درباره همکاری‌ دفاعی روسیه و ایران چه می‌دانیم؟

همکاری‌های نظامی ایران و روسیه از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه سال ۲۰۲۲ تشدید و تقویت شده است.

واشنگتن ایران را «حامی اصلی تسلیحاتی روسیه» خوانده و می‌گوید تهران انواع مختلف تسلیحات از جمله تجهیزات توپخانه‌ای و پهپاد برای مسکو ارسال می‌کند.

وزیر دفاع روسیه گفته است که روابط نظامی کشورش با ایران به شکل «مثبتی» توسعه یافته است، اما درباره جزییات این همکاری‌ها اطلاعاتی ارائه نداده است.

جمهوری اسلامی ایران فرستادن پهپاد به روسیه را پذیرفته اما می‌گوید که این پهپادها «قرار نبوده در جنگ اوکراین استفاده شود».

هم‌زمان تهران از همکاری‌های نظامی خود با مسکو در جهت منافع خود بهره می‌برد و به دنبال تجهیز و نوسازی ناوگان نظامی خود با دستیابی به هواپیماهای روسی است.

درباره همکاری‌ دفاعی روسیه و ایران چه می‌دانیم؟

اتحاد جماهیر شوروی در دوره جنگ ایران و عراق بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ خورشیدی، از تامین‌کنندگان اصلی تسلیحات عراق بود، اما با پایان جنگ، باب همکاری میان تهران و مسکو باز شد.

سال ۱۹۸۹ میلادی شوروی و ایران یک قرارداد تجاری بزرگ امضا کردند که به گفته موسسه تحقیقات صلح بین‌الملل استکهلم (سیپری) بر اساس آن قرار شد تهران بین سال‌های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ میلادی نزدیک به ۱/۹ میلیارد دلار تجهیزات از جمله هواپیما،‌ تانک و زیردریایی از روسیه دریافت کند.

روسیه و ایران به همکاری‌های دفاعی خود ادامه دادند،‌ اما روسیه نگران آن بود که در جامعه بین‌الملل به عنوان کشوری شناخته شود که آشکارا تحریم‌ها علیه تهران را -که روابط بین دو کشور را به شدت محدود می‌کرد- نقض کند.

با وجود این با تشدید تحریم‌ها علیه بخش‌های اقتصادی و دفاعی خود روسیه بعد از حمله به اوکراین، مسکو تلاش کرد که از هر فرصتی استفاده کند تا بتواند تسلیحاتی را که برای ادامه جنگ به آن نیاز داشت تهیه کند.

همکاری دفاعی روسیه با ایران با انقضای تحریم‌های مربوط به بخش تحقیقات، توسعه و تولید موشک‌های بالستیک ایران در ماه اکتبر، جان تازه‌ای گرفت.

در ماه اوت ایران در نمایشگاهی در مسکو تسلیحات و تجهیزات نظامی خود را به نمایش گذاشت که پیش از آن به کشورهای خارجی فروخته نشده بود و به طور خاص برای نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طراحی شده بود.

موشک‌های بالستیک زهیر و ابابیل، پهپادهای شاهد-۱۲۹ و شاهد-۱۳۳ و همین طور پهپادهای انتحاری دوربرد آرش از جمله این تسلیحات بود.

حجم فروش تسلیحات

اطلاعات رسمی از جزییات مربوط به حجم تبادلات نظامی میان ایران و روسیه در دست نیست.

در بانک اطلاعاتی «کام‌ترید» سازمان ملل متحد و اداره خدمات گمرکی روسیه اطلاعات رسمی پراکنده‌ای درباره مبادلات دو کشور دیده می‌شود.

بر اساس آمار و ارقام کام‌ترید، بیشترین تبادل تجاری تسلیحاتی بین دو طرف در سال ۲۰۱۶، یعنی یک سال بعد از امضای توافق هسته‌ای قدرت‌های جهانی با ایران صورت گرفته است.

اطلاعات مفصل‌تری درباره تبادل تسلیحاتی میان ایران و روسیه در سایت موسسه «سیپری» در دسترس است.

برآورد جامعی از میزان مبادلات تسلیحاتی ایران و روسیه در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ منتشر نشده است.

اما به گزارش شبکه خبری «اسکای نیوز»، در سال ۲۰۲۲ مجموعه‌ای از قراردادهای نظامی به ارزش یک میلیون و ۷۰۰ هزار دلار بین ایران و روسیه امضا شده است.

گزارش شده است که مهمات و قطعات تانک تی-۷۲ ساخت روسیه از جمله اقلام این قرارداد بوده است.

پهپادها در مرکز توجه

همکاری‌های نظامی روسیه و ایران زمانی در مرکز توجه بین‌المللی قرار گرفت که روسیه استفاده از پهپادهای ایرانی را در جنگ علیه اوکراین آغاز کرد. این پهپادها شامل پهپاد شاهد-۱۳۱، شاهد-۱۳۶ و مهاجر-۶ بودند.

پهپادهای مدل شاهد، پهپادهای انتحاری ساخت ایران هستند،‌ اما ارتش روسیه با رنگ کردن بدنه پهپاد، ظاهر آن را تغییر داد و نام ژران (ژرانیوم) را روی آن گذاشت.

به گفته سازمان نروژی «ایرویز»، روسیه در حملات خود به اوکراین در فاصله زمانی بین سپتامبر ۲۰۲۲ تا سپتامبر ۲۰۲۳ از حدود ۲۰۰۰ پهپاد شاهد استفاده کرده است.

ایران و روسیه هر دو اتهامات مربوط به تامین انبوه پهپادهای شاهد با هدف حمایت از اقدامات جنگی مسکو در اوکراین را رد کرده‌اند.

هر چند که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در ماه نوامبر سال ۲۰۲۲ تایید کرد که جمهوری اسلامی «تعداد محدودی» پهپاد را «ماه‌ها قبل» از جنگ به روسیه ارسال کرده است.

با وجود این ایران اصرار دارد که هیچ گونه تسلیحاتی «برای استفاده در جنگ اوکراین» به روسیه نفرستاده و می‌گوید کی‌یف «هیچ مدرکی» که نشان‌دهنده استفاده از پهپادهای ایرانی باشد، ارائه نکرده است.

هم‌زمان رسانه‌ها و بلاگرهای روسی به صورت تلویحی به این موضوع اذعان کرده‌اند که روسیه از ایران پهپاد دریافت کرده است. نشریه وزارت دفاع روسیه هم در ماه ژوئیه سال ۲۰۲۳ اقرار کرد که پهپادهای ژران-۲ در واقع همان پهپادهای شاهد-۱۳۶ هستند.

روسلان پوخوف، کارشناس نظامی نزدیک به وزارت دفاع روسیه در جریان مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی RBC روسیه در ماه اکتبر سال ۲۰۲۲، در حالی که میکروفونش بدون آن که بداند روشن بود، گفت که ایران برای روسیه پهپاد ارسال می‌کند.

بلاگرهای روسی هم درباره پهپادهای ساخت ایران که در حمله به اوکراین استفاده شده، و همین طور درباره بومی‌سازی خط تولید این پهپادها مطلب نوشته‌اند.

در ماه ژوئیه ۲۰۲۳ کانال تلگرامی «ووئنی اوسوِدومیتل» عکس‌هایی را از پهپادهای روسی-ایرانی ژرانیوم منتشر کرد که می‌گفت قطعات ساخت روسیه در آن به کار رفته است.

اولویت‌های اصلی روسیه و ایران چیست؟

بسیاری از تحلیلگران روسیه بر اهمیت پهپادهای ایرانی در جنگ علیه اوکراین تاکید کرده‌اند.

 

مشکل «کمبود پهپاد» در نشست خبری سالانه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در ماه دسامبر مطرح شد و او در پاسخ گفت که وضعیت «دارد بهتر می‌شود».

با وجود این چند روز بعد او در سخنرانی در جمع مقام‌های وزارت دفاع روسیه گفت که برای افزایش تولید پهپادها باید تلاش‌های بیشتری انجام شود.

آنتون مارداسوف، یکی از کارشناسان شورای امور بین‌الملل روسیه «تحویل انبوه» پهپادها را مهم‌ترین «گام قابل توجه» رهبری ایران در قبال کرملین توصیف کرده است.

به گزارش روزنامه واشنگتن پست، روسیه و ایران برای بومی‌سازی خط تولید پهپادها در آلابوگا به توافق رسیده‌اند که یک منطقه ویژه اقتصادی در جمهوری تاتارستان روسیه است. ارزش این قرارداد مونتاژ و بومی‌سازی ۱۵۱ میلیارد روبل (معادل حدود ۱/۷ میلیارد دلار) گزارش شد که شامل ساخت شش هزار پهپاد می‌شود.

وبسایت «پروتکل» که یک رسانه‌ روسی است ارزش این قرارداد را بین ۱۱۵ تا ۱۳۰ میلیون روبل (۱ تا ۱/۴ میلیارد دلار) برآورد کرده است.

به گزارش واشنگتن پست ۶۰۰ پهپاد اول قرار بود که به صورت کامل با قطعات ایرانی ساخته شود و بعد از آن قطعات روسی به تدریج جای قطعه‌های ایرانی را بگیرد.

«موسسه علوم و امنیت بین‌المللی» در ماه نوامبر اعلام کرد که تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد ساخت کارخانه تولید پهپاد در آلابوگا «در جریان است».

سایت روسی «د بل» که اخبار اقتصادی و تجاری را پوشش می‌دهد، گزارش داده است که ایران در عمل تمام «امتیاز» تولید پهپادها را به روسیه واگذار کرده است.

ایران از سوی دیگر تامین پهپاد برای روسیه را فرصتی برای تبلیغ تسلیحات ساخت خود می‌داند و فرماندهان ارشد نظامی ایران مدعی شده‌اند که «قدرت‌های برتر» خواهان خرید تسلیحات ساخت ایران شده‌اند.

از آن مهم‌تر تهران به دنبال نوسازی تجهیزات نظامی‌ خود، به ویژه ناوگان هوایی فرسوده‌اش با استفاده از تکنولوژی روسی است.

بنا بر گزارش‌ها دسترسی به جنگنده‌های روسی یکی از دلایلی بوده که ایران تصمیم به انجام اقدامی نامتعارف گرفته و در جنگی خارج از منطقه خاورمیانه، یکی از طرف‌های درگیر را تسلیح کرده است.

ایران در ماه مارس تایید کرد که قراردادی برای واردات جنگنده‌های سوخو-۳۵ با روسیه امضا کرده است. اما این توافق به کندی پیش رفته است و مقام‌های دفاعی ایران تلاش کرده‌اند به نحوی انتظارات عمومی درباره زمان تحویل این جنگنده‌ها به ایران را مدیریت کنند. در همین حال ایران در ماه سپتامبر چندین جنگنده آموزشی یاک-۱۳۰ ساخت روسیه از این کشور تحویل گرفت.

مهدی فرحی، جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران، در ماه نوامبر اعلام کرد که قرارداد خرید هلی‌کوپترهای تهاجمی میل ام‌آی-۲۸، جنگنده‌های سوخو-۳۵، و هواپیماهای آموزشی یاک-۱۳۰ «نهایی» شده و روند وارد کردن هواپیما‌ها «در جریان است».

دریافت این هواپیماها دستاورد بزرگی برای تهران خواهد بود،‌ اما باید دید که در زمانی که روسیه خود درگیر جنگی تمام‌عیار در اوکراین است، حاضر است چه تعداد جنگنده به ایران صادر کند.