در منتهی‌الیه جنوب شرقی دریای خزر، یک نوار خشکی به نام شبه‌جزیره میانکاله باعث شکل‌گیری خلیج گرگان شده است. منطقه آبی تالاب میانکاله ۴۰ هزار هکتار وسعت دارد اما با احتساب پناهگاه حیات وحش وسعت آن به ۶۸ هزار و ۸۰۰ هکتار می‌رسد.
این زیست‌بوم تقریبا منحصر به فرد، شامل شبه جزیره میانکاله، خلیج گرگان و جزیره آشوراده، ۲/۸ درصد مساحت کل استان مازندران را در بر می‌گیرد.
تالاب میانکاله در این شبه‌جزیره از مهمترین زیست‌بوم‌های حیات‌وحش محسوب می‌شود و زیستگاه گونه‌های نادر و رو به انقراض پرندگان آبزی مهاجری مثل اگرت، حواصیل، پرستو و گلاریول است. این منطقه همچنین محل تخم‌ریزی آبزیان دریای خزر به ویژه کپورماهی و ماهی‌های خاویاری است.
هر سال یک میلیون و ۵۰۰ هزار پرنده از ۱۳۰ تا ۱۵۰ گونه مختلف و نادر به این تالاب می‌آیند.
تالاب بین‌المللی میانکاله از سال ۱۳۴۸ به عنوان منطقه حفاظت شده تعیین و از سال ۱۳۵۵ در فهرست ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره یونسکو ثبت شده است.
دامپزشکان سازمان محیط زیست ایران عامل مرگ پرندگان در میانکاله را مسمومیت ناشی از "بوتولیسم" اعلام کردند
چرا هزاران پرنده در میانکاله مردند؟
در دهه ۸۰ هجری شمسی مرگ ناگهانی هزاران پرنده در منطقه میانکاله گزارش شد. در آن زمان ابتدا فرضیه بیماری آنفلونزا و نیوکاسل به عنوان عامل مرگ مطرح شد. اما مدتی بعد احتمال مسمومیت پرندگان قوت یافت. اما پرونده مرگ پرندگان بدون مشخص شدن عامل مسمومیت، بی‌نتیجه بسته شد.
بهمن ۱۳۹۸ رسانه‌های ایران مجددا از مرگ مشکوک هزاران پرنده مهاجر در میانکاله خبر دادند.
به گزارش رسانه‌ها، لاشه ده‌ها هزار پرنده در محدوده‌‌ای به طول ۱۰ کیلومتر یعنی از منطقه قلعه‌بان تا اسکله گلوگاه در شرق تالاب پیدا شدند. در میان پرندگان تلف شده ۲۰ گونه مختلف شناسایی شدند اما ۹۰ درصد آنها فلامینگو و چنگر بودند.
در روزهای نخست احتمال اینکه ورود فاضلاب خانگی و یا حتی صنعتی، آب و جلبک‌ها و پلانگتون‌ها را آلوده کرده باشد مطرح شده بود. احتمال مسمویت این پرندگان توسط شکارچیان هم از سوی سازمان محیط زیست تکذیب شد.
بالاخره دامپزشکان سازمان محیط زیست عامل مرگ را مسمومیت توسط "بوتولیسم" اعلام کردند. بوتولیسم نوعی سم کشنده است که از باکتری "کلوستریدیوم بوتولینوم" به‌وجود می‌آید. این سم بر دستگاه عصبی تاثیر فلج‌کننده دارد و مقدار بسیاری کمی از آن برای انسان کشنده است. این باکتری همینطور در پرندگانی مانند چنگر و فلامینگو که معمولا از جلبک و پلانگتون تغذیه می‌کنند، ایجاد می‌شود.
باکتری "کلوستریدیوم بوتولینوم" در محل‌هایی که اکسیژن کم باشد و در بقایای گیاهان کف تالاب رشد می‌کند. گرمای هوا نیز شرایط را برای رشد این باکتری فراهم می‌کند. به گفته کارشناسان تنها راه جلوگیری از تولید این سم کشنده "احیای تالاب میانکاله" است.
سال ۱۳۹۹ هم هزاران پرنده در این منطقه به دلیل مشابه تلف شدند.
شکارچیان غیرمجاز چقدر سود می‌برند؟
با وجود تنوع گسترده حیات وحش در این منطقه، تعجبی ندارد که بازار پرندگان وحشی فریدونکنار واقع در صد کیلومتری میانکاله "معروفیت جهانی" داشته باشد.
به گفته کارشناسان در ایران، "مافیای شکار پرندگان" که قدرتمند و بانفوذ است تجارت بسیار پرسودی را در این منطقه شکل داده است.
عبدالرضا باقری کنشگر محیط زیست در گفتگو با خبرگزاری ایرنا، گردش مالی بازار فریدونکنار در سال ۱۳۹۹ را حدود ۳۰۰ میلیارد تومان برآورد کرده بود.
طرفداران محیط زیست و حیات وحش مدت‌هاست مخالفت خود را با فعالیت این بازار اعلام کرده‌اند. اما این بازار به قول رسانه‌های ایران "هر سال داغ تر از سال پیش برپا می‌شود".
در کنار منفعت مالی، ضعف قانون هم از عوامل شکار غیرقانونی است. به گفته جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست، "جریمه شکار یک پرنده ۵۰ هزار تومان است که قطعا این عدد بازدارنده نیست بنابراین فرد به راحتی شکار می کند و راحت تر از آن هم جریمه را پرداخت می کند". به عنوان نمونه در سال ۱۴۰۰ قیمت انواع غاز وحشی در بازار پرندگان بین ۲۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان بوده است.
توضیح ویدئو،
بازار پرندگان فریدونکنار و مافیای شکار
شکار غیر مجاز جان محیط‌بانان منطقه حفاظت‌شده میانکاله را هم به خطر انداخته است. حمله به محیط‌بانان در این نواحی بی سابقه نیست ولی هرگز به گستردگی سال ۱۴۰۰ اتفاق نیافتاده است.
به توصیف رسانه‌های ایران در بهمن ۱۴۰۰، "شکارچیان غیرمجاز حدود ده روز جزیره آشوراده را به رگبار بستند." بر اساس همین گزارش، آنها با صورت‌های پوشانده در گروه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نفری سوار قایق با سلاح‌های شکاری به طرف محیط‌بانان تیراندازی و عده‌ای را با ساچمه زخمی کردند.
رسانه‌ها علت این حمله گسترده را "اعتراض به لغو مجوز شکار در این منطقه" عنوان کردند.
سرهنگ جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست در گفتگو با خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) یکی از علل این رویداد را "همخوانی نداشتن تعداد سلاح‌های شکارچی مجوزدار با تعداد مجوز صید و شکاری که سازمان حفاظت محیط زیست صادر می‌کند" عنوان کرد.
او توضیح داد: "فردی اسلحه شکاری مجوزدار خریداری می‌کند و انتظار دارد با آن شکار قانونی هم انجام دهد اما زمان انتظار آن فرد برای دریافت مجوز طولانی می‌شود، که گاهی تا به چهار سال هم می‌رسد، از این رو گاهی حوصله فرد از این انتظار به سر می‌آید و باعث می‌شود چنین وضعیتی پیش بیاید". او تاکید کرد که "برای صدور مجوز شکار در هر منطقه‌ای باید کار علمی صورت گیرد و اگر صادر نمی‌شود حتما علت موجهی وجود دارد".
در نهایت نیروی انتظامی در عملیاتی به این "حمله گسترده شکارچیان غیر مجاز" خاتمه داد و چهار نفر را دستگیر و تعدادی از تجهیزات و ادوات و قایق آنها را ضبط کرد.
محل احداث مجتمع پتروشیمی تنها چند ده کیلومتر با تالاب و منطقه میانکاله فاصله دارد (عکاس: مهدی محبی‌پور)
احداث مجتمع پتروشیمی، نزدیک میانکاله چه اشکالی دارد؟
ایده ساخت یک مجتمع پتروشیمی در مازندران از زمان دولت حسن روحانی، هفتمین رئیس جمهوری ایران، کلید خورد. محل ساخت این مجتمع، منطقه حسین‌آباد شهرستان بهشهر، حدود ۲۰ کیلومتری تالاب میانکاله است.
در آن زمان بیژن زنگنه، وزیر نفت از عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، خواسته بود که در این طرح با او همراهی کند. او وعده این همراهی را در کمتر از ٢٤ ساعت گرفت. دولت روحانی اسفند ۱۳۹۹ به پیشنهاد وزارت نفت با احداث پتروشیمی در منطقه میانکاله موافقت کرد. هدف، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رفع نیاز صنایع پایین‌دستی پتروشیمی و اشتغال‌زایی اعلام شد.
به گزارش رسانه های ایران مجتمع پتروشمی مازندران قرار است در یک زمین ۹۰ هکتاری با ۸۰ هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری ساخته شود. طراحان مجتمع گفته‌اند با آغاز به کار این مجتمع "برای ۷۵ هزار نفر شغل ایجاد خواهد شد".
اما کلنگ این پروژه در زمان ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی و در زمستان ۱۴۰۰ زده شد.
در روز کلنگ‌زنی، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، مخالفت خود را در یک جلسه پرسش و پاسخ با کنشگران محیط زیستی اعلام کرد ولی از آن پس دیگر هیچ نگفت.
سه هفته بعد، فشار فعالان اجتماعی، دولت را به عقب‌نشینی وادار کرد. سخنگوی دولت از آنچه "حساسیت افکار عمومی" نامید تشکر کرد و گفت تا وقتی طرح، مجوز محیط‌زیستی نگیرد، جلو نخواهد رفت.
نماینده بهشهر در مجلس و استاندار مازندران، طرفدار سرسخت احداث پروژه هستند. آنها امیدوارند ده‌ها هزار شغلی که از ساخت یک مجتمع پتروشیمی در میانکاله ایجاد خواهد شد، محبوبیت آنها را بین رای‌دهنده‌ها بالا ببرد.
نماینده بهشهر گفته "مردم ولایتمدار این منطقه خاطره خوشی از فعال‌نماهای محیط زیست ندارند" و استاندار مازندران هم مخالفان را "افرادی معلوم‌الحال" توصیف کرده که "تحت رصد مراجع امنیتی قرار دارند".
همزمان سیصد و هفت نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های مختلف ایران هم در نامه‌ای سرگشاده به آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، از او خواستند که دستور دهد طرح جنجالی ساخت این مجتمع پتروشیمی متوقف شود.
توسل به رهبر ایران برای مداخله در این ماجرا پس از آن صورت گرفت که ساخت و ساز مجتمع پتروشیمی با وجود دستور دولت و قوه قضائیه همچنان ادامه پیدا کرده بود.
فعالان مدنی می‌گویند طبیعت نسبتا دست‌نخورده میانکاله، تاب یک مجتمع آلاینده پتروشیمی در منطقه‌ای را ندارد که مزیت‌ها و ظرفیت‌هایش طبیعت بکر و کشاورزیست.
تکرار آلودگی‌های صنعتی ناشی از فعالیت‌های تاسیسات پتروشیمی ایران مخصوصا در استان خوزستان و نیروگاه نکا در خود مازندران، کابوس دلواپسان منطقه میانکاله است.
آتش شماری از درخت‌های انار وحشی، درختچه‌های سازیل و تمشک را نابود کرد
آیا آتش‌سوزی در میانکاله عمدی است؟
در دهه ۹۰ شمسی چندین آتش‌سوزی در میانکاله گزارش شد.
مرداد سال ۱۳۹۶ در یک آتش‌سوزی بزرگ، بیشتر از ۲۰۰ هکتار از زمین‌های جنگلی و مراتع میانکاله سوخت.
مسئولان آتش‌نشانی منطقه در آن زمان گفتند عامل این آتش‌سوزی انسانی بوده ولی نسبت به عمدی یا غیرعمدی بودن آن نظر قطعی اعلام نکردند.
این آتش‌سوزی بافت گیاهی را در مناطقی از میانکاله به کلی از بین برد و شماری از درخت‌های انار وحشی، درختچه‌های سازیل و تمشک را نابود کرد.
نیروهای امدادی برای مهار آتش در مناطق جنگلی به مشکل برخوردند و درخواست‌هایشان برای اعزام هلیکوپتر هم به نتیجه نرسید.
چند سال بعد در مرداد ۱۳۹۹ هم دوباره میانکاله قربانی یک آتش‌سوزی گسترده شد و بیش از یک هفته در آتش سوخت.
این بار احتمال عمدی بودن آتش‌سوزی بیشتر مطرح شد.
آیا مشکل میانکاله فقط همین‌هاست؟
در دهه‌های گذشته مجموعه‌ای از عوامل مختلف این زیست‌بوم نادر را در وضعیتی نگران‌کننده قرار داده‌اند. مهمترین این عوامل، فهرست‌وار از این قرارند:
- فاضلاب‌های صنعتی بخصوص کارخانه‌های صنایع غذایی شهرهای اطراف
- رشد جمعیت، شهرک و ویلاسازی و تصرف زمین
- سموم کشاورزی
- آتش‌سوزی‌های مکرر
- صید بی‌رویه
- فعالیت‌های گردشگری
- کاهش سطح آب خلیج گرگان و تالاب میانکاله
- کاهش اکسیژن آب
- ناکارآمدی و فساد در نهادهای مسئول
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید