیاست خارجی، ترجیح شرق بر غرب، ترجیح همسایه بر دور، ترجیح ملّت‌ها و کشورهایی که با ما وجه مشترکی دارند بر دیگران، یکی از اولویت‌های امروز ما است».
پایگاه رسمی اطلاع‌رسانی دفتر رهبر جمهوری اسلامی روز ۳۰ بهمن ماه سال گذشته طی یادداشتی "شش دلیل برای ترجیح شرق بر غرب" را برشمرد. دلایل شش‌گانه مزبور "دسترسی به بازارهای بزرگ"، "توازن تجاری مناسب"، "منافع مشترک بالا"، "اثرگذاری کمتر دشمنان بر حوزه شرق"، "توان تکنولوژیکی و فناورانه بالا" و "وجود پول‌ها و ارزهای متفاوت و گسترده" در کشورهای شرقی عنوان شده‌اند
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید