قرارداد گازی ترکیه با آذربایجان، جایگزین گاز ایران می‌شود؟

با توجه به رشد اقتصادی ترکیه، نیاز این کشور به منابع انرژی نیز افزایش پیدا کرده است. ایران طی چند دهه اخیر به‌عنوان منبع اصلی تأمین گاز ترکیه محسوب می‌شد. اما شرایط در حال تغییر است. در حالی که ترکیه هنوز قراردادهای تأمین گاز خود با ایران را تمدید نکرده است، وزیر انرژی ترکیه اعلام کرد این کشور یک قرارداد سه ساله برای خرید ۱۱ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی با جمهوری آذربایجان منعقد کرده است. این در حالی است که قراردادهای ترکیه با ایران، زمستان امسال به پایان می‌رسند.

قرارداد ترکیه با آذربایجان و پروژه خرید گاز از روسیه، احتمال حذف ایران از بازار انرژی ترکیه را افزایش داده است. مضاف بر این تنش‌های اخیر بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران، اهداف سیاسی را نیز بر مسائل اقتصادی اضافه کرده است.

ایسنا در این رابطه می‌نویسد: «فاتح دونمز، وزیر انرژی ترکیه اظهار کرد: این قرارداد برای تحویل ۱۱ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از طریق خط لوله باکو-تفلیس-ارزروم تا پایان سال ۲۰۲۴ است.»

ترکیه در راستای «سیاست تنوع‌بخشی به منابع انرژی» اقدام به انعقاد قراردادهای متعددی برای واردات نفت و گاز از منابع مختلف کرده است. روسیه بزرگترین تامین کننده گاز ترکیه است و نقش مهمی در صنعت انرژی این کشور ایفا می‌کند. قرارداد ساخت خط لوله «تُرک استریم» که گاز روسیه را از بستر دریای سیاه به ترکیه می‌رساند، در سال ۲۰۱۶ در جریان سفر ولادیمیر پوتین برای شرکت در کنگره جهانی انرژی در استانبول به امضای سران دو کشور رسید. طبق این قرارداد، روسیه سالیانه ۳۱ میلیارد  متر مکعب به ترکیه و اتحادیه اروپا گاز صادر خواهد کرد که سهم ترکیه  ۱۵.  میلیارد مترمکعب است.

به جز روسیه، آذربایجان و ایران، واردات گاز طبیعی مایع (LNG) از نیجریه، الجزایر نیز در سبد تأمین انرژی ترکیه قرار دارد.

از سوی دیگر، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که شرکت انرژی ترکیه «تاپو» موفق شده است ۱۳۵ میلیارد متر مکعب گاز در یک حوزه اکتشافی به نام آماسرا-۱ پیدا کند. به این ترتیب، مجموع گاز کشف‌شده در یک سال گذشته در دریای سیاه به ۵۴۰ میلیارد متر مکعب رسید. او ابراز امیدواری کرد که استخراج گاز این حوزه گازی از سال 2023 اجرایی شود. به‌رغم بزرگی این کشف، برخی تحلیلگران باور دارند که تاریخ تعیین شده برای تحویل گاز این میدان به بازار داخلی شاید بیش از اندازه خوش‌بینانه باشد.

سرمایه‌گذاری برای کشف منابع انرژی در دریای سیاه و دریای مدیترانه یکی از برنامه‌های بلندپروازانه اردوغان برای حذف هزینه واردات انرژی بوده است.

در ماه‌های گذشته این کشور موفق شد یک ذخیره گازی بزرگ را در دریای سیاه کشف کند. حجم ذخایر قابل بهره‌برداری در این میدان که ذکریا نام دارد ۴۰۵ میلیارد متر مکعب است. این بزرگ‌ترین میدان گازی کشف‌شده در دریای سیاه است. میزان ذخایر کشف شده در دریای سیاه می‌تواند به اندازه مصرف این کشور در ۱۰ سال آینده باشد. البته این به شرطی است که میزان تقاضا در سطح کنونی باقی بماند.

هم‌اکنون ترکیه سالیانه حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند. با استخراج گاز در دریای سیاه و دریای مدیترانه پیش‌بینی می‌شود که مصرف گاز در این کشور در یک دهه آینده تا ۶۰ درصد افزایش یابد. هنوز در بخش خانگی و صنعتی تقاضاهای بسیاری وجود دارد که در آینده باید به آن‌ها پاسخ داده شود.

اما سؤال اینجاست که آیا پس از واردات گاز از آذربایجان و روسیه، صادرات گاز ایران به ترکیه همچنان پابرجا باقی می‌ماند؟

واضح است که با توجه به تنوع بیشتر منابع تأمین انرژی، قدرت چانه‌زنی ترکیه افزایش یافته است. ترکیه سالیانه ۴۴ میلیارد دلار صرف واردات گاز و مصرف آن در صنایع و بخش خانگی می‌کند. پرداخت این بدهی‌ها فشار بسیار زیادی به بخش مالی این کشور و توانش برای جلوگیری از نوسانات ارزی دارد. از این رو این کشور قصد دارد تا حد ممکن فشار را از روی خود کاهش دهد.

از سوی دیگر ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، به‌شدت به منابع مالی ناشی از صادرات گاز به ترکیه نیازمند است. در حالی که عراق با استناد به تحریم‌ها از پرداخت پول گاز خریداری شده سر باز می‌زند، ترکیه تنها منبع باقی‌مانده است. در این شرایط نیاز ترکیه به گاز ایران کاهش یافته است. مضاف بر اینکه مشخص نیست که آیا ترکیه حاضر است به قیمت قبلی گاز را خریداری کند یا خیر.

همچنین باید در نظر داشت که روابط ترکیه و آذربایجان وارد فاز جدیدی شده است. آنکارا ترجیح می‌دهد با خرید گاز از باکو، هم نفوذ خود در این کشور را افزایش دهد، هم نیاز خود به تهران را کم کند. از طرف دیگر، طرح‌های راهبردی سیاسی و ژئوپلیتیک ترکیه مزید بر علت است که جمهوری آذربایجان به‌عنوان آلترناتیو جدی برای گاز صادراتی ایران مطرح شود.

البته ایران با ترکیه یک قرارداد صادرات گاز بلندمدت دارد که تا سال ۲۰۲۶ معتبر است و بر اساس آن، ترکیه باید هرسال حداقل حدود ۸.۵ میلیارد مترمکعب گاز خریداری کند.

در این شرایط بیش از آنکه ترکیه به گاز ایران نیاز داشته باشد، این ایران است که باید ترکیه را وادار کند تا پای قرارداد بنشیند. وضعیت دیگر مانند ۲۵ سال پیش که قرارداد فروش ۸.۵ میلیارد مترمکعبی گاز منعقد شد، نیست.

در وضعیت امروز، هم ترکیه منابع بیشتری برای تأمین گاز در اختیار دارد، هم وابستگی این کشور به گاز ایران کاهش یافته است. همچنین آنکارا به‌خوبی می‌داند ایران راهی جز بستن قرارداد با ترکیه ندارد. خصوصاً که این کشور بازار گاز پاکستان، هند و عمان را از دست داده است.