ناکامی خامنه‌ای و بایدن در احیای برجام

مذاکرات احیای برجام به بن بست رسیده است. به رغم آنکه هم علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و هم جو بایدن رییس جمهوری آمریکا خواستار احیای آن بودند. چرا؟

پیش از آنکه به این سوال پاسخ دهیم، ببینیم خامنه‌ای و بایدن چه نفعی در احیای برجام داشتند و دارند. برای بایدن احیای برجام، احیای یکی از مهم‌ترین میراث‌های دولت اوباما است که خود او هم در دوره ریاست جمهوری اوباما به عنوان معاون رییس جمهور در بنا گذاشتن آن سهیم بود. بایدن با بازگشت به برجام قصد دارد خروج دونالد ترامپ از این توافق را اقدامی اشتباه معرفی کند. علاوه بر این واقعیت این است که  بر شمار قابل ملاحظه‌ای از سیاست‌ها و اقدامات دمکرات‌ها و جمهوری‌خواهان در سیاست داخلی و خارجی آمریکا نوعی معادله حیدری- نعمتی  حاکم است و صرف مخالفت با حزب مقابل و رقیب یک عامل مهم در سیاست آمریکا است. علاوه بر این رابرت مالی، مذاکره کننده آمریکا در مذاکرات وین نیز در احیای برجام انگیزه ویژه دارد زیرا ایده و پیش‌نویس اولیه برجام از سوی گروه بین‌المللی بحران ارایه شد و رابرت مالی دوره‌ای رییس گروه بین‌المللی بحران بوده است. بنابر‌این  علاوه بر اینکه راهبرد دولت بایدن احیای برجام است شخص رابرت مالی نیز از انگیزه مضاعف برای احیای برجام برخوردار است، زیرا برجام در واقع به نوعی شناسنامه و رزومه کاری او و گروه بین‌المللی بحران محسوب می‌شود.

در ایران مهم‌ترین انگیزه برای علی خامنه‌ای در احیای برجام، دسترسی به پول‌های بلوکه شده ایران در خارج است. پول‌های بلوکه شده ایران بین ۵۰ تا ۸۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. خامنه‌ای قصد ندارد سیاست‌ها و راهبردهای اصلی سیاست داخلی و خارجی ایران را تغییر دهد. او فقط قصد دارد با احیای برجام به این منبع مالی مهم و ضروری دست یابد و از آن برای کاستن از نارضایتی‌های داخلی‌، تقویت ساختار سرکوب داخلی و ادامه  حمایت مالی و تسلیحاتی از گروه‌های نیابتی ایران در خاورمیانه  بهره بگیرد.

منظور خامنه ای  از احیای برجام این است که علاوه بر دسترسی به این پول‌های بلوکه شده، تحریم نفتی ایران پایان یابد، ایران بتواند نفت بفروشد، به نظام بانکی و مالی بین‌المللی دسترسی پیدا کند و واردات و صادرات کشور عادی شود. خامنه‌ای در آخرین سخنرانی خود در جمع اعضای مجلس خبرگان تاکید کرد که جمهوری اسلامی سه خط قرمز خود را رها نخواهد کرد. او گفت برنامه هسته‌ای عنصر قدرت نظام است و نظام از آن کوتاه نخواهد آمد. تقابل با آمریکا را ادامه خواهد داد و از آن کوتاه نخواهد آمد و سوم آنکه حضور و نفوذ خود در کشورهای منطقه را عنصر قدرت می‌داند و از آن دست نخواهد کشید.

در ادامه این تاکید خامنه‌ای ، سپاه پاسداران نیز در بیانیه سالگرد جمهوری اسلامی اعلام کرد برنامه موشکی و حضور  و نفوذ منطقه‌ای در خاورمیانه را خط قرمز سپاه می‌داند و از آن کوتاه نخواهد آمد.

با وجود اینکه در چارچوب توضیحات فوق‌، هم بایدن و هم خامنه ای درصدد احیای برجام بودند اما روند تحولات به گونه‌ای بود که مذاکرات احیا تاکنون به بن‌بست رسیده است. مشکل بایدن برای احیای برجام آرایش قدرت در درون آمریکا به‌ویژه کنگره و مشکل خامنه‌ای برای احیای برجام  باقی ماندن سپاه در  فهرست سازمان های تروریستی و تحریم‌ها است.

در درون آمریکا به رغم تمایل بایدن و مالی برای احیای برجام، جمهوری‌خواهان موفق شدند در درون کنگره و در سطح رسانه‌ها یک کارزار قوی علیه احیای برجم به راه بیندازند. جمهوری‌خواهان معتقدند  بایدن در پی توافقی با جمهوری اسلامی است که خلاف امنیت ملی آمریکا است. جمهوری‌خواهان اعلام کردند در صورتی که در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴  دوباره به کاخ سفید برگردند( که معتقدند بر می‌گردند) دوباره از برجام خارج خواهند شد. جمهوری‌خواهان همچنین گفته‌اند که در صورت پیروزی در انتخابات امسال کنگره آمریکا در کنگره نیز با احیای برجام مخالفت خواهند کرد.

مشکل دیگر بایدن این است که برخی دمکرات‌ها نیز در کنگره مخالف احیای برجام به شیوه بایدن‌اند. نقطه مشترک جمهوری‌خواهان و این دسته از دمکرات‌ها مخالفت آنها با خارج کردن سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی است. آنها معتقدند در صورت احیای برجام ، جمهوری اسلامی همانند دوره پس از برجام در سال ۲۰۱۵  پول ها و منابع مالی دریافتی ناشی از توافق هسته ای را صرف دخالت‌های بیشتر سپاه پاسداران در خاورمیانه و حمایت از گروه‌های نیابتی ایران در منطقه خواهد کرد. این وجه مشترک بین جمهوری‌خواهان و  برخی دمکرات‌ها باعث شده تا آنها با خروج سپاه پاسداران از فهرست سازمان های تروریستی مخالفت کنند.

چنین مخالفتی باعث شده که بایدن نتواند تضمین مورد انتظار جمهوری اسلامی را به تهران بدهد. جمهوری اسلامی خواستار این بود که آمریکا تضمین بدهد که  دوباره از برجام خارج نخواهد شد. معنای این تضمین این بود که کنگره آمریکا توافق هسته‌ای جدید را به عنوان یک پیمان تایید کند. بایدن قادر به چنین کاری نبوده و نیست؛ چون تبدیل کردن برجام به یک پیمان مورد تایید کنگره نیاز به رای موافق دو سوم سنا دارد که دمکرات‌ها چنین اکثریتی در کنگره ندارند.

در مرحله بعدی جمهوری اسلامی حاضر شده بود به صرف خارج کردن سپاه پاسداران از فهرست تروریستی، توافق هسته‌ای جدید با امریکا را بپذیرد. آنچه که مانع این موضوع شد کارزار موفقی بود که جمهوری‌خواهان و برخی دمکرات‌ها درباره ضرورت باقی ماندن سپاه در فهرست تروریستی راه انداختند. در مرحله بعد پیشنهاد خروج سپاه از فهرست و باقی‌ماندن نیروی قدس، شاخه خارجی سپاه در فهرست مطرح شد که نه جمهوری اسلامی آن را پذیرفت و نه بایدن توانست در درون کنگره حامیان کافی برای آن به‌دست آورد.

در نهایت مذاکرات به بن بست رسید. مدیر روزنامه کیهان به نمایندگی از رهبر جمهوری اسلامی و سپاه اعلام کرد که مذاکرات به جایی نخواهد رسید. در آمریکا نیز اعلام شد واشینگتن دیگر پیشنهاد جدیدی به ایران ارایه نخواهد کرد و بدین گونه مذاکرات احیای برجام در حالی که خامنه‌ای و بایدن هر یک از زاویه خود موافق احیای آن بودند، به بن‌بست رسید.