پیشنهاد اسرائیل برای 'استراتژی مشترک' با آمریکا در صورت عدم بازگشت ایران به برجام

طبق گزارش وب سایت اَکسیوس و منابع اسرائیلی، مقامات این کشور معتقدند که با آغاز کار ابراهیم رئیسی در سمت رئیس جمهوری، احتمال توافق ایران با بازگشت به برجام به شکلی که مورد نظر اسرائیل و آمریکا است کاهش یافته است. اسرائیل نگران آن است که دولت کنونی آمریکا به خاطر جلب رضایت اروپاییان، بدون پافشاری بر تغییراتی در برجام اولیه تصمیم بگیرد به این توافق بازگردد.

در سال ۲۰۱۸ دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا، این کشور را از برجام خارج کرد. آقای ترامپ معتقد بود که این توافق نه تنها مانع از دستیابی ایران به تسلیحات اتمی نمی‌شود، بلکه جنبه‌های دیگر "رفتار مخرب" جمهوری اسلامی از جمله برنامه موشکی بالستیکی، "حمایت از تروریسم و بی ثبات‌سازی منطقه" و موضوعات مرتبط با حقوق بشر را هم نادیده گرفته است. او خواستار توافقی جامع‌تر با ایران بود.

در زمان حصول توافق اتمی بین آمریکا و سایر قدرت‌های جهانی با ایران در سال ۲۰۱۵، انتظار آمریکا این بود که زمینه مذاکرات بعدی دو طرف فراهم شود.

باراک اوباما، رئیس جمهوری وقت آمریکا، هنگام اعلام دستیابی به این توافق، در سخنانی در کاخ سفید تلویحا چنین انتظاری را مطرح کرد. او برجام را با توافق‌های آمریکا و شوروی در دوره ریاست جمهوری جان کندی و رونالد ریگان مقایسه کرد که، به گفته او، زمینه ارتباط بعدی دو طرف و تحکیم صلح و ثبات را فراهم آورد.

با وجود این خوشبینی، پس از دستیابی به برجام و اعلام لغو تحریم‌ها، رهبری جمهوری اسلامی با رد قاطعانه هرگونه مذاکره بر سر موضوعات غیرهسته‌ای از جمله برنامه موشکی، حمایت از گروه‌های طرفدار ایران در منطقه، برنامه موشکی و طرح‌های منطقه‌ای خود را با جدیت بیشتری دنبال کرد. مقامات بلندپایه نظام هشدار دادند که در صورت مذاکرات بعدی، آمریکا خواستار عبور از خطوط قرمز نظام خواهد شد و موضوعاتی مانند کنار گذاشتن خصومت با اسرائیل و وضعیت حقوق بشر را مطرح خواهد کرد.

اسرائیل خواستار آن است که دولت فعلی ایالات متحده، که شماری از مقامات ارشد آن از جمله آقای برنز در دولت باراک اوباما عضویت داشته و از تصمیم او به قبول برجام حمایت کرده‌اند، این بار اطمینان حاصل کند که در بازگشت به برجام، نگرانی‌های امنیتی آن کشور نادیده گرفته نخواهد شد.

اسرائیل معتقد است که حکومت ایران به نابودی آن کشور متعهد است و دستیابی به تسلیحات اتمی و گسترش نفوذ نظامی جمهوری اسلامی در منطقه، امنیت اسرائیل و کشورهای دیگر منطقه را به مخاطره می‌اندازد.

بخش عمده مذاکرات رئیس سیا در اسرائیل با یائیر لاپید، وزیر خارجه انجام شد اما او با اسحاق هرتزوگ، رئیس جمهوری، بنی گانتز، وزیر دفاع، و داوید بارنیر، رئیس موساد نیز ملاقات و گفتگو کرد.

به گفته منابع اسرائیلی، مقامات این کشور در این ملاقات‌ها یادآور شدند که نگرانی اسرائیل از بازگشت به برجام اولیه بدون تغییرات اساسی در آن برای دولت فعلی اسرائیل اهمیت فراوان دارد و به معنی دنباله‌روی از موضع بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق، نیست.

آقای نتانیاهو، که به تازگی قدرت را از دست داده، روابط نزدیک و دوستانه‌ای با دونالد ترامپ داشت. حسن روحانی در آخرین سخنرانی خود در مقام رئیس جمهوری ایران گفت که بنیامین نتانیاهو با نشان دادن اسناد هسته‌ای ایران به آقای ترامپ، او را قانع کرد که از برجام خارج شود هرچند، به گفته آقای روحانی، این اسناد جعلی است. ماموران اطلاعاتی اسرائیل این اسناد را از مراکز اتمی ایران ربودند.

در مقابل، روابط دولت باراک اوباما و همچنین بسیاری از مقامات دولت فعلی آمریکا با آقای نتانیاهو چندان گرم نبود.

رسانه‌های اسرائیل گفته اند که مقامات ارشد این کشور در ملاقات با رئیس سیا، همچنین ابراز تردید کرده‌اند که جمهوری اسلامی ایران واقعا آماده اجرای تعهدات خود در برجام باشد. به گفته این رسانه‌ها، آقای برنز نیز گفته است که در این نظر با مقامات اسرائیلی سهیم است.

مقامات اسرائیلی به خصوص انتخاب ابراهیم رئیسی به ریاست جمهوری ایران را مورد تاکید قرار داده و گفته‌اند که دولت او حتی برجام در شکل فعلی را هم قابل قبول نمی‌داند.

افزایش احتمال بازگشت؟

در مقابل، برخی دیگر از ناظران گفته‌اند که با انتخاب ابراهیم رئیسی، احتمال بازگشت ایران به برجام افزایش یافته است.

به گفته آنان، رهبران جمهوری اسلامی با توجه به شرایط وخیم اقتصادی این کشور و مهمتر از آن، احتمال از دست دادن نفوذ منطقه‌ای خود به خاطر ناتوانی در برآوردن خواست مالی و حفظ وفاداری گروه‌های نیابتی، مایلند تحریم‌های آمریکا هرچه سریعتر رفع شده و منابع سرشار مالی را در اختیار آنان بگذارد.

این گروه از ناظران معتقدند که با روی کار آمدن آقای رئیسی، که به جناح اصولگرای جمهوری اسلامی تعلق دارد، تمامی تشکیلات و نهادهای حکومتی همسو شده و دولت می‌تواند بدون نگرانی از انتقاد جناح رقیب، با آمریکا به توافق برسد.

روزنامه فایننشال تایمز، چاپ لندن، در مقاله‌ای این نظر را از قول یکی از دیپلمات‌های اروپایی در تهران نقل کرده و افزوده است که آقای رئیسی و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه منتخب او، به بهبود روابط با کشورهای عرب منطقه معتقد هستند و کاهش نگرانی این کشورها، زمینه مساعدی را برای بازگشت آمریکا به برجام فراهم می‌آورد.

در عین حال، برخی دیگر از کارشناسان این ارزیابی را با واقعیات سیاسی جمهوری اسلامی منطبق ندانسته و یادآور شده‌اند که سیاست‌های اصولی در تمامی زمینه‌ها و به خصوص سیاست خارجی و هسته‌ای مشخصا توسط رهبر جمهوری اسلامی تعیین می‌شود و تغییر کارگزاران حکومتی تاثیر چندانی بر سیاست‌های اساسی ایران ندارد.

در مورد برجام، با وجود اینکه پس از حصول این توافق در سال ۲۰۱۵، آیت الله علی خامنه‌ای نسبت به آن موضعگیری انتقادی اتخاذ کرد، اما اینک مشخص شده است که تصمیم به مذاکرات هسته‌ای با آمریکا مدت‌ها پیش از انتخاب حسن روحانی و مذاکرات آشکار هسته‌ای اتخاذ شده بود.

در این تصمیم، که ظاهرا شامل نامه‌نگاری مخفیانه رئیس جمهوری وقت آمریکا با آیت‌الله خامنه‌ای نیز بود، مقامات ارشد دولتی نه تنها نقشی نداشتند که ظاهرا در جریان این تصمیم‌گیری هم قرار نگرفته بودند.

بنابراین اگر تصمیمی برای بازگشت به برجام اتخاذ شده باشد، ارتباطی به تغییر دولت ندارد.

در چنین شرایطی، برخی از منتقدان جمهوری اسلامی این نظر را مطرح کرده‌اند که ممکن است حکومت ایران با دادن امتیازات محرمانه به آمریکا، پیشاپیش نظر مساعد آن کشور برای بازگشت به برجام را جلب کرده باشد. به گفته آنان، هدف این است که لغو تحریم‌ها به کاهش فشار اقتصادی بر مردم منجر شود و به عنوان موفقیت یک دولت اصولگرا و کاملا تابع رهبری مورد ستایش قرار گیرد.