پیرامون ایرانی، اسلامی، مدرن بودن هویت شان

هویت در سطح فردی و در فراخنای تاریخ داغ و درفش را بر نمیتابد. آنانکه میکوشند هویت جامعه را به زور و زر ، یا تهدید و تحبیب یک شبه دگرگون کنند، گره بر باد میزنند. در عین حال با چنین تلاشی جنم و جنس استبدادی فکر خود را بر ملا میکنند

برخی میگویند در ایران هم، به تاسی از اروپا، تجربه هویت ملی با تجدد و پیدا شدن زبان ملی گره خورده. برخی دیگر نفس هویت ایرانی را بر ساخته غرب و استعمار میدانند. میگویند این استعمار و سرمایه داری جهان گسترش بود که میخواست امت مذهبی را که ریشه در ذات خدا جوی انسان دارد ریشه کن کند و در جایش همبستگی شکننده و بی ریشه ملی را بنشانند. گروهی بر این گمان اند که سنت ایرانی چیزی جز استبداد و تنگ نظری و جزم باوری ندارد و بر ساختن هویت متجدد ایرانی بدون ترد این سنت نه میسر نه مطلوب است. گروهی دیگر لحظاتی از این تاریخ چند هزار ساله را ارج میگذراند و میخواهند لحظات دیگر را نیست کنند. دسته ای ایرانِ باستانشان آرزو است و دسته دیگر اسلام پناهی میکنند و میخواهند دو هزار سال تاریخ ایران پیش از اسلام را از تاریخ پاک کنند. نه تنها این گونه تلاش ها، به اعتبار عقلی و تجربی تاریخ هشتاد سال اخیر ایران یک سر ناممکن است بلکه این برخورد سطحی واقعیت تاریخی مهمی را نادیده میگرد. بسیاری از ارکان فکر یهودی و مسیحی متأثر از زرتشت اند و بسیاری از این ارکان بر بافت فکر اسلامی تاثیر گذشت.

در کار رواج فکر تجدد به دلائلی متعدد سنگ کجی در باب جایگاه مذهب در بن فکر ایرانی جای گرفت. هم منادیان افراطی تجدد دولتی--بخصوص استالینیست ها--و هم معاندان افراطی تجدد، که برترین تجلی آرا شان را در آثار آقای خمینی سراغ میتوان کرد این فرض باطل را رواج دادند که تجدد وعرفی شدن ملازم ان مرادف با ترک دین است. در واقع تجدد هیچ عنادی با نفس مذهب ندارد. صرفن بر این اصل پای میفشارد که مشروعیت دولت و قانون همه در گروی رای مردم است و لا غیر

تجدد که گریز ناپذیری آن هر روز روشن تر مینماید هرگز با گرته برداری صرف و سطحی از غرب یا هر "دیگر" دیگری شدنی نیست. در عین حال با روح شکست خورده ای که بعد از ترکمانچای بر روحیه ایرانی حاکم شد سازگاری ندارد. سنت ایران فراز و فرود های فراوان داشت--ادواری که ایران در فکر و قدرت سرآمد روزگار بود، و دورهائی که نکبت استبداد و جزم اندیشی بر همه عرصه ها حاکم شد. زمانی زرتشت و اندیشه های بکر او و دورانی مانی و میترا در ذهن ایرانی حاکم بود و زمانی اسلام به ایران راه یافت و بر ذهن و زبان ایرانی حاکم شد. همان طور که فرهنگ ملل انگلیسی زبان را بدون کتاب مقدس و بدون شکسپیر درک نمیتوان کرد، فرهنگ ایران را هم نه میتوان بدون قرآن و حافظ، و نه بدون درک محضر زرتشت شناخت. به علاوه نوشتها ی کسانی چون کربن و معین و پور داوود در باب مزد یسنا و ادب پارسی نفوذ تعین کننده اندیشهای زرتشتی بر اصول آنچه کربن اسلام ایرانی مینامید را نشان دادند. آنچه تجدد و هویت اصیل ایرانی می طلبد نه حذف نیمی از هویت دو پاره ایرانی و نه تهدید نیمی در عین تقویت سایه تاریخی ان است. باید هر دو بخش را ارج گذشت، و به شکلی نقاد آنچه به کار دموکراسی، تجدد، تعقل، آزادی، برابری، تسامح و تساهل می آید بر گرفت و باقی را و گذاشت. این فرایند صرفن از بطن جامعه و ذهن و زبان مردم شکل میتواند گرفت. تلاش برای قلدری و اعمال ولایت حزبی، فقهی، سلطانی، نظامی در این فرایند گره بر باد زدنی است دون کیشوت وار

خوش بختانه در چند دهه اخیر فرایند تجدد راستین در ایران ریشه گرفته. آغاز این حرکت به زمانی تاویل پذیر است که کسانی چون زنده رودی و کلانتری در نقاشی، مقدم و فرمان فرمایان در معماری، گلستان و گلشیری در نقد ادبی،نیما و اخوان در شعر و بلاخره شجریان و صبا در موسیقی گرته برداری از سبک و سیاق غربی را و گذاشتند. از دل سنت آثاری بکر و نو پدید آوردند که در آن واحد ایرانی و جهانی بود ؛ از نو آوری باکی نداشتند. آثار نسل جوان امروزی، از موسیقی نامجو تا فیلم های پناهی همه تداوم این مسیر اند. همزاد و همراه این نو آوری ها، هویت ایرانی تازه ایست که شاید بیش از همه در چهره ها ی زنان جوان ایرانی متجلی است. واپسین نظریات غربی در زمینه آزادی یا برابری زنان را میدانند ولی بنده فکری این نظرات نیستند بلکه ارکان ان را با شرایط ایران در می آمیزند و از ترکیبش چیزی به راستی شگرف می آفرینند