چهره‌های خبرساز در سالی که گذشت

خانواده‌های دادخواه: ادامه اعتراض

در سال ۱۴۰۰ هم خانواده‌های دادخواه از جمله گوهر عشقی، مادر ستار بهشتی و مادران کشته‌های اعتراضات مدنی و دانشجویی دهه‌های هفتاد و هشتاد، خانواده کشته‌های آبان ۱۳۹۸ و قربانیان هواپیمای اوکراین، از موقعیت‌های مختلف برای رساندن صدایشان به مردم استفاده کردند. آنها در طول سال اعتراضاتی را ترتیب دادند از تجمع در میدان آزادی و تظاهرات مقابل دادگاه رسیدگی به متهمان پرونده هواپیمای اوکراین تا مصاحبه‌ و اعلام تحریم انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰.

آنها در موقعیت‌های سیاسی اجتماعی مختلف فراخوان و بیانیه دادند و اعلام کردند که از دادخواهی دست نخواهند کشید. اعضای خانواده‌ها در این میان چند بار بازداشت شدند از جمله خانواده ستار بهشتی و خانواده پویا بختیاری و اعضای خانواده فرزاد انصاری‌فر. شماری هم در دادگاه مردمی‌ای که در لندن برگزار شد، علیه مقام‌های جمهوری اسلامی ایران شهادت دادند.

گوهر عشقی بنیادی به نام پسرش ستار بهشتی برای خانواده زندانیان تاسیس کرده است. او همچنین آذرماه گفت که دو موتورسوار به او حمله کرده‌اند.

محسن نامجو: انتشار فایل صوتی

فروردین ماه در پی بحث‌های مربوط به جنبش "می‌تو" در ایران و حرکت شماری از زنان برای طرح آزارهای جنسی که دیده‌اند، اتهام‌هایی هم علیه محسن نامجو، خواننده شناخته شده ایرانی، مطرح شد و عده‌ای خواستار بایکوت آثار هنری او شدند.

آقای نامجو ۲۷ فروردین ماه با انتشار ویدئویی از "رفتار و گفتار اشتباه یا آزارنده" خود در قبال زنان "عذرخواهی" کرد. اما همزمان صدای دیگری از او منتشر شد که بسیاری از جمله مدافعان حقوق زنان را خشمگین کرد. در این فایل صوتی که به گفته خودش با یک دوست و به صورت غیررسمی مطرح کرده بوده، او درباره زن یا زنانی که علیه او اتهام مطرح کرده‌ بودند، می‌گفت: "چه جوری است یک جنبشی تشکیل شده و یک سال از آن می‌گذرد، اما یک اسم 'آدم حسابی' در آن نمی‌بینم. همه یک سری آدم‌هایی هستند که تنها باری که اسمشان شنیده شده از همین ماجرا بوده... یک زن حسابی فمینیست که می‌توانست به شما قدرت بدهد به شما نپیوست..."

این فایل صوتی باعث بحث‌های گسترده و دو دستگی در شبکه‌های اجتماعی میان مدافعان و منتقدان آقای نامجو شد و هفته‌ها ادامه یافت.

محمد جواد ظریف: فایل صوتی

پنجم اردیبهشت ماه فایل صدایی از محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت منتشر شد که بخشی از یک مصاحبه ۷ ساعته با سعید لیلاز، اقتصاددان بود. انتشار این فایل بسیاری را حیرت‌زده کرد چون در آن آقای ظریف به صراحت از کارشکنی روسیه در مذاکرات برجام و همچنین اولویت داشتن تصمیمات نظامی با نظر قاسم سلیمانی بر تصمیم‌های دیپلماتیک سخن می‌گفت.

در بخشی از مصاحبه که این روزها با توجه به متوقف شدن مذاکرات هسته‌ای زیاد به آن اشاره می‌شود، آقای ظریف می‌گفت: هدف روس‌ها این بود که توافق هسته‌ای انجام نشود… آنها وقتی دیدند ما داریم به توافق می‌رسیم شروع کردند به ایجاد مانع.

انتشار این فایل که به اعتقاد برخی "پایان کارنامه سیاسی" محمدجواد ظریف بود، زلزله‌ای در فضای سیاسی ایران ایجاد کرد. قوه قضاییه ایران پرونده‌ای گشود و اعلام کرد عده‌ای تفهیم اتهام و عده‌ای ممنوع الخروج شده‌اند. حسام‌الدین آشنا رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری که فایل زیر نظر دفتر او تهیه شده بود، استعفا کرد. و در نهایت بالاترین مقام ایران، آیت‌آلله علی خامنه‌ای از این اظهارات ابراز تاسف کرد.

بابک خرم‌دین: قاتل فرزند

قتل بابک خرم‌دین در ۲۶ اردیبهشت جامعه ایران را تکان داد و هنوز هم با گذشت بیش از ده ماه رسانه‌های ایران به این موضوع می‌پردازند. این کارگردان سینما توسط پدرش اکبر خرم‌دین به قتل رسید و با همکاری مادر مثله شد. اکبر خرمدین بعدها به قتل دختر و دامادش هم اعتراف کرد. آقای خرم‌دین چند ماه بعد در زندان جان باخت.

مردم 'تشنه' خوزستان: دستکم هشت کشته و اعتراضاتی که به تبریز هم رسید

بیست و چهارم تیرماه شهرهای مختلف استان خوزستان شاهد تجمع و راهپیمایی گسترده در اعتراض به کم‌آبی بود. معترضان جاده حیاتی ماهشهر به بندر امام را بسته بودند. تجمع‌کنندگان در سوسنگرد به زبان عربی شعار می‌دادند "تشنه‌ایم، آب می‌خواهیم." در یکی دیگر از فیلم‌ها معترضان نام تالاب هورالعظیم را فریاد می‌زدند و می‌گفتند "هور ما کو؟"

به تدریج به گفته عفو بین الملل با کشته‌شدن دست‌ هشت نفر از معترضان تظاهرات گسترش یافت و شمار زیادی از گروه‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی هنری داخل ایران با مردم خوزستان ابراز همدردی کردند. تا جایی که آقای خامنه‌ای گفت "نمی‌توان از مردم خوزستان گله‌ای داشت." اعتراضات بعد از یک هفته به استان‌های دیگر ایران از جمله بوشهر، لرستان و اصفهان هم کشیده شد و حتی در تبریز هم برای اعلام همبستگی با مردم خوزستان به خیابان آمدند.

اصغر فرهادی: پاسخ به انتقادها

هرچند ۲۶ تیرماه اصغر فرهادی برای فیلم 'قهرمان' جایزه بزرگ جشنواره کن را به دست آورد اما امسال بهترین سال کارنامه هنری او نبود. فیلم او که از طرف ایران به اسکار فرستاده شده بود، در بین منتخب‌های نهایی نبود و از طرف یک مستندساز متهم شد که ایده مستند او را "ربوده" است هرچند این مساله هنوز ثابت نشده است.

او امسال چند مرتبه خبرساز شد و در بیشتر آنها مورد نقد بسیاری از مخاطبانش قرار گرفت. از جمله تابستان گذشته و همزمان با سرکوب اعتراضات به بی‌آبی در خوزستان، بسیاری پس از حضور اصغر فرهادی در فرانسه برای دریافت جایزه جشنواره کن به او انتقاد کردند که "چرا در سخنانش در یک تریبون جهانی، اشاره‌ای به اعتراضات خوزستان نکرد؟"

او پس از بازگشت به ایران در واکنش به نصب بنرهایش در تابلوهای شهری، در اینستاگرامش نوشت: "فریاد به حق مردم به ستوه آمده از ظلم همچون تمام این سالها با گلوله پاسخ داده می‌شود." و خواست که به جای عکس او "جملات دردمندانه آن مادر خوزستانی" نصب شود که در ویدیویی گفته بود: "مظاهرات سلمیه، چرا آتش میزنی؟ چرا تیر میندازی؟"

دوم مرداد، در اتفاقی نادر کیمیا علیزاده، ورزشکار ایرانی با پرچم سفید تیم پناهندگان مقابل هم‌تیمی سابق خود ناهید کیانی قرار گرفت و او را شکست داد. خانم علیزاده بعد از این پیروزی در مقابل هم‌تیمی سابقش شادمانی نکرد. اما این مسابقه برای بسیاری از کاربران ایرانی نمادی از شرایط امروز ایران بود که به تحلیل آن پرداختند. در تلویزیون ایران در مسابقه نامی از کیمیا علیزاده برده نشد. خانم علیزاده در نهایت چهارم شد و نتوانست در این المپیک مدال بگیرد هرچند او تنها زن ایرانی است که مدال المپیک (برنز ۲۰۱۶) دارد.

دادگاه حمید نوری: متهم در پرونده کشتار زندانیان سیاسی

۱۹ مرداد ماه نخستین جلسه رسیدگی به اتهامات حمید نوری در ارتباط با کشتار زندانیان سیاسی در تابستان ۱۳۶۷ در سوئد برگزار شد. حمید نوری یا عباسی متهم است که به عنوان دستیار دادیار زندان گوهردشت در کشتار زندانیان سیاسی دست داشته است. این محاکمه در نوع خود در تاریخ جمهوری اسلامی ایران سابقه نداشته و اولین دادگاه رسمی رسیدگی به اتهام‌های یکی از مسئولان و مقام‌های ایران در رابطه با اعدام جمعی زندانیان سیاسی بعد از انقلاب اسلامی است.

بیش از ۷۰ جلسه دادگاه برگزار شده و رسیدگی قضایی سال آینده هم در سوئد ادامه خواهد داشت. ده‌ها نفر از بازماندگان اعدام‌های دهه شصت و خانواده اعدام شدگان در جلساتی که صدای آن همزمان پخش می‌شد، علیه آقای نوری شهادت داده‌اند. ایرج مصداقی، زندانی سابق و کاوه موسوی،‌ وکیل، هم که از اصلی‌ترین عوامل بازداشت آقای نوری بودند، در دادگاه شهادت داده‌اند.

گروه 'عدالت علی': افشاگری‌های بی‌سابقه

عدالت علی یک گروه هکر سایبری است که مرداد ماه اعلام کرد دوربین‌های مداربسته امنیتی زندان اوین را "هک کرده است." در تصاویری که به تدریج منتشر شد، مواردی از بدرفتاری با زندانیان و کتک زدن و کشیدن آنها روی زمین دیده می‌شد. در حالی که مقام‌های جمهوری اسلامی ایران همیشه بدرفتاری با زندانیان را تکذیب کرده‌اند.

آبان ماه هم این گروه مدارک امنیتی مرتبط با زندان اوین را برای بی‌بی‌سی ارسال کرد که به طور مستقل قابل تایید نیست. در آن اسناد با توجه به پیش‌بینی اعتراضات خیابانی آبان ۱۳۹۸ از مسئولان خواسته شده بود که تدابیر امنیتی را بالا ببرند.

این گروه آذرماه اسنادی را منتشر کرد که نشان می‌داد مسئولان زندان اوین خواستار محدودکردن بیشتر سپیده قلیان، آتنا دائمی و مریم اکبری منفرد شده‌اند. در تازه‌ترین مورد هم اسنادی منتشر شده که نشان از تلاش وزارت اطلاعات ایران برای منزوی کردن مخالفان و به طور خاص رفع ممنوع‌الخروجی نرگس محمدی دارد که هدف آن "تخریب وجهه او در میان معاندین" و ایجاد تفرقه در مخالفان خارج کشور عنوان شده است.

نرگس محمدی سال‌هاست از فرزندانش دور و ممنوع الخروج است. در اسنادی که تازه منتشر شده گفته شده که مسئولان امنیتی توصیه کرده‌اند ممنوع الخروجی او برای خراب کردن وجهه‌اش، لغو شود.

توماج صالحی: خواننده رپ که بازداشت شد

توماج صالحی خواننده‌ای که با ترانه‌های رپ به مشکلات جامعه و سیاست‌های نظام انتقاد می‌کند، ۲۱ شهریور در خانه‌اش در اصفهان بازداشت شد. آهنگ‌های "زندگی نرمال" و "سوراخ موش" او انعکاس گسترده‌ای داشت. توماج در آهنگ "سوراخ موش" به تندی به مواضع جمهوری اسلامی و کسانی می‌تازد که آنها را هوادار و حامی حکومت ایران می‌داند.

او در بخشی از این آهنگ می گوید: "اگه سرپوش گذاشتی رو قتل، تو هم قاتلی، واسه پوشوندن جنایت باید رو خون راه بری. بدون ماله کشیدن تو این سیستم کامل نیست، ایران اونقدر زندان داره که همتون جان بشین."

نام آقای صالحی بعد از بازداشت بیش از گذشته مطرح و شناخته شد. توماج صالحی با وثیقه آزاد و در بهمن ماه امسال به جریمه و حبس تعلیقی محکوم شد. او در کارگاه فلزکاری کار می‌کند.

شاهین ناصری: "مرگ مشکوک" شاهد شکنجه نوید افکاری

سی‌ام شهریور خبر "مرگ مشکوک" شاهین ناصری در زندان منتشر شد و دو روز بعد قوه قضاییه آن را تایید کرد.

از شاهین ناصری به عنوان شاهد شکنجه نوید افکاری یاد می‌شد که با وجود فشارهای امنیتی شهادت داده بود این کشتی‌گیر ایرانی "برای اعتراف اجباری به قتل، وحشیانه شکنجه شده است."

فرهاد سلیمانپور، یکی دیگر از زندانیان زندان تهران بزرگ که آقای ناصری در آن جان باخته بود، در فایل صوتی که برای رسانه‌ها فرستاد، جزئیاتی را از وقایع داخل زندان تهران بزرگ شرح داد و ادعا کرد که دستگاه قضایی خواسته یکی از شاهدان شکنجه را از بین ببرد.

آقای ناصری تنها زندانی نبود که سال گذشته در زندان "به طور مشکوک" جان باخت. مرگ امیرحسین حاتمی، جوان ایلامی هم باعث تجمع خانواده او در مقابل زندان شد که می‌گفتند روی بدنش آثار کتک و ضربه بوده است.

چند زندانی دیگر هم به دلیل "عدم رسیدگی پزشکی" جان باختند که به گفته نهادهای حقوق بشری مسئولیت جانشان با قوه قضاییه ایران بوده است از جمله عادل کیانپور بعد از اعتصاب غذا و ساسان نیک‌نفس بعد از "ممانعت از انتقال به بیمارستان". در آخرین و خبرسازترین مورد، بکتاش آبتین، شاعر و فیلمساز شناخته شده عضو کانون نویسندگان هم در دوره زندان جان باخت در حالی که به گفته خانواده به وضعیت سلامت او رسیدگی نشده بود.

زهره کودایی: دروازه‌بان تیم ملی فوتبال

زهره کودایی، دروازه‌بان تیم ملی فوتبال ایران، پنجم مهر با گرفتن دو پنالتی در مقابل تیم اردن، برای نخستین بار تیم زنان ایران را راهی مسابقات جام ملت‌های آسیا کرد. اما فدراسیون فوتبال اردن درباره جنسیت او تشکیک و به کنفدراسیون فوتبال آسیا شکایت کرد.

که البته این شکایت رد شد اما طرح این موضوع در رسانه‌ها باعث واکنش شدید کاربران ایرانی و حمایت جدی از او شد. عکس‌های او و فیلم جشن تولدش با عباراتی تحسین‌آمیز در شبکه‌های اجتماعی فارسی منتشر شد. زهره کودایی برای تیم ذوب‌آهن اصفهان بازی می‌کند. او در خوزستان متولد شده از ۱۶ سالگی در سال ۱۳۸۴ فوتبال را به صورت جدی شروع کرده است.

مونا حیدری: کودک همسری که قربانی "حفظ ناموس" شد

شانزدهم بهمن ماه رسانه‌های داخل ایران فیلمی تکان دهنده از مردی را نشان دادند که سر همسرش را بریده و در خیابان به دست گرفته بود. غزل حیدری که در خبرگزاری‌ها به نام مونا معرفی شده بود، کودک‌همسری بود که در ۱۲ سالگی با "گواهی رشد از دادگاه" به عقد پسرعمویش درآمد و بچه‌دار شد.

او در زمان مرگ ۱۷ ساله بود. خانم حیدری به ترکیه فرار کرده بود اما با همکاری عمو و پدرش بازگردانده شد و در نهایت به دست پسر عمویش به قتل رسید. او یکی از ده‌ها زنی است که سالانه در ایران به بهانه "حفظ ناموس" کشته می‌شوند و قوانین مدنی و اسلامی این کشور معمولا از آنان حمایتی نمی‌کند.

نازنین زاغری: آزادی بعد از شش سال گروگان گیری

پرونده نازنین زاغری راتکلیف،‌ زندانی دوتابعیتی در شش سال گذشته از پرونده‌های خبرساز در ایران بوده است اما سال ۱۴۰۰ شاید شلوغ‌ترین سال خانواده راتکلیف زاغری بود.

ششم اردیبهشت حکم تازه یک سال حبس خانم زاغری بعد از گذراندن پنج سال زندان به او ابلاغ شد. بنیاد مگنیتسکی هم جایزه شجاعت امسال را به او داد که دختر کوچکش به جای او جایزه را دریافت کرد و پیامش را خواند. ریچارد راتکلیف، همسر خانم زاغری که در این شش سال، برای آزادی همسرش صدها مصاحبه کرده و بارها به وزارت خارجه و مقام‌های ارشد بریتانیا مراجعه کرده بود، از پا نیفتاد. او چند بار اعتصاب غذا کرد و آخرین بار ۲۱ روز بیرون ساختمان وزارت خارجه بریتانیا در سرمای زمستان ایستاد. در نهایت خانم زاغری و انوشه آشوری، زندانی دو تابعیتی دیگر پنجشنبه ۲۶ اسفند بعد از شش سال وارد خاک بریتانیا شدند. با وجود کتمان مقامات ایران این زندانیان در قبال پرداخت یک بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی مربوط به حکومت قبلی ایران آزاد شدند. پیشتر مقامات بریتانیا بارها بازداشت نازنین زاغری را یک گروگان گیری خوانده بودند.

احمدی‌نژاد: رئیس جمهوری که منتقد نظام شد

محمود احمدی‌نژاد پرحاشیه‌ترین و خبرسازترین رییس‌جمهور سابق ایران است که اخیرا اظهارات او بیشتر "افشاگری" و انتقاد از سران نظام است و مواضعش مخالف موضع رسمی جمهوری اسلامی ایران از جمله مخالفت با پوتین و "مافیای روسیه".

او از ابتدای سال او با ثبت نام در انتخابات ریاست جمهوری و سپس تحریم انتخابات به شیوه مخالفان جمهوری اسلامی در صدر اخبار بود. پیش‌بینی کرد "کشور در مسیر فروپاشی" است و برادر همسر آقای خامنه‌ای را متهم کرد که قصد سفر به اسرائیل داشته است. آقای احمدی‌نژاد سفری جنجالی و "نیمه کاره" به امارات داشت تا جایی که "به توصیه" مقام‌های این کشور به ایران بازگشت. افشای ماجرای کاترین شکدم که ابتدا در سایت آقای خامنه‌ای مطلب می‌نوشت و سپس نوشته‌هایش از تایمز اسرائیل سر درآورد، از کانال تلگرامی شروع شد که به نزدیکان او منسوب است. او در نامه‌ای به حسن روحانی در پایان ریاست‌جمهوری خواستار محاکمه او به جرم "ریختن خون مردم بی‌گناه" در آبان ۱۳۹۸ شده بود.