فردیت سیاسی و تشکیلات سیاسی در میان ما

دید و نگاهها به مسائل سیاسی، اجتماعی متفاوت است. این تفاوت همواره در بین انسانها وجود داشته است. یک نظری که بتواند پاسخگوی همهء مسائل پیچیدهء پیرامون ما باشد، وجود ندارد. مخصوصا در کشور ویا کشورهایی که سیر حوادث روندی درهم و برهم را طی می کنند. کشورهایی که بر اساس یک نظم خاص حرکت می کنند، می توان براحتی مسائل را دید و آنها را موشکافی کرد. ولی در کشورهایی که از انواع و اقسام بحرانها در رنجند، نمی توان براحتی مسائل را دید و تحلیل کرد. هر چند که آنها ساده باشند، اما بازهم مشکلات عدیده ای را می توانند به سرعت بیآفرینند.

بحث فردیت و تشکیلات سیاسی، شاید در حال حاضر از این نظر اهمیت دارد که در برابر تشکیلاتهای منسجم سیاسی، افراد بیشماری وجود دارند که یا از تشکیلاتها بریده اند و یا اصلا خود را در هیچ تشکیلاتی دخیل نمی دهند. در اینجا این مسئله را می توان از دو زاویه مورد بررسی قرار داد. مسئله ای که بر اینها می تواند تاثیری بسزا بگذارد، همانا موقعییت مکانی است. مکان از نظر محیط جغرافیایی که در آن انسانها قرار گرفته اند. زمانی که فرد از مکان زندگی خود به هر صورت دور می شود، تحولاتی در زندگی او روی می دهد. بستگی دارد که فرد از چه محیطی با چه کیفیت سیاسی و اجتماعی به چه محیطی وارد شود. این تغییر مکانی می تواند، تغییرات فکری و رفتاری در فرد یا افراد را بوجود آورد.

در زمینهء فعالیت سیاسی کشورهای رشد یافته با کشورهای در حال رشد یکی نیستند. در کشورهای رشد یافته فعالیتهای سیاسی بر اساس کاراکترهای مشخصی استوار است. فرد در این کشورها از حداقل های حقوق انسانی و شهروندی برخوردار است. نگاه انسان و تلاشش به محیط اطراف طبعا با نگاه انسانها در کشورهای در حال رشد خیلی متفاوت است. پرداختن به مسائل سیاسی و روش سیاست کردن در این محیطها شامل انتخاب و انتخاب شدن است. فرد زمانی که ضرورت ایجاد کند، در مسئله ای مشخص به حرکت درمی آید و برای آن مسئله مشخص و نه زیاد و نه کم به فعالیت می پردازد. ظرفی – حزب یا گروه ویا دسته - را هم که انتخاب می کند، جوابگوی نیازهای او را تا حدود زیادی می دهد. وضعییت در کشورهای در حال رشد فرق می کند. انسانها در این محیطها برای بدست آوردن اولین حقوق یعنی حق زنده ماندن و زندگی کردن می کوشند. این بمراتب سخت تر است از فعالیت بخاطر تکمیل بخشهایی از حقوق که در کشورهای رشد یافته به آن پرداخته می شود. بحث در اینجا عمدتا در حول و حوش کشورهای در حال رشد است. بعنوان مثال ایران و یا می توان کشورهای دیگر مثل عراق و افغانستان و... را هم مثال آورد. اما خوبتر است که ایران را درنظر گرفت، چون برای ما مثالی مملوس تر است. پس موضوع را در مورد ایران می زنیم.

نقش فرد سیاسی و تشکیلات سیاسی، همانطور که گفتم می تواند از دو زاویه مثبت و منفی باشد. فردیت در حال حاضر بیشترین مشتاقان را به خود جلب کرده است. فرد سیاسی، فردی است که بر اساس توان خودش فارغ از تشکیلات سیاسی به فعالیت سیاسی می پردازد. افراد سیاسی در حال حاضر رقیبی هستند برای تشکیلاتهای سیاسی و می رود تا هر روز بر تعداد افراد مستقل افزون تر گردد. عواملی که می توانند افراد را از تشکیلاتهای سیاسی به سوی فردیت سیاسی سوق دهند، می توانند بیشمار باشند. این عوامل بیشتر نقش منفی برای فرد دارند که او را به سوی مستقل عمل کردن سوق می دهند. عوامل منفی می توانند زیاد باشند، از جمله رعایت نکردن حقوق انسانی فرد در تشکیلات را می تواند از عمده مسائل مثال آورد. اگر فرد در جامعه ای باشد که حقوق انسانی رعایت نشود، شاید تن به کار تشکیلاتی در همان جامعه تا پای جان هم بدهد. اما این زمانی می تواند پایان پذیرد که فرد به حقوق خود بعنوان یک انسان آگاهی یابد. آنگاه است که او دیگر نمی تواند به این مسئله بی تفاوت باشد و سر به فعالیت در این راه می گذارد و اگر خواسته اش برآورده نشود، به مبارزه در این راه گام می نهد تا زمانی که به هر وسیله به حقوقش دست یابد. احزاب و گروهها در کشورهای در حال رشد بیشتر بر اساس سیستمهای کهنه شکل و اداره می شوند. فرهنگی که براین احزاب هستند، همواره در برابر حقوق فردی انسان ها قرار می گیرند. با اینکه نقشی در تشکل و حرکت منسجم می آفرینند و تا حدودی فرد را از انزوا خارج می کنند و به او هویتی می بخشند، اما فرد برای این قیمت گزافی را باید بپردازد که شاید در شرایطی هم در برابر هدف اصلی او یعنی آزادی انسانها باشد. فرد خود در قید و بند قرار می گیرد و حقوقش در بند قرار می گیرد و یا پایمال می شود. هویتی که به او داده می شود، او را وادار می کند که در برابر دیگر گروهها که آنها هم وضعییت مشابهء دارند به رقابت و گاه خصومت برخیزد. او مقید است که تابع گروه باشد و گروه تعیین می کند زیاد یا کم درچه مسیری راه بپیماید. گروه می تواند تا حد فرقه و سکت پیش برود و پیشوا و مراد تعیین کنندهء زندگی فرد باشد. فرد با تکیه بر گروهش نیرو می گیرد و می تواند به خصم بپردازد و خصمانه برخورد کند. او احساس نیرو می کند و بر هر چیزی که در برابر گروهش قرار گیرد، می تازد. در بعد دیگر در گروه می تواند رقابتهایی وجود داشته باشد. فرد نمی تواند در این رقابتها ناظر باشد و باید موضع مشخص داشته باشد. این خصومت ها اگر در گروه مکان کافی وجود نداشته باشد، منفجر شده و به بیرون کشیده می شود. در اینجا هم فرد مجبور است بعنوان فرد، اما در قالب گروه عمل کند. درگیریهای زیاد بالاخره نیروی فرد را تحلیل می برند و او یا به اقدام کور دست می زند و یا اینکه به ابزار گروه تبدیل می شود.

در مقابل این مسئله فردیت مستقل سیاسی قرار دارد. فرد مستقل این مشکلات را که در گروه دارد را ندارد و دامنهء فعالیتهایش بستگی به گروه ندارد. اما او از امکاناتی که گروه ها دراختیار دارند و هویتی که گروه به فرد می دهد، نمی تواند برخوردار باشد. اگر امکاناتی هم داشته باشد، خیلی کمتر و کوچک تر از امکانات گروهی است. در مقابل او استقلال دارد و مقید به حبس خود در یک محیط مشخص نیست. او در اجتماع قرار می گیرد و مشکلاتش را از اجتماع می گیرد و با اجتماع است که درگیر می شود و سعی می کند تاثیرگذار باشد. نتیجهء تلاشهایش هم زیاد و کم به پای خودش نوشته می شود.

تشکیلات می تواند عامل بسیار مثبتی باشد در زندگی انسانها، اما به شرطی که حقوق انسانی در آنها رعایت گردد. انسانها می توانند بر اساس مشترکیات خود به توافق برسند و با هم در یک ظرف مناسب برای اهداف مشخصی گام بردارند، اما باز هم شرط پایه ای و اساسی همانا رعایت حقوق انسانی فرد است. رعایت حقوق انسانی فرد باعث می شود که فرد خود عضو برابر حقوق گروه بداند. در اینجاست که فرد امنیت کامل در گروه را از هر لحاظ می تواند داشته باشد. زمانی که حقوق فرد بطور کامل در گروه رعایت شود، دیگر او برایش سخت نیست که در گروه بماند، چون برای او محیطی قابل پذیرش است. والی فرد را نمی توان بدون حقوقش در هیچ ظرفی برای مدتی طولانی نگه داشت، بالاخره زمانی بدنبال مسئله ای خود ش خواهد رفت.

25.1.2011