القاعده، بوکوحرام و داعش؛ این گروهها چه می‌خواهند

فرانک گاردنر

خبرنگار امنیتی بی بی سی

از سازمان القاعده اصلی که در سال ۱۹۸۹ درآستانه خروج اتحاد جماهیر شوروی سابق از افغانستان توسط عبدالله اعظم و اسامه بن‌لادن به وجود آمد چیز زیادی باقی نمانده است. درسال ۲۰۱۱ محل اختفای بن‌لادن درپاکستان کشف و او کشته شد.

جانشین بن لادن، ایمن الظواهری جراح مصری و شخصیتی غیرکاریزماتیک و گوشه گیراست. او اگر چه گاه وبیگاه بیانیه هایی را در اینترنت منتشر می‌کند ولی دیگر گروههای جهادی از او نتقاد می کنند که بیانیه‌هایش با اتفاقات روز همخوانی ندارد.

در یک دهه گذشته گروه بزرگی از رهبران القاعده و فرماندهانشان در حمله‌های هوایی جنجالی یا عملیات‌ مخفی دستگیر یا کشته شده‌اند.

آنچه از هسته اصلی القاعده باقی مانده گروهی است که بعد از ترک افغانستان در سال ۲۰۰۱ به مناطق قبیله‌نشین پاکستان فرار کردند.

ولی مقامات جنبش ضد تروریستی جهانی بهانه زیادی برای خوشحالی ندارند.

به جای از میان بردن القاعده، این گروه به گروههای کوچکتر تبدیل شده است. این گروههای تازه در اطراف خاورمیانه، آفریقا و آسیا با جمع کثیری از پیروان جهادی در اروپا تبدیل شده‌اند.

حمله های ترویستی اگرچه نه به اندازه حادثه یازده سپتامبر ولی همچنان ادامه داشته است.

اما چه چیزی به بقای گروههای جهادی کمک می‌کند؟ نمی‌توان گفت این یک لیست کامل است ولی به مجموعه دلایلی اشاره می‌کند که نشان می‌دهد تا از بین رفتن و ناپدید شدن کامل القاعده راه درازی باقی مانده است.

نارضایتی‌های ملی ومنطقه‌ای

بوکوحرام در نیجریه یکی از گروههایی است که به دهها گروه جهادی در جهان پیوسته است

از صحرای آفریقا تا جنوب فیلیپین، نارضایتی‌های محلی، منطقه‌ای و ملی باعث به وجود آمدن گروههای جهادی شده‌ است که برخی اوقات ارتباط اندکی به هسته اصلی القاعده دارد.

به طور مثال بوکو‌حرام در نیجریه، به عنوان یک جنبش سیاسی ومذهبی برای بهبود بخشیدن به وضعیت مسلمانان در شمال نیجریه شروع به فعالیت کرد. ولی بعد از سال ۲۰۰۹ به سرعت تبدیل به یک گروه جنگجو و خشونت طلب شد.

در یمن، القاعده شبه جزیره عربستان، توانست از خلاء امنیتی که از میانه بهار‌ عربی و جنبش‌های مربوط به آن در سال ۲۰۱۱ ایجاد شد، استفاده کرد و به با نفوذ به مناطقی که تحت کنترل نیستند یک نوع حکومت "عادلانه" برقرار کرد و از آن مناطق به مواضع دولت حمله می‌کند.

دولت‌داری بد

این یکی از عوامل اصلی حرکت به سوی افراط گرایی است. در کشورهایی با اکثریت مسلمان که دولت های ملی و نیروهای امنیتی آنها به فساد شهرت دارند و سوء استفاده از قدرت در آنها رواج دارد، برای گروههای جهادی خیلی آسان است که بتوانند نیروهای داوطلب پیدا کنند.

مخصوصا در مناطقی که دولت‌های آن رابطه ای نزدیک و دوستانه با غرب و آمریکا دارند، این کار برای القاعده آسان‌تر است که برای خودش اعضای تازه جذب کند.

انتقام

تلفات غیرنظامی توسط حمله‌های هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا در پاکستان و یمن کمک مهمی بوده تا گروههای تندرو بتوانند جنگجویان تازه جذب کنند.

حمله‌های هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا در پاکستان و یمن، که عده زیادی از طراحان و برنامه ریزان جهادی را کشته است، همچنین باعث کشته شدن زنان و کودکان و غیرنظامیان و بالارفتن حس انتقام شده است.

کشته شدن غیرنظامیان در حمله‌های هوایی آمریکا باعث خشم بسیاری و برانگیختن حس انتقام شده است

یازده سال بعد از آنکه حمله به عراق آغاز شد، آمریکا همچنان هدف خیلی از این گروههای جهادی است. آمریکا درکشورهای زیادی ازجهان عرب به عنوان منبع اصلی مشکلات و دشواری‌های منطقه معرفی می‌شود.

خیلی از کسانی که به گروه‌های جهادی در جهان پیوسته اند، فکر می‌کنند به عقاید و ارزش‌های اسلامی و مذهبی آنها توهین شده، مورد تبعیض واقع شده‌اند و یا صدایشان خفه شده است.

مسائل شخصی

خیلی از پیروان متعصب القاعده، که طرفدار ایده های خشن و نفرت پراکنی القاعده علیه غرب هستند، مردان جوانی هستند که به دنبال هدف و جایگاهی در زندگی‌شان هستند.

برخی از آنها اروپایی‌هایی هستند که به دین اسلام گرویده‌اند و یا بزهکارانی که در کشورهایشان با پلیس درگیر شده اند.

سپری کردن زمان در زندان معمولا باعث شده آنها از قبل هم بنیادگراتر بشوند و تقریبا همه با دیده منفی به دولت‌های خود نگاه می‌کنند.