آرزوهایی که قاسم سلیمانی با خود به گور برد

ساعت یک بامداد روز ۱۳ دی ۱۳۹۸ برابر با ۳ ژانویه ۲۰۲۰، خدمه یک پهپاد شناسایی-رزمی آمریکایی با شلیک یک موشک هوا به سطح اِی‌جی‌اِم-۱۱۴آر۹ هِل‌فایِر ۲ (AGM-114R9 Hellfire II) خودرو حامل قاسم سلیمانی، فرمانده سابق سپاه قدس را در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی بغداد منفجر کرد و او را کشت. برای اطمینان از مرگ او، موشک دومی نیز به خودرو در حال سوختن شلیک شد. موشکی که انفجار آن باعث انهدام پیکر قاسم سلیمانی شد. در مجموع، پنج موشک هوا به سطح به کاروان خودروهای حامل او و ابومهدی المهندس و همراهان برخورد کرد و ضمن کشتن آن‌ها، باعث مرگ هشت همراهشان نیز شد.

مرگ قاسم سلیمانی، که به دنبال فرمان دونالد ترامپ، رئیس جمهوری وقت ایالات متحده آمریکا، در پاسخ به حمله حشد الشعبی به سفارت آمریکا در بغداد در روز ۹ دی ۱۴۰۰ صورت گرفت، باعث وحشت مقام‌های رژیم جمهوری اسلامی شد. وحشتی که سبب شد برای مدت کوتاهی، حمله‌های راکتی سپاه قدس و حشد الشعبی به پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق و سوریه به قصد آسیب‌رسانی به نیروهای نظامی آمریکایی صورت نگیرد و جنبه نمایشی پیدا کند.

بسیاری تصور می‌کردند که با مرگ قاسم سلیمانی، برنامه‌های گسترده سپاه قدس برای ایجاد پایگاه‌ها و اردوگاه‌های نظامی این نیرو در سوریه، به منظور استقرار تسلیحات سنگینی چون موشک‌های بالستیک برای تهدید اسرائیل، ادامه یابد. اما حمله‌های پی‌درپی نیروی هوایی اسرائیل به تسلیحات ارسالی نیروی قدس در سوریه، به انبارهای مهمات مورد استفاده آن، و از همه مهم‌تر به پایگاه‌های نظامی محل استقرار نیروهایش- از جمله امام علی که روزگاری بنا بود به مهم‌ترین پایگاه سپاه قدس در سوریه تبدیل شود- سبب توقف بخشی از طرح‌های سپاه قدس در سوریه و همچنین تاخیر در اجرای برخی دیگر از آن‌ها شده است.

نه‌تنها ساخت و توسعه پایگاه موشکی امام علی سپاه پاسداران در منطقه دیرالزور متوقف شده است، بلکه روند انتقال تسلیحات سپاه قدس از ایران به سوریه در نتیجه حملات هوایی اسرائیل با اختلال جدی مواجه شده است، اختلالی که مانعی در قابلیت این نیرو در انجام حملات موشکی از سوریه به اسرائیل، در صورت بروز درگیری نظامی، خواهد بود.

تشکیل تیپ جولانی

در تابستان سال ۱۳۹۶، ارتش سوریه و سپس شبه‌نظامیان وابسته به سپاه قدس، عملیاتی را آغاز کردند که در نتیجه آن، بخش قابل توجهی از مناطق جنوبی و مجاور بلندی‌های جولان که سال‌ها در اختیار گروه‌های اسلام‌گرای مخالف رژیم دمشق بود، آزاد شد. در این روند، گروهی از مخالفان سابق بشار اسد از ارتش آزاد سوریه نیز به نیروهای نظامی سوریه یاری رساندند.

در نهایت، در تاریخ ۲۱ تیر ۱۳۹۷، ارتش عربی سوریه پرچم بعثی آن کشور را در شهر درعا در جنوب سوریه به اهتزاز درآورد. چند روز بعد، به دنبال یک قرارداد صلح، آخرین گروه از شبه‌نظامیان اسلام‌گرای مخالف رژیم بشار اسد قنیطره را در روز ۴ مرداد ۱۳۹۷ ترک کردند و کنترل نوار مرزی سوریه و اسرائیل را که از سال ۱۳۹۳ در اختیارشان بود، بار دیگر به ارتش عربی سوریه بازگرداندند.

در سال ۱۳۹۶ و به دنبال موفقیت‌های ارتش سوریه در بازپس‌گیری مناطق تحت کنترل اسلام‌گرایان افراطی در جنوب سوریه، سپاه قدس به رهبری قاسم سلیمانی اولین برنامه‌ریزی‌هایش را برای تشکیل تیپ موسوم به جولانی در جنوب سوریه و نزدیک به بلندی‌های جولان آغاز کرد. در این جریان، ارتش سوریه یکی از پایگاه‌ها و دو اردوگاه خود را در جنوب دمشق در اختیار سپاه قدس و سپس لشکر فاطمیون آن قرار داد. امری که از همان ابتدا برای مقام‌های روسیه، از متحدان اسرائیل، نگران کننده بود. برخی از شبه نظامیان وابسته به سپاه قدس این تیپ را لشکر جولانی و لشکر ۳۱۳ نیز می‌نامیدند.

در نتیجه اعلام علنی فرماندهان سپاه پاسداران مبنی بر تشکیل نیروی جدیدی در جنوب سوریه برای مقابله با اسرائیل، نیروی هوایی اسرائیل موجی از حملات هوایی خود را به پایگاه‌ها و انبارهای مهمات مورد استفاده سپاه قدس در جنوب آن کشور در زمستان سال ۱۳۹۶ آغاز کرد. حملات هوایی اسرائیل به دلیل آن که تسلیحات و تجهیزات آن‌ها را مورد هدف قرار می‌داد، توان رزمی ارتش سوریه را نیز کاهش می‌داد، امری که سبب شد در نهایت دولت روسیه به درخواست اسرائیل مانع از حضور نظامی رسمی سپاه قدس در جنوب سوریه شود.

روز چهارشنبه ۱۰ مرداد ۱۳۹۷، الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه رئیس جمهوری روسیه در امور سوریه، اعلام کرد که سپاه قدس و سپس شبه‌نظامیان شیعه آن، مرزهای جنوبی سوریه با اسرائیل را ترک کرده‌اند و تا ۸۵ کیلومتری بلندی‌های جولان دیگر هیچ اثری از آن‌ها نیست. با وجود این، حملات نیروی هوایی اسرائیل به پایگاه‌های سپاه قدس، حتی فراتر از فاصله ۸۵ کیلومتری بلندی‌های جولان، به علت خطر موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و راکت‌های توپخانه‌ای سپاه قدس ادامه یافت. این حمله‌ها در نهایت سبب شد که نیروهای سپاه قدس و شبه‌نظامیان وابسته به آن از جنوب دمشق به منطقه‌ای راهبردی واقع در شرق سوریه و واقع بین بوکمال و دیرالزور منتقل شوند و در آنجا تاسیسات و پایگاههای نظامی خود را تاسیس کنند.

تشکیل نیروی پهپادی سپاه قدس در سوریه

پیش از آن که سپاه قدس پایگاه‌های اصلی و مهم خود را از جنوب دمشق به منطقه دیرالزور در شرق سوریه منتقل کند، پایگاه هوایی تیاز یا تی۴ واقع در استان حمص سوریه به پایگاه مهمی برای سپاه قدس تبدیل شد. از این پایگاه بود که نیروی هوافضای سپاه پهپادهای شناسایی-رزمی شاهد-۱۲۹ خود را به پرواز درمی‌آورد. این پهپادها نقش مهمی در پشتیبانی رزمی هوایی از عملیات‌های سپاه قدس علیه داعش و سایر گروه‌های اسلام‌گرا در منطقه دیرالزور در سال ۱۳۹۶ ایفا کردند.

در تاریخ ۲۱ بهمن ۱۳۹۶، یک پهپاد شاهد ۱۴۱ نیروی هوافضای سپاه پاسداران به حریم هوایی اسرائیل نفوذ کرد و پس از عبور از فراز بلندی‌های جولان، هدف حمله یک فروند هلیکوپتر اِی اِچ-۶۴دی لانگبو آپاچی نیروی هوایی اسرائیل قرار گرفت و ساقط شد. در پاسخ به نقض حریم هوایی اسرائیل به وسیله این پهپاد کوچک، هشت فروند جنگنده ضربتی اف-۱۶آی سوفا نیروی هوایی اسرائیل به پایگاه تیاز یا تی۴ نیروی هوایی سوریه حمله کردند که محل به پرواز درآمدن این پهپاد بود. ضمن وارد آمدن صدماتی به تاسیسات این پایگاه به وسیله این جنگنده‌ها، شماری از موشک‌های زمین به هوای نیروی پدافند عربی سوریه به یکی از آن‌ها آسیب رساندند که پس از خروج اضطراری خدمه آن، در نهایت در خاک اسرائیل سقوط کرد. سقوط این جنگنده موج دومی از حمله‌های هوایی اسرائیل به پایگاه‌های نظامی ارتش سوریه را در آن روز به همراه داشت.

سپاه قدس با همکاری فرماندهی پدافندی نیروی هوافضای سپاه پاسداران، یک سامانه پدافند موشکی میان‌برد احتمالا از نوع سوم خرداد را همراه با موشک‌های زمین به هوای صیاد۲ با استفاده از هواپیماهای ترابری از فرودگاه مهرآباد تهران به پایگاه تی۴ منتقل کرد تا از تاسیسات مورد استفاده سپاه قدس در این پایگاه هوایی محافظت کند. اما دیری نپایید که فقط چند ساعتی پس از انتقال این سامانه به سوریه در تاریخ ۲۰ فروردین ۱۳۹۷، جنگنده‌های ضربتی اف-۱۶آی نیروی هوایی اسرائیل بار دیگر به این پایگاه هجوم بردند و ضمن منهدم کردن آن سامانه، یک آشیانه هواپیمای مورد استفاده سپاه قدس، خودروها، و تجهیزاتی شامل پهپادهای این نیرو را منهدم کردند. در این حمله ۱۴ نفر، از جمله شماری از پرسنل نیروی هوافضای سپاه، کشته شدند.

تشکیل نیروی موشکی سپاه قدس در سوریه

ناتوانی سپاه قدس در تبدیل کردن پایگاه هوایی تی۴ به یک پایگاه مهم این نیرو در استان حمص، که هم‌زمان مورد استفاده نیروی هوایی سوریه و روسیه نیز قرار داشت، سبب شد تا سپاه قدس در پی شکست خوردن کامل داعش در منطقه دیرالزور، تاسیسات اصلی خود را به شرق سوریه و منطقه‌ای نزدیک به گذرگاه مرزی التنف منتقل کند. در این روند، ساخت پایگاهی نظامی به نام امام علی آغاز شد که بنا بود به محل استقرار یک نیروی موشکی مجهز به موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد تبدیل شود.

دیری نپایید که نیروی هوایی اسرائیل با استفاده از جنگنده بمب‌افکن‌های رادارگریز اف-۳۵آی ادیر (F-35I Adir) خود، ضمن نقض حریم هوایی عراق، حملات گسترده‌ای به تاسیسات این پایگاه در دست ساخت بکند، حملاتی که در نهایت روند ساخت‌وساز را هدف گرفت. در نهایت، پس از مرگ قاسم سلیمانی، روند توسعه و تکمیل این پایگاه در بهمن ۱۳۹۹ متوقف شد.

آخرین حمله هوایی اسرائیل به پایگاه امام علی در منطقه بوکمال در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۹۹ صورت گرفت، حمله‌ای که در جریان آن، جنگنده‌های اف-۳۵آی اسرائیلی شماری از تجهیزات مهندسی و ساختمان‌سازی را منهدم کردند. اما پیش از آن، جنگنده‌های نیروی هوایی اسرائیل، در جریان تکمیل ساخت ۲۰ سوله نگهداری مهمات در آن پایگاه نظامی، در مجموع ۱۸ سوله را به همراه شمار زیادی از تسلیحات و تجهیزات مهندسی، در جریان دست‌کم شش حمله هوایی بین ۶ شهریور تا ۲۶ اسفند ۱۳۹۸، منهدم کرده بودند.

به دنبال ناتوانی سپاه قدس در تکمیل پایگاه امام علی، این نیرو و شبه‌نظامیان وابسته به آن چون حزب‌الله، به استفاده از اماکن مسکونی واقع در مناطق شهری و روستایی روی آوردند، اماکنی که آن‌ها نیز مورد حمله نیروی هوایی اسرائیل واقع شدند. به عنوان مثال، در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۹۹، نیروی هوایی اسرائیل چند ساختمان مورد استفاده شبه‌نظامیان وابسته به سپاه قدس، از جمله یک مقر حزب‌الله در مرکز شهر دیرالزور را مورد حمله قرار داد.  در آن حمله، جنگنده‌های اسرائیلی یک انبار مهمات در منطقه روستایی را نیز مورد هدف قرار دادند.

در جریان رزمایش پیامبر اعظم-۱۷ سپاه پاسداران، نیروی هوافضای سپاه پاسداران با استفاده از موشک‌های کوتاه‌برد چون ذوالفقار با برد ۵۰۰ کیلومتر، حمله به تاسیسات اتمی اسرائیل واقع در نزدیکی روستای دیمونا در صحرای نگب را شبیه‌سازی کردند. در جریان این شبیه‌سازی، هشت موشک بالستیک کوتاه‌برد و چهار راکت هدایت دقیق توپخانه‌ای پس از شلیک از منطقه‌ای واقع در سمنان، حدود ۳۰۰ کیلومتر را طی کردند و به ماکت تاسیسات اتمی دیمونا برخورد کردند. این حمله در حقیقت شبیه‌سازی رویای قاسم سلیمانی بود. رویایی برای تشکیل نیروی موشکی با قابلیت هدف گرفتن اسرائیل از خاک سوریه. رویایی که به علت حملات هوایی اسرائیل به پایگاه موشکی امام علی و همچنین محموله‌های تسلیحاتی ارسالی از ایران به سوریه، تا کنون محقق نشده است؛ رویایی که تا کنون میلیاردها دلار از سرمایه ملی ایران برای تحقق آن صرف شده است.