شهری در شوروی که 'در خفا آزاد بود'

بعید به نظر می‌رسد که جنگل‌های تایگا در شمال سیبری، جایی که دمای هوا در زمستان به ۴۰ درجه زیر صفر می‌رسد، مکان مناسبی برای ساختن یک مرکز علمی و فناوری باشد.

ولی یکی از مهم‌ترین مراکز پژوهشی و آموزشی روسیه در این منطقه قرار دارد. این مرکز که اتحاد جماهیر شوروی نام مناسب آکادمگورودوک یعنی "شهر دانشگاهی" را برایش انتخاب کرده بود، بیشتر ایام سال در میان درختان غان و کاج و نیز برف مخفی شده است.

آکادمگورودوک، در فاصله ۳۰ کیلومتری جنوب شهر نووسیبیرسک، و سه هزار کیلومتری شرق مسکو قرار دارد.

این مرکز در دوره جنگ سرد و اواخر دهه ۱۹۵۰ توسط میخائیل لاورنتیف، ریاضیدان و نیکیتا خروشچف، نخست وزیر وقت اتحاد جماهیر شوروی به عنوان محلی برای انجام پژوهش‌های اساسی و توسعه تکنولوژی در نظر گرفته شد.

احداث آن در سال ۱۹۵۸ شروع شد و محلی بود عمدتا برای جلب پژوهشگران جوان و کسانی که تازه فارغ التحصیل شده بودند.

یک سال پس از تاسیس، آکادمگورودوک محوطه و ساختمان‌های خودش-دانشگاه دولتی نُوُسیبریسک- را داشت. تا اواسط دهه ۱۹۶۰، در خیابان اصلی شهر حدود بیست انستیتوی علوم و تکنولوژی سرگرم تحقیق و پژوهش در رشته‌های ژنتیک، شیمی، فیزیک، اتوماسیون و علوم اجتماعی، بودند و از این رو برخی آن را "باهوش‌ترین خیابان دنیا" می‌نامیدند.

در اواخر دهه ۱۹۶۰ این شهر به حدی بزرگ شده بود که ظرفیت پذیرفتن تا ۶۵ هزار نفر را که بیشتر آنان دانشمند بودند، پیدا کرده بود.

اولین دهه تاسیس آکادمگورودوک، عصر طلایی این شهر محسوب می‌شود. پیشگامان زیادی در چندین رشته سرگرم تحقیق بودند و زندگی اجتماعی شهر پُر جنب و جوش بود.

شاهد عینی (٣٨): پیمانی که پایان کار اتحاد جماهیر شوروی را رقم زد

صِرف فاصله زیاد شهر با مسکو هم به معنی فاصله گرفتن سیاسی و فرهنگی از حزب کمونیست بود. پژوهشگران در باشگاه‌های فرهنگی جمع می‌شدند و می‌توانستند درباره ادبیات، هنر و موسیقی با هم صحبت کرده و حتی جشنواره‌هایی برگزار کنند. فعالیت‌هایی که در هیچ نقطه دیگر شوروی امکان‌پذیر نبود.

ولی در سال ۱۹۶۸، در میان محافظه‌کاری فزاینده، یک جشنواره طنز و نامه‌ای که دانشمندان آکادمگورودوک، امضا کرده بودند و در آن از دولت به دلیل نقض حقوق بشر انتقاد کرده بودند، باعث شد که مقامات تمام باشگاه‌های اجتماعی شهر را تعطیل کنند.

البته بودجه مطالعات دانشگاهی در سراسر د هههای ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ برقرار بود ولی بعد از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ که عده زیادی شهر را ترک کردند و جمعیت آن که زمانی به ۱۰۰ هزار نفر می‌رسید، کاهش یافت، این بودجه قطع شد.

در اواسط دهه ۲۰۰۰، دولت روسیه احیاء آکادمگورودوک را شروع کرد. از آن تاریخ شرکت‌های بین‌المللی فناوری دفاتر خود را در این شهر دایر کرده‌اند ولی محور اصلی پژوهش‌ها به نوع آوری و ابتکارهای تکنولوژی منحصر شده است.