محیط زیست ایران در نیم‌قرن توسعه ناپایدار و بدون رعایت موازین بشدت آسیب دیده است. جنگل‌های کشور با آتش‌سوزی و خشکسالی در حال نابودی‌اند، سفره‌های آب زیرزمینی به دلیل برداشت بیش از حد در حال خشک شدنند، بسیاری از تالاب‌های کشور نابود شده‌اند، خاک در فرسایش است و بیابان‌ها در گسترش، تمرکز جمعیت در شهرها آلودگی هوا را بحرانی کرده و صنایع رودخانه‌ها را آلوده کرده‌اند.
این شرایط نیازمند اقدامات فوری برای کاهش فشار بر طبیعت و محیط زیست است اما در سال‌های گذشته تقریبا هیچ اقدامی برای بهبود شرایط انجام نشده است.
در زمینه شیوه‌های مدیریت منابع زیست‌محیطی سال ۹۸ هم تفاوتی با سال‌های قبل نداشت اما در این سال چند رویداد بزرگ، نتیجه ویرانگر برنامه‌ریزی‌های سال‌های گذشته را روشن کرد. مروری بر اتفاق‌های مهم در این سال تصویری بهتری از وضعیت محیط زیست در ایران نشان می‌دهد.
سیل فروردین، پاسخ طبیعت به بی‌توجهی
سال ۹۸ در ایران با سیل ویرانگر شروع شد. در میانه فروردین بارش‌های سنگین مناطق وسیعی از ایران را درگیر سیلاب کرد و به ۲۵ استان خسارت وارد شد. این سیل در مجموع ۷۷ کشته و بیش از هشت میلیارد دلار خسارت بر جای گذاشت.
استان فارس با ۲۱، لرستان با ۱۵ و گلستان و همدان با ۸ کشته، بیشترین تلفات را داشتند. خسارت سیل فروردین بروشنی نتیجه سیاست‌های غلط آبخیزداری و ساخت و سازهای بدون مطالعه بود.
تخریب زمین‌های بالادست رودخانه‌ها، نابودی جنگل‌ها، تخریب حاشیه رودخانه‌ها و ساخت و ساز در مسیر آنها، جذب آب در زمین کاهش پیدا می‌کند که دلیل گل‌آلودگی و ویرانگرتر شدن سیل فروردین بود.
کارشناسان محیط زیست سال‌ها هشدار داده بودند که ادامه بی‌توجهی به موازین زیست‌محیطی، چنین سیلاب‌هایی را در پی خواهد داشت با این‌حال هیچ توجهی به این هشدارها نشد. حالا با تغییر شرایط اقلیمی احتمال وقوع سیل‌های ویرانگر هم به یکی از مخاطرات طبیعی در ایران تبدیل شده است.
حق نشر عکسIRNA
هجوم ملخ‌ها نتیجه تغییر اقلیم
فروکش کردن سیل زمینه‌ساز هجوم ملخ‌ها به ایران شد. اتفاقی که در نیم‌قرن گذشته در ایران بی‌سابقه بود. مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کردند که این ملخ‌ها از سمت عربستان و سودان و مناطق مرطوب به سمت ایران روانه شده بودند.
یورش ملخ‌ها ۳۸ درصد جنگل‌ها و بیشه‌زارها، ۲۱ درصد باغ‌ها و مزارع، ۳۶ درصد تولید محصولات زراعی و باغی و همچنین ۲۱ درصد مراتع درجه یک و دو ایران را در استان‌های خوزستان، بوشهر، فارس، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و جنوب استان کرمان تحت تاثیر قرار داد.
ملخ‌ها در ماه پایانی سال ۹۸ باردیگر به سه استان بوشهر، هرمزگان و فارس هجوم آوردند.
ملخ می‌تواند بشدت به محصولات کشاورزی و مراتع آسیب وارد کند. ملخ قادر است در روز معادل وزن خودش غذا بخورد، هر کیلومتر مربع فوج ملخ شامل حدود ۵۰ میلیون ملخ است که توان از بین بردن ۱۰۰ تُن پوشش گیاهی را دارد. سازمان جهانی غذا تغییر اقلیم را عامل اصلی هجوم ملخ‌ها دانسته است.
حق نشر عکسMIZAN
تعطیلی مدارس طبیعت، پایان یک تجربه موفق
مردادماه سال ۹۸ یکی از موفق‌ترین پروژه‌های آموزش‌های زیست‌محیطی در ایران تعطیل شد. مدرسه‌های طبیعت با هدف کمک به دانش‌آموزان برای یادگیری "مهارتهای زندگی" در اسفند ۱۳۹۲ و به ابتکار شماری از کارشناسان و فعالان محیط زیست تأسیس شده بودند.
مجوز مدارس طبیعت را سازمان حفاظت محیط زیست صادر و بر محتوای آموزشی این مدارس هم نظارت می‌کرد اما پس از دو سال از صدور مجوز جدید سر باز زد در مرداد ماه سال ۹۸ به کار این مدارس پایان داد.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود مراجع دینی مدارس طبیعت را "غیرشرعی" و وزارت اطلاعات، بنیان‌گذاران آن را "توده‌ای" می‌داند. از عبدالحسین وهاب‌زاده به عنوان بنیانگذار مدارس طبیعت در ایران یاد می‌شود.
حق نشر عکسISNA
انتقال آب دریاچه خزر، خطری برای آینده
سال ۹۸ باردیگر موضوع جنجالی طرح انتقال آب دریاچه خزر به استان سمنان مطرح شد. در مهرماه سال ۹۸ عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در نامه‌ای به رئیس دولت اجرای این طرح را "بلامانع" اعلام کرد.
البته بعدها اعلام شد که موافقت این سازمان با طرح انتقال آب دریاچه خزر مشروط بوده است. هزینه این طرح ۹۲۰۰ میلیارد تومان برآورد شده بود و قرار بود سالانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب برای استفاده صنعتی و آشامیدنی به استان سمنان منتقل شود.
هرچند این طرح اجرایی نشد و با توجه به شرایط اقتصادی ایران به نظر نمی‌رسد بزودی توان اجرای آن را وجود داشته باشد اما موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با این طرح می‌تواند مجوزی برای اجرای آن در سال‌های آینده شود.
ایران در سال‌های گذشته با تنش آبی مواجه بوده و بسیاری از کارشناسان اجرای بدون مطالعه طرح‌های انتقال آب را یکی از عوامل این مشکلات می‌دانند.
در صورت اجرای این طرح در سال‌های آینده می‌توان انتظار داشت که مشکلی بر مشکلات متعدد زیست‌محیطی ایران اضافه شود. مسیر لوله‌گذاری این طرح هم می‌تواند جنگل‌های ارزشمند هیرکانی را نابود کند.
حق نشر عکسGETTY IMAGES
آلودگی بی‌سابقه هوا، شکست تبلیغات دولت
در پاییز سال ۹۸ میزان آلودگی هوا در کلان‌شهرها و شهرهای صنعتی ایران افزایش بی‌سابقه و خطرناکی پیدا کرد. شهرهای مختلف ایران بارها به دلیل آلودگی هوا تعطیل شدند. علاوه بر این در شهرهایی مانند تهران چند روزی بوی نامطبوعی در شهر منتشر شد.
کاهش روزهای آلوده در سال‌های پیش از سال ۹۸ باعث شده بود که دولت اقدامات خود در این زمینه را موثر بداند. بر اساس ادعای دولت توزیع بنزین با استاندارد یورو ۴ در کلان‌شهرها باعث کاهش آلودگی هوا شد اما پاییز امسال نشان داد همچنان باد عهده‌دار مدیریت آلودگی هوا در ایران است.
اجرانشدن قانون هوای پاک که وظیفه همه دستگاه‌ها در آن مشخص شده است اصلی‌ترین علت آلودگی هوای شهرهای بزرگ ایران است. اعمال ناقص محدودیت‌ها، ادامه فعالیت واحدهای صنعتی، تولید خودروها و بنزین بی‌کیفیت و حمل و نقل عمومی ناکارآمد همچنان هوای شهرها را آلوده‌تر می‌کند.
حق نشر عکسHR
احکام فعالان محیط زیستی، پایان ناامیدکننده انتظار
از مهم‌ترین وقایع مرتبط با حوزه محیط زیست در سال ۹۸ صدور احکام فعالان محیط زیستی بعد از دو سال بازداشت موقت بود. بر اساس احکام صادر شده مراد طاهباز و نیلوفر بیانی به اتهام همکاری با آمریکا به ده سال زندان محکوم شدند.
با اتهامی مشابه، هومن جوکار و طاهر قدیریان هشت سال و سام رجبی و سپیده کاشانی شش سال حبس گرفته‌اند. همچنین امیرحسین خالقی به اتهام جاسوسی به شش سال و عبدالرضا کوهپایه به اتهام "اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت کشور" به چهار سال زندان محکوم شدند. پیش از این کاووس سیدامامی هم در زمان بازداشت در زندان اوین به طرز مشکوکی جان خود را از داده بود.
این احکام در حالی صادر شد که وزارت اطلاعات ایران که مرجع مبارزه با جاسوسی در کشور است، در زمان دستگیری این افراد در سال ۹۶ به صراحت اعلام کرد که آنها را جاسوس نمی‌داند. نیلوفر بیانی در نامه‌ای شرح بازجویی‌ها و شکنجه‌های روحی و روانی را که به او تحمیل شده بود، منتشر کرده است.
حق نشر عکسTASNIM
مرگ راز‌آلود پرندگان درمیانکاله
تالاب حفاظت‌شده میانکاله در زمستان ٩٨ شاهد مرگ هزاران پرنده بود. علت مسمومیت با "بوتولیسم" اعلام شد اما برخی کارشناسان محیط زیست معتقدند که مرگ این پرندگان عامل انسانی داشته است.
اسماعیل کهرم معتقد است شکارچیان به این علت که محیطبان‌ها مانع کار آنها می‌شوند به تلافی در تالاب سم ریخته‌اند. بر اساس آمار رسمی دست‌کم هشت هزار پرنده در این تالاب تلف شدند.
حق نشر عکسIRNA
مرگ اسکندر فیروز، بنیانگذار سازمان حفاظت محیط زیست
اسفندماه سال ۹۸ هم با مرگ یکی از خوشنام‌ترین فعالان محیط زیست به پایان رسید. ۱۴ اسفند اسکندر فیروز بنیانگذار و اولین رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران در سن ۹۳ سالگی درگذشت.
از او با عناوینی مانند "پدر سازمان حفاظت محیط زیست" یاد می‌شود. فیروز پیش از اینکه به فعالیت در حوزه حفاظت از محیط زیست بپردازد شکارچی ماهری بود که در سفری به آفریقا از شکار منزجر می‌شود و به گفته خودش دوربین را جایگزین اسلحه می‌کند.
او نقش مهمی در به ثمررسیدن کنوانسیون حفاظت از تالاب‌های مهم بین‌المللی و زیستگاه پرندگان آبزی داشت چنانچه دبیرخانه این کنوانسیون از اسکندر فیروز به عنوان پدر تالاب‌ها یاد کرده است.
از او کتاب‌های متعددی در حوزه محیط زیست برجا مانده که مهم‌ترین آنها "حیات وحش ایران، مهره‌داران" است که در سال ۱۳۷۸ منتشر شده است.
در سال ۹۸ علاوه بر این اتفاقات، گرفتاری‌های همیشگی محیط زیست ایران هم ادامه داشت؛ آتش‌سوزی جنگل‌ها، ادامه پروژه‌های انتقال آب، سدسازی بی‌رویه، ورود فاضلاب به رودخانه‌ها، خشک‌شدن تالاب‌ها، جمیعت رو به کاهش حیواناتی مانند یوز آسیایی و پلنگ.
این سال شاید بدترین سال برای محیط زیست ایران نبود اما پیشرفتی هم حاصل نشد. نگرانی‌ها درباره وضعیت محیطی زیستی پابرجا است و با این وضعیت شکننده محیط زیست در ایران، همچنان باید امیدوار به روزی بود که تغییر سیاست‌ها به کاهش فشار بر منابع طبیعی ختم شود.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید