حذف فیلم داریوش مهرجویی از اکران نوروز؛ سرنوشت 'سنتوری' در انتظار 'لامینور' است؟

• علی مصلح

با صادر نشدن پروانه نمایش جدید برای "لامینور" به کارگردانی داریوش مهرجویی از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این فیلم به شکل رسمی از ترکیب اکران نوروز ۱۴۰۱ خارج شد و تلاش‌های تهیه‌کننده و بیانیه صنف‌های سینمایی برای نمایش عمومی آخرین ساخته آقای مهرجویی بی‌اثر ماند. استدلال مسئولان سازمان سینمایی آن است که دو سال از صدور مجوز نمایش این اثر سینمایی می‌گذرد و این مجوز "منقضی" شده است.

"لامینور" که در سال ۱۳۹۸ تولید شده است، فراز و نشیب‌های فراوانی را تا امروز طی کرده است. این فیلم حین تولید با جدال لفظی تهیه‌کننده و بنیاد سینمایی فارابی خبرساز شده بود. صندوق اعتباری هنر که در دولت قبل مامور حمایت از تولید برخی فیلم‌ها بود، به گفته رضا درمیشیان تهیه‌کننده فیلم برای پرداخت وام ۴۰۰ میلیون تومانی درخواست "بررسی سوابق" داریوش مهرجویی را کرده بود که در نهایت باعث شد سازندگان فیلم اعلام کنند "لامینور" بدون کمک دولتی و با سرمایه بخش خصوصی ساخته می‌شود.

این فیلم متقاضی شرکت در سی و هشتمین دوره جشنواره فیلم فجر نشد و بعد از جشنواره اعلام شد در اکران نوروز ۱۳۹۹ روی پرده می‌رود. آخرین ساخته آقای مهرجویی اسفند ۹۸ پروانه نمایش دریافت کرد. اما شیوع ویروس کووید-۱۹ باعث شد فروردین ۹۹ در ایران قرنطینه اعلام شود و سالن‌های سینما مانند بسیاری دیگر از اماکن کسب و کار تعطیل شدند و اکران "لامینور" هم به تعویق افتاد.

بهانه‌گیری یا مناسبات بوروکراتیک؟

بلافاصله بعد از پایان جشنواره فجر امسال، موسسه فیلمیران از بزرگ‌ترین پخش‌کنندگان فیلم‌های سینمایی در ایران اعلام کرد که "لامینور" مهم‌ترین گزینه‌اش برای اکران نوروز است و شورای صنفی نمایش -نهادی صنفی زیر نظر خانه سینما که وظیفه نظارت بر قرارداد بین پخش‌کنندگان و سینماداران را دارد- نام این فیلم را در کنار شش اثر سینمایی دیگر به عنوان فیلم‌های اکران جدید اعلام کرد.

مرتضی شایسته سخنگوی این شورا گفت که فهرست این هفت فیلم شامل "علفزار"، "موقعیت مهدی"، "لامینور"، "قدغن"، "روز صفر"، "شادروان" و "مرد بازنده" به سازمان سینمایی اعلام شده تا مورد تایید قرار بگیرد.

اما شایعاتی درباره وجود مشکل برای اکران دو فیلم "لامینور" و "علفزار" در رسانه‌ها منتشر می‌شد تا این که محمدرضا فرجی، مدیرکل نمایش و پخش سازمان سینمایی روز نهم اسفند در گفت‌وگویی به مساله "منقضی" شدن پروانه نمایش فیلم آقای مهرجویی اشاره کرد و گفت سازندگان "باید دوباره پروسه دریافت پروانه نمایش" را طی کنند.

باطل شدن مجوز نمایش در کنار برخی مقررات اداری دیگر که در طول این چند دهه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرا می‌شود، به شکل مداوم خبرساز شده است. به جز سخت‌گیری در سانسور و ایجاد محدودیت‌های محتوایی که با تغییر دولت‌ها در سینما اجرا می‌شود، آنچه تقریبا ثابت مانده است، همین مناسبات بروکراتیک صدور مجوز ساخت یا نمایش است که دولت‌های متفاوت فارغ از دیدگاه‌های سیاسی به دقت رعایت می‌کنند.

در واقع به جز دستور حذف مستقیم صحنه‌های آثار سینمایی که از طرف شوراهای مرتبط در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به سازندگان اعلام می‌شود، این روندهای اداری خود به بخشی از روند سانسور تبدیل شده که در مواردی مانند اکران فیلم آقای مهرجویی آشکار می‌شود.

احتمالا به دلیل آشنایی با این شیوه بود که دو صنف شامل کانون کارگردانان سینمای ایران و انجمن تهیه‌کننده - کارگردانان در بیانیه مشترکی با توصیف داریوش مهرجویی به عنوان "بزرگمرد سینما" به حذف احتمالی فیلم جدید او از ترکیب اکران نوروز ۱۴۰۱ اعتراض کردند و خواستار "نمایش بی‌قید و شرط فیلم لامینور" شدند. آنها در این بیانیه انتقادی همچنین نوشتند که اگر فیلم آقای مهرجویی حذف شود، اکران دیگر "شایستگی عنوان صحنه نمایش سینمای ایران را ندارد و تنها می‌تواند عرصه‌ای برای سودجویی محسوب شود."

اما چند ساعت بعد سازمان سینمایی به شکل رسمی از اکران نشدن این فیلم در نوروز خبر داد. محمدرضا فرجی هرچند گفت "مشکلی برای صدور پروانه نمایش" این فیلم وجود ندارد، اما اضافه کرد که این فیلم در جمع فیلم‌های اکران نوروز نیست و "با تعامل تهیه کننده پروانه نمایش فیلم" به زودی صادر خواهد شد. اما تهیه کننده فیلم بلافاصله در توییتر خبر داد داریوش مهرجویی "چند شب پیش از ICU بیرون آمده" و برایش سخت است که به این فیلمساز بگوید سازمان سینمایی اجازه اکران "لامینور" را نداده است.

فلاش‌بک به توقیف 'سنتوری'

رضا درمیشیان همچنین در توییت دیگری تکرار مداوم این نکته در حرف‌های مسئولان سینمایی را که برای صدور دوباره مجوز نمایش این فیلم "تاخیر" شده، رد کرد و نوشت از سه ماه پیش درخواست پروانه نمایش "لامینور" ارائه شده بود. او همچنین برای اولین بار خبر داد که فیلم جدید داریوش مهرجویی در یک هفته اخیر "سه بار بازبینی مجدد" شده است و "جناب وزیر و ریاست سازمان سینمایی" هم فیلم را دیده‌اند.

در حالی که مسئولان سینمایی دولت ابراهیم رئیسی مدام تاکید می‌کنند برای صدور مجوز نمایش فیلم‌ها سختگیری نمی‌کنند، این چندمین بار است که سینماگران از "بازبینی" فیلم‌هایی خبر می‌دهند که در دولت قبل مجوز نمایش گرفته بودند.

مجموعه اتفاق‌هایی که برای "لامینور" رخ داده است، یادآور ماجراهای مشابهی است که به توقیف فیلم "سنتوری" دیگر فیلم داریوش مهرجویی منتهی شد. آن فیلم بعد از نمایش در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر و دریافت دو جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد و سیمرغ فیلم برگزیده تماشاگران و دریافت پروانه نمایش قرار بود از اوایل تابستان سال ۸۶ اکران شود. اما در آخرین لحظه اکرانش به تعویق افتاد.

آن زمان خبرگزاری ایسنا به نقل از "یک منبع آگاه" در معاونت امور سینمایی وزارت ارشاد نوشت فیلم "با مناسب شدن شرایط" اکران خواهد شد. وعده‌های این روزهای مسئولان سینمایی درباره اکران "لامینور" بعد از اکران نوروز به خبرهای پیش از اعلام رسمی توقیف "سنتوری" شباهت دارد.

داریوش مهرجویی یک سال بعد درباره توقیف "سنتوری" با اشاره به نقش حسین صفار هرندی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی در جلوگیری از اکران گفت که فیلم را "قيمه قيمه کردند و سوزاندند." نسخه ویدیویی "سنتوری" مدتی بعد به شکل غیر قانونی پخش شد و سرمایه صرف شده برای تولید این فیلم هرگز بازنگشت.

جلوگیری از نمایش بیست و هفتمین فیلم بلند داریوش مهرجویی علاوه بر رسانه‌ها، در شبکه‌های اجتماعی هم بازتاب داشته است. اما تجربه نشان می‌دهد اگر مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بخواهند از نمایش فیلمی جلوگیری کنند، این فشارها تاثیری بر اراده آنها ندارد. آنها در سخن می‌کوشند "حرمت" فیلمسازان باسابقه را حفظ کنند، اما درباره داریوش مهرجویی این چهارمین بار است که فیلمی از او با مشکل اکران مواجه می‌شود. "مدرسه‌ای که می‌رفتیم" و "بانو" هم در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۷۰ توقیف شدند و به این ترتیب آقای مهرجویی در چهار دهه متفاوت برای دیده شدن آثارش با مانع دولت مواجه شده است.

آنچه می‌تواند علاقه‌مندان سینمای داریوش مهرجویی را نگران کند، شباهت مضمونی "لامینور" به "سنتوری" است. موسیقی و نوازندگی در هر دو فیلم نقش پررنگی دارند و این احتمال وجود دارد مخالفت با نمایش فیلم جدید آقای مهرجویی ریشه در برخی برداشت‌های فقهی و سختگیری درباره "ترویج" موسیقی یا نمایش سازهای موسیقی داشته باشد. هرچند که تا به حال مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این مساله اشاره‌ای نکرده‌اند.