سالگرد فرمان مشروطيت

«ملتى فهيم كه بيش از يك قرن است كه بر مشروطيت مي جنگد.» سرانجام در ۱۴ جمادى الثانى ۱۳۲۴ ق / ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ ش فرمان مشروطيت به دست مظفرالدين شاه صادر شد كه در آن صريحاً از مجلس شوراى ملى ياد شده بود. ده روز بعد مهاجران بازگشتند و مردم تهران از آنان استقبال بى مانندى كردند. بهبهانى و طباطبايى مستقيم به ديدار شاه رفتند و با وى گفت وگو كردند. پس از تدوين آئين نامه انتخابات پارلمان، در اواسط ماه شعبان انتخابات عمومى برگزار شد و در ۱۸ شعبان مجلس شوراى ملى افتتاح شد و سراسر ايران در جشن و شادى غرق شد. مجلس با شتاب قانون اساسى را در ۵۱ اصل تصويب كرد به توشيح شاه محتضر رساند.

اين خلاصه رسيدن به مشروطه است توسط ملتى كه حق تصميم گيرى بر مملكت را براى خود حق ميداند و از آن زمان، بيش از يك قرن است براى اجرا و تحقق اين خواسته مبارزه ميكند.

پس از صدور فرمان مشروطيت، پاسى نپاييد كه مظفرالدين شاه درگذشت و جانشين او بر تختى تكيه زد كه از شاهى و اقتدار، تنها نامى را يدك ميكشيد. محمد على ميرزا، همان دم كه محمد على شاه شد رويه را بر خلاف سوگندى كه به مشروطيت نظام خورده بود ديگر كرد و سر ناسازگارى با اين نهال نوپا گذارد.

شيخى از نور هم بر طبل مشروعه كوفت و بر دين دارى و دين محورى نظام تاكيد كرد. هنگام نوشتن متمم قانون اساسى، شيخ فضل الله نورى، كه در مهاجرت قم به علما پيوسته بود. علم مشروعه خواهى برافراشت و به مخالفت با اساس مشروطيت برخاست. او به حضرت عبدالعظيم رفت و متحصن شد. اما با پادرميانى بهبهانى و طباطبايى، تفاهم حاصل شد و او به تهران بازگشت

اما پس از چندى بار ديگر، با تحريك دربار و احتمالاً امين السلطان كه به تازگى بازگشته بود، گروهى را دور خود جمع كرد و در ميدان توپخانه بلواى عظيمى پديد آورد. كوشش هاى دوسيد نيز كارساز نشد. با ترور امين السلطان آشوب توپخانه پايان يافت. در اين زمان بود كه آخوند خراسانى و ديگر علماى حامى مشروطه نجف فتوا دادند شيخ نورى فاسق است و تصرف او در امور حرام. سرانجام متمم قانون اساسى نوشته شد و به تصويب رسيد. مجلس به كار خود ادامه داد. اما به دلايل مختلف، از جمله اختلافات داخلى، با توافق نهايى شاه و روسيه و انگليس (كه پيش از آن بنا به مصالحى و به صورت محدود از مشروطه حمايت كرده و حالا تغيير موضع داده بود) و شيخ فضل الله در جمادى الثانى ۱۳۲۶ ق مجلس مورد حمله قرار گرفت و شمارى از آزاديخواهان دستگير و عده اى اعدام و چند تنى (از جمله دوسيد) تبعيد شدند

با انحلال مجلس و سركوب آزاديخواهان، شاه رسماً به سلطنت مطلقه بازگشت و حاج شيخ فضل الله مجتهد بلامنازع تهران به عنوان مشاور و مفتى مذهبى عالى شاه وارد صحنه شد. اما علماى نجف به حمايت قاطع خود از اعاده مشروطيت ادامه دادند و شاه و استبداديان را تكفير كردند و آزاديخواهان نيز در شهرهاى بزرگ به مبارزه و مقاومت دست زدند. سرانجام پس از يك سال مبارزان گيلان و اصفهان به تهران حمله آورده و در تاريخ ۲۴ جمادى الثانى ۱۳۲۷ ق تهران فتح شد و استبداد فروپاشيد و محمدعلى شاه به روسيه تبعيد شد. شيخ فضل الله و چند تن ديگر اعدام شدند.

تاريخ پس از آن فراز و نشيب بسيار نوشته است بر سرنوشت نهال دموكراسى ايران تا سقوط سلسله قاجار و تشكيل پهلوى و سپس انقلاب 57 و تغيير نام رسمى كشور ايران به جمهورى اسلامى ايران. همان مشروعه مورد وثوق شيخ فضل الله كه سر خود بر دار مشروطه خواهان داد و سر مشروطه را بر دار مشروعه سپرد.