چرا ترکیه از جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند؟

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، روز ۲۸ سپتامبر قول داد که از باکو حمایت کند و گفت که ارمنستان باید "بلافاصله از خاک جمهوری آذربایجان که اشغال کرده است خارج شود".

ترکیه اخیرا در سوریه و لیبی مداخله کرده است، عملیاتش در عراق علیه حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) ادامه دارد و در مدیترانه شرقی نیز بر سر قلمرو دریایی شاخ و شانه کشیده است. حالا هم دارد به جمهوری آذربایجان نزدیکتر می‌شود.

روابط فرهنگی بین دو کشور

حمایت گسترده از جمهوری آذربایجان در ترکیه ناشی از روابط نزدیک زبانی، قومی و فرهنگی است.

اصطلاح متداولی در ترکیه هست که این دو کشور را "دو دولت، یک ملت" توصیف می‌کند.

دانشگاه قادر هاس در ماه ژوئن نتایج نظرسنجی خود درباره درک مردم از سیاست خارجی را منتشر کرد که نشان می‌داد ۶۵.۳ درصد پاسخ‌دهندگان، جمهوری آذربایجان را "نزدیکترین دوست" این کشور حساب می‌کنند.

در جریان درگیری‌های اخیر، مقامات بلندپایه و رسانه‌های اصلی به شدت از "برادران آذربایجانی" ترکیه حمایت کرده‌اند.

احمد هاکان، سردبیر روزنامه حریت که حامی دولت است، روز ۲۸ سپتامبر نوشت که "زبان ما یکی است. منابع فرهنگی ما یکی است. آوازهای محلی ما یکی است... در جریان وقایع اخیر من همان حسی را دارم که مردم بی‌گناه جمهوری آذربایجان دارند."

این بار چه چیز عوض شده است؟

طبق گزارش‌ها، در جریان جنگ جمهوری آذربایجان با ارمنستان بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ در اوایل دهه ۱۹۹۰، ترکیه اسلحه و مستشار نظامی به این کشور فرستاد، و دو کشور در سال ۲۰۱۰ قرارداد همکاری استراتژیک و حمایت متقابل امضا کردند.

در پی شروع درگیری بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در ژوئیه امسال، آنکارا همکاری خود با باکو را عمیق‌تر کرد.

نیروهای زمینی و هوایی دو کشور از ۲۹ ژوئیه تا اواسط اوت رزمایش مشترکی در خاک جمهوری آذربایجان اجرا کردند.

اسماعیل دمیر، رئیس انجمن صنایع دفاعی ترکیه، در آن زمان به مقامات جمهوری آذربایجان گفت که "پهپادها، مهمات، موشک‌ها و سامانه‌های جنگ الکترونیک" ترکیه "همیشه تحت فرمان جمهوری آذربایجان" خواهد بود.

بر اساس گزارش‌ها، جمهوری آذربایجان در درگیری‌های اخیر از پهپادهای مسلح و غیرمسلح ترکیه‌ علیه نیروهای ارمنستان استفاده کرده است.

پهپادهای ساخت ترکیه در سال‌های اخیر به خاطر شرکت در عملیات‌های این کشور در سوریه، لیبی و همچنین شبه‌نظامیان کرد مورد توجه بین‌المللی قرار گرفته‌اند.

ارمنستان روز ۲۸ سپتامبر گفت که ترکیه "حضور مستقیم در منطقه دارد" و جمهوری آذربایجان دارد "از سلاح‌های ترکیه‌ از جمله پهپادها و هواپیماهای جنگی" استفاده می‌کند. این کشور در عین حال ترکیه را متهم کرد که شبه‌نظامیان سوری را به جمهوری آذربایجان اعزام کرده است.

شرایط داخلی چگونه است؟

محاسبات سیاسی داخلی یکی از عوامل اصلی در حمایت بی‌شائبه فزاینده ترکیه از جمهوری آذربایجان است.

دولت اردوغان در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ تلاش کرد تا با ارمنستان به "مصالحه" برسد، اما این ابتکار به خاطر اختلاف بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ با شکست روبه‌رو شد.

موضع آنکارا از آن زمان به بعد به مرور تندتر شده است، مخصوصا که وضعیت رای اردوغان از سال ۲۰۱۵ به بعد چندان مساعد نبوده است و دوست دارد حمایت مردمی خود را تحکیم ببخشد.

حزب عدالت و توسعه در سال‌های اخیر در اتحادی نزدیک با حزب حرکت ملی ترکیه مسیری ناسیونالیستی اتخاذ کرده است که در پی شکست مذاکرات صلح با پ‌ک‌ک در سال ۲۰۱۵ به سرکوب جنبش سیاسی کردها منجر شد.

توضیح ویدئو،

دو راهی بحران قره‌باغ: جنگ تمام عیار یا استخوان لای‌زخم

افزایش ماجراجویی بین‌المللی و شعارهای تهاجمی با چالش‌هاش بزرگ اقتصادی برای ترکیه و گزارش‌هایی مبنی بر وضعیت بد حزب اردوغان در نظرسنجی‌ها همزمان شده است.

اهمیت منابع انرژی چقدر است؟

جمهوری آذربایجان یکی از شرکای اصلی ترکیه در حوزه انرژی است. این کشور بخش اعظم نیازهای انرژی خود را از خارج تامین می‌کند.

طبق گزارش‌ها، حدود یک‌سوم واردات گاز طبیعی ترکیه در ماه مه از جمهوری آذربایجان بود. نفت دریای خزر نیز به بندر جیحان در ساحل دریای مدیترانه فرستاده می‌شود.

صادرات گاز طبیعی روسیه در سال‌های اخیر به ترکیه کاهش پیدا کرده است، و کارشناسان مدعی شده‌اند که مسکو می‌خواهد روابط آنکارا و باکو را در حوزه انرژی مختل کند.

جتینر جتین، نویسنده وبسایت خبرترک، روز ۲۸ سپتامبر گفت که "قرارداد گاز طبیعی فعلی ما با روسیه در سال ۲۰۲۱ به پایان می‌رسد. ما سپس کسری ناشی از این اتفاق را از طریق خط لوله گاز طبیعی ترانس-آناتولین تامین خواهیم کرد... این وضعیت برای روسیه کافی است تا بخواهد مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان را بی‌ثبات کند."

کورساد زرلو، ستون‌نویس دیگر خبرترک، هم روابط انرژی ترکیه و جمهوری آذربایجان را به توان منطقه‌ای آنکارا پیوند زد و گفت "حق حاکمیت جمهوری آذربایجان تنها چیزی نیست که در خطر است، نیازهای انرژی ترکیه و موقعیتش در منطقه نیز با خطر مواجه خواهد شد."

جبهه‌ای جدید علیه روسیه؟

بعضی از کارشناسان می‌گویند که حضور ترکیه در منطقه قفقاز گشایش جبهه‌ای جدید علیه روسیه است، کشوری که همین حالا با ترکیه در سوریه و لیبی مشکل دارد.

رسانه‌های ترکیه عموما به قفقاز به عنوان حیاط‌ خلوت روسیه نگاه می‌کنند و مسکو عموما حامی ارمنستان محسوب می‌شود. مسکو و ایروان متحد دفاعی یکدیگرند و روسیه یک پایگاه نظامی در گیومری در نزدیکی مرز ارمنستان و ترکیه دارد.

توضیح ویدئو،

نشانه‌های تازه از تغییر سیاست خارجی ترکیه

عبدالقادر سلوی، ستون‌نویس روزنامه حریت، روز ۲۸ سپتامبر گفت که "وقایع اخیر بار دیگر نشان داد که بدون حضور دو کشور بزرگ منطقه یعنی روسیه و ترکیه نمی‌توان در آن به وضعیت آرامش رسید" و در ادامه از ولادمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به عنوان بازیگر "اساسی" در ارمنستان یاد کرد.

به گفته او "ترکیه هرگز بدون پذیرفتن واقعیت روسیه قدمی در قفقاز بر نداشته است. همکاری را ترجیح می‌دهد. اما ما شاهد برخورد مشابهی از جانب روسیه نبوده‌ایم."

ناگهان آلجی، ستون‌نویس خبرترک، گفت که درگیری‌ها نفوذ روسیه را در ارمنستان و تاثیر ترکیه را در جمهوری آذربایجان بیشتر کرده است. به گفته این ستون‌نویس "روسیه خرسند است... چرا که این حمله هر گونه گرایش ضد روسیه در دولت ارمنستان را از بین برده است."

خانم آلجی اضافه می‌کند که "بعد از این حمله‌ها روسیه برای نخستین بار با ترکیه به عنوان طرف صحبت در قفقاز برخورد کرد و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور، با مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه، تماس گرفت."

در ادامه چه خواهد شد؟

حمایت ترکیه از جمهوری آذربایجان به این معنی است که منطقه قفقاز نیز به جمع مناطقی خواهد پیوست که سیاست خارجی این کشور در آن‌ها درگیر است.

در حالی که روسیه، ایران، اتحادیه اروپا و ایالات متحده خواستار آتش‌بس و خودداری شده‌اند، وزیر خارجه ترکیه قول "همبستگی بی‌دریغ" به باکو داد و متعهد شد که جمهوری "آذربایجان هر تصمیمی که بگیرد در کنارش خواهیم ایستاد".

فرای این که تنش‌ها در آینده نزدیک کاهش پیدا می‌کند یا افزایش، از شرایط سیاسی چنین برمی‌آید که حمایت ترکیه از جمهوری آذربایجان بی‌شائبه باقی خواهد ماند.