ویدیوی 'اعدام' قره‌باغ و کاوش درباره جنایت جنگی!

شورای اروپا، بلندمرتبه‌ترین نهاد ناظر حقوق بشر در این قاره می‌گوید که این ویدیو را دریافت کرده است و هر گونه اتهام نقض حقوق بشر را بررسی خواهد کرد و در صورت لزوم دست به اقدام مقتضی می‌زند.

درگیری‌ها در قره‌باغ روز ۲۷ سپتامبر شروع شد و گفته می‌شود که چند هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند و گلوله‌باران به مرگ غیرنظامیان در ارمنستان و جمهوری آذربایجان منجر شده است. ده‌ها هزار نفر نیز از محل زندگی خود گریخته‌اند.

چه چیز حقیقی است و چه چیز جعلی؟

نیروهای هر دو طرف عکس‌ها و ویدیوهایی از اسیران جنگی و اجساد سربازان دشمن منتشر کرده‌اند.

بی‌بی‌سی چند ویدیوی مختلف را که توسط دو طرف درگیر در شبکه‌های اجتماعی پخش شده است بررسی کرده است. گفته می‌شود که این ویدیوها حاوی تصاویر آزار و قتل اسیران جنگی است. اما تنها این دو ویدیو قابل تایید بود.

کلیپی که به شدت در تلگرام پخش شده است و ادعا می‌شود که صحنه قتل این اسیر اهل جمهوری آذربایجان توسط سربازان ارمنی را نشان می‌دهد در واقعیت متعلق به روسیه است و نخستین بار در سال ۲۰۱۳ در شبکه‌های اجتماعی پدیدار شد. باقی ویدیوها به اندازه کافی جزئیات ندارند و نمی‌توان صحت و سقم آن‌ها را بررسی کرد.

دو ویدیویی که توسط بی‌بی‌سی تایید شده‌اند هفته گذشته در یکی از کانال‌های تلگرامی روسی‌زبان حامی جمهوری آذربایجان منتشر شده بود.

چه اتفاقی در این ویدیوها می‌افتد؟

در ویدیوی اول به نظر می‌رسد که صحنه دستگیری بنیک هاکوبیان و یوری آدامیان دیده می‌شود.

شخصی که با لهجه غلیظ آذری روسی صحبت می‌کند به آن‌ها دستور می‌دهد که جلو بیایند، اسلحه خود را تحویل دهند و دست‌هایشان را بالا ببرند. او به زبان آذری به بقیه سربازان می‌گوید که بازداشتی‌ها را کتک نزنند.

یوری آدامیان، زندانی جوانتر، کلاه‌خود و کاپشنش را در می‌آورد و سپس با دست‌های بالا برده از تصویر خارج می‌شود.

با این که بنیک هاکوبیان، مرد مسن‌تر، کاپشنی به سبک نظامی به تن دارد، معلوم نیست که واقعا سرباز باشد. او را به زمین می‌اندازند و به نظر می‌رسد که از درد ناله می‌کند.

ویدیوی دیگری که در پی این ویدیو پخش شد به نظر می‌رسد که صحنه اعدام این دو نفر را نشان می‌دهد.

به نظر می‌رسد که دستان زندانی‌ها بسته است و پرچم‌های ارمنستان و جمهوری آرتساخ را رویشان انداخته‌اند.

روی دیوار کوچکی نشسته‌اند و معلوم است که اندکی تکان می‌خورند. سپس فردی به زبان آذری فرمان می‌دهد: "به سرشان شلیک کنید." صدای چند گلوله به گوش می‌رسد و زندانی‌ها روی زمین می‌افتند.

ادعای جعلی بودن ویدیوها

بی‌بی‌سی تایید کرده است که فردی که در هر دو ویدیو دستورهایی صادر می‌کند اهل جمهوری آذربایجان است و با لهجه محلی صحبت می‌کند. همچنین به نظر می‌رسد که دو نفری که در ویدیوی دوم اعدام می‌شوند همان دستگیرشدگان ویدیوی اولند، چرا که لباس‌هایشان یکی است.

وزارت دفاع جمهوری آذربایجان خیلی سریع دخالت نیروهای این کشور را تکذیب کرد و گفت این ویدیوها تحریک‌آمیز است. هر دو ویدیو بعد از مدت کوتاهی پاک شدند.

یک روز بعد، دادستان عمومی جمهوری آذربایجان اعلام کرد که تحقیقات نشان داده است که این دو ویدیو جعلی بودند.

اما آیا حقیقت دارند؟

بی‌بی‌سی با بررسی این ویدیوها به این نتیجه رسیده است که آنها در شهر هادروت، محل درگیری‌های شدید، گرفته شده است. این شهر در جنوب قره‌باغ و در نزدیکی فوزولی قرار دارد.

این ویدیوها احتمالا بین ۹ و ۱۵ اکتبر گرفته شده است. آذربایجان روز ۹ اکتبر اعلام کرد که هاردوت را تصرف کرده است، اما بعدا معلوم شد که با وجود تسخیر ارتفاعات استراتژیک اطراف این شهر، نبرد برای کنترل کامل آن حداقل تا ۱۲ اکتبر ادامه داشته است.

نخستین ویدیوهایی که سربازان جمهوری آذربایجان را در مرکز شهر هاردوت نشان می‌داد روز ۱۵ اکتبر منتشر شد، یعنی همان روزی که ویدیوهای این دو زندانی پخش شد.

محل ضبط ویدیوی اول در کنار جاده‌ای در بخش شمالی هاردوت است.

براساس بررسی تصاویر، می‌توان چهار ساختمانی را که در این ویدیو دیده می‌شوند با ساختمان‌های موجود در عکس ماهواره‌ای منطقه تطابق داد.

اما ویدیوی لحظه اعدام به نظر می‌رسد که یک کیلومتر دورتر در بخش جنوبی شهر گرفته شده است.

اگر تصاویر این ویدیو را با عکس ماهواره‌ای شهر و فیلم پخش‌شده توسط یک شبکه تلویزیونی محلی تطابق دهیم، مشخص است که محل دقیق آن پارکی کنار خیابان مخریچیان است.

وبسایت پژوهشی بلینگکت نیز همین نقاط و مقاطع زمانی را برای هر دو ویدیو تعیین کرده است و می‌گوید که کلاه‌خودها و تفنگ‌هایی که در دست بعضی از سربازان دیده می‌شود همان‌هایی است که حداقل در بعضی مواقع توسط سربازان جمهوری آذربایجان استفاده شده است.

این وبسایت می‌گوید که از تحقیقاتش اینگونه بر می‌آید که "این دو نفر واقعا سرباز ارمنی بوده‌اند که در حدفاصل ۹ و ۱۵ اکتبر توسط سربازان جمهوری آذربایجان، احتمالا نیروهای تکاور، بازداشت شدند و بعد از مدت کوتاهی نیز اعدام شدند."

مفسران جمهوری آذربایجان در اینترنت اصالت این ویدیو را زیر سوال برده‌اند، چرا که در این ویدوی اصابت گلوله باعث خون‌ریزی نمی‌شود. اما کارشناسان نظامی به بی‌بی‌سی گفته‌اند که ویدیو واقعی به نظر می‌رسد.

راب لی، کارشناس نظامی دانشکده مطالعات جنگ در دانشگاه کینگز لندن، می‌گوید "فیلم‌های هالیوودی انعکاس دقیقی از ظاهر واقعی جراحت گلوله نیستند."

بی‌بی‌سی در عین حال با یکی از افسران اطلاعاتی سابق بریتانیا مصاحبه کرده است و وی نیز به شرط ناشناس باقی ماندن به ما گفت: "این گلوله‌ها واقعی است و این کشتن نیز واقعی است. من دلیلی نمی‌بینم که تصور کنم این ویدیو ساختی است."

وی می‌گوید مشخص است که محتوای مغز از یکی از نقاط اصابت گلوله بیرون می‌ریزد.

ارمنستان چه می‌گوید؟

آرمان تاتویان، مسئول حقوق بشر ارمنستان، در بیاناتی رسمی گفته است که اعدام این دو زندانی توسط جمهوری آذربایجان "بی‌شک جنایت جنگی" است.

او در فیسبوک نوشت که "در این ویدیوها، سربازان ارتش جمهوری آذربایجان اسیران جنگی را تحقیر می‌کنند و سپس آن‌ها را با بی‌رحمی و بی‌اعتنایی کامل می‌کشند."

او گفت که فرستاده ارمنستان در دادگاه حقوق بشر اروپا درخواست کرده است که این ویدیوها را برایش بفرستیم. آقای تاتویان گفت که این ویدیوها را در اختیار کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد، شورای اروپا و دیگر نهادهای بین‌المللی قرار خواهد داد.

سخنگوی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نیز به بی‌بی‌سی گفت که این سازمان تمامی این اتهامات را بررسی می‌کند، اما درباره اتفاقات خاص اظهار نظر عمومی نخواهد کرد.

آرتاک بیگلریان، دادستان حقوق بشر قره‌باغ، به بی‌بی‌سی گفت که آن دو نفر محلی بودند. به گفته او بنیک هاکوبیان غیرنظامی و اهل هاردوت بود و یوری آدامیان نیز احتمالا سربازی اهل یکی از روستاهای مجاور.

جنایت جنگی چیست؟

• جنایت جنگی به اقداماتی گفته می‌شود که ناقض قواعد بین‌المللی جنگ باشند که در قوانین مختلف، بالاخص کنوانسیون ژنو، تعریف شده‌ است

• امضاکنندگان این کنوانسیون - تمامی اعضای سازمان ملل، از جمله جمهوری آذربایجان و ارمنستان - باید از اسیران جنگی، و همچنین بیماران و مجروحان، مراقبت کنند

• شکنجه، آسیب و کشتن چنین اسیرانی جنایت جنگی محسوب می‌شود

• کنوانسیون ژنو در عین حال از غیرنظامیان نیز محافظت می‌کند

• از زمان شروع درگیری‌ها در ۲۷ سپتامبر، جمهوری آذربایجان و ارمنستان شهرها و روستاها را گلوله‌باران کرده‌اند که به مرگ ده‌ها و جراحت صدها غیرنظامی منجر شده است - اقدامی که می‌تواند جنایت جنگی قلمداد شود