آنان با برگزاری تجمعات اعتراضی و گردهمایی‌های متناوب صدای فرزندان کشته شده در ۴۰ سال حکومت جمهوری اسلامی ایران بوده‌اند؛ و بلندترین صدا را داشته‌اند، در حالی که تلاش حکومت خاموش کردن این صداها بوده است.
زنانی مانند گوهر عشقی، مادر ستار بهشتی، وبلاگ‌نویسی که در زندان "زیر شکنجه کشته شد ". یا نرگس محمدی، کنشگر مدنی و سخنگوی کانون مدافعان حقوق بشر و بسیاری از زنان دیگر که به نمادهای ایستادگی در مقابل ظلم و دادخواهی تبدیل شده‌اند. گروهی که از مادران خاوران شکل گرفت و دهه‌های بعد با پیوستن زنان دیگر از خانواده کشته‌های خرداد ۱۳۸۸، آبان ۱۳۹۸ و پرواز ۷۵۲ اوکراین بزرگ‌تر شد.
در آستانه اعلام نام صد زن تاثیرگذار سال ۲۰۲۱ میلادی در بی‌بی‌سی، نگاهی داریم به جنبش زنان دادخواه ایران و تعدادی از چهره‌های برجسته آن.
منظر ضرابی با عکس عزیزانش در مقابل دادگاه
منظر ضرابی؛ در انتظار محاکمه عاملان شلیک به هواپیما
آذرماه ۱۴۰۰، حدود نیم ساعت پیش از برگزاری دومین جلسه دادگاه متهمان ساقط کردن پرواز ۷۵۲ اوکراین توسط سپاه پاسداران، زنی همراه داغداران دیگر عکس چهار عضو خانواده خود را بالای سر گرفته بود و به سمت دادگاه نظامی تهران می‌رفت و شعار می‌داد.
منظر ضرابی، دبیر بازنشسته آموزش و پرورش که دخترش سهند صادقی، پسرش الوند صادقی، نوه‌اش سوفی امامی و نگار برقه‌ای عروس خود را از دست داده است.
منظر ضرابی از جمله مادران دادخواهی است در دو سال گذشته خواهان روشن شدن دلیل شلیک به هواپیمای ۷۵۲ اوکراین بوده و جوابی نگرفته است.
خانم ضرابی "اعتراض به جوان‌کشی و ریختن خون جوانان بی‌گناه " را یک خواسته تاریخی در ایران عنوان می‌کند و به بی‌بی‌سی می‌گوید: "از زمان سوگ سیاوش در ایران دادخواهی برقرار بوده است و هرگز فراموش نمی‌شود. مادران و پدران دادخواه این سرزمین همواره این راه را از زمان سوگ سیاوش تا کنون آمده‌اند. "
او یکی از اصلی‌ترین اهداف این دادخواهی را "جلوگیری از رخداد چنین فجایعی " می‌داند تا "مادران دیگر داغدار نشوند. "
منظر ضرابی با ایجاد یک گروه کتابخوابی، ۴۰ نفر از مادران دادخواه پرواز ۷۵۲ اوکراین را گرد هم آورده است تا با مرور خاطرات فرزندان کشته شده خود و مکتوب کردن آنها یاد و خاطره عزیزانشان را زنده نگه دارند. نویسندگانی مانند منیرو روانی‌پور و حامد اسماعیلیون که خودش از بازماندگان کشته‌های هواپیماست، روش خاطره‌نویسی را به مادران آموزش می‌دهند.
بسیاری از خانواده‌های کشته‌شدگان پرواز ۷۵۲ برگزاری دو دادگاه مربوط به این پرونده را "نمایشی " عنوان می‌کنند. منظر ضرابی در مورد انگیزه خود از شرکت در این دادگاه می‌گوید: "وکلای ما و چند وکیل بین‌المللی به خانواده‌ها گفته‌اند راه دادخواهی در مورد این پرونده به دلیل قوانین بین‌المللی از مسیر دادگاه‌های ملی می‌گذرد. به این دلیل که هیچگاه هیچ حکومتی هواپیمای خودی را در آسمان کشور خودش مورد حمله قرار نداده است و در نتیجه قانونی در این زمینه نیست و سانحه هوایی باید در کشوری که در آن سانحه رخ داده، بررسی شود. به همین دلیل ما مجبوریم دادگاه ایران را تا به نتیجه رسیدن آن پیش ببریم. ولی معتقدیم در ایران اراده‌ای برای رسیدگی به کشف حقیقت نیست. قصدی هم بر رسیدگی عادلانه وجود ندارد و به باور من رسیدگی صوری و نمایشی است. "
منظر ضرابی "تنها به این امید زنده است " که روزی عوامل اصلی شلیک به هواپیمای مسافری ۷۵۲ در یک دادگاه بین‌المللی یا بی‌طرف محاکمه شوند.
محبوبه رمضانی (وسط) با مادران مهدی دائمی (راست) و مادر نوید بهبودی (چپ) از کشته‌شدگان آبان
محبوبه رمضانی؛ 'مادران آبان کابوس شما هستند'
مادران کشته‌شدگان آبان ۱۳۹۸ با نماد دستنبد سرمه‌ای رنگ، با وجود بارها سرکوب از سوی نهادهای امنیتی، در دو سال گذشته از صداهای رسای اعتراض در ایران بوده‌اند.
محبوبه رمضانی، مادر پژمان قلی‌پور ملاطی است. پژمان تازه ۱۸ سالگی خود را جشن گرفته بود که ۲۶ آبان ۹۸ در سومین روز از اعتراضات سراسری در کرج با شلیک ۵ گلوله کشته شد.
خانم رمضانی با اینکه بارها توسط نیروهای امنیتی تهدید شده، در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ به همراه تعدادی از مادران دادخواه چهار دهه گذشته در ایران، به جمع تحریم‌کنندگان انتخابات پیوست.
او در دومین سالگرد کشته‌شدگان آبان ۹۸ در پیامی به مسوولان جمهوری اسلامی گفت: "بارها گفته‌ام و هزارمین بار هم می‌گویم: ما مادران آبان می‌شویم کابوستان. "
مادر پژمان قلی‌پور می‌گوید به دادخواهی‌اش ادامه می‌دهد تا مادر دیگری مثل او عزادار نشود.
شهناز اکملی با عکس پسرش در راه زندان اوین
شهناز اکملی؛ ۱۲ سال اعتراض بدون پاسخ
شهناز اکملی، مادر مصطفی کریم بیگی از کشته‌شدگان در اعتراضات روز عاشورای ۱۳۸۸ است. او با اصابت یک تیر به سرش جان باخت.
شهناز اکملی گفته است که هر سال در مراسم عزاداری ماه محرم دیگر یاد امام سوم شیعیان در خاطرش زنده نمی‌شود، بلکه این یاد فرزند کشته شده خودش و سایر کشته‌شدگان توسط جمهوری اسلامی که در ذهنش تداعی می‌شود.
خانم اکملی به دلیل انعکاس اعتراضش در رسانه‌ها نخستین بار ۶ بهمن ۱۳۹۵ در محل کار خود در تهران بازداشت شد. پس از ۲۴ روز بازداشت و بازجویی در بند ۲۰۹ وزارت اطلاعات در زندان اوین، ۳۰ بهمن ماه همان سال با وثیقه آزاد شد.
دادگاه بدوی او را به اتهام "فعالیت تبلیغی علیه نظام " به یک سال زندان محکوم کرد. طبق این حکم شهناز اکملی از هرگونه عضویت در فضای مجازی و همچنین عضویت در گروه‌های سیاسی برای مدت نامعلومی منع شده بود.
او را سه سال بعد در دی ماه ۱۳۹۸ به زندان بردند؛ هرچند در نهایت اسفندماه همان سال از زندان اوین به مرخصی رفت و پس از آن حکم آزادی گرفت. در این سال‌ها هرجا صدای اعتراض زنان دادخواه بلند شده، خانم اکملی در آنجا حضور داشته است.
شمعی که پرستو فروهر هر آذرماه در محل کشته شدن مادر و پدرش روشن می‌کند
پرستو فروهر؛ 'دادخواهی ضرورتی اخلاقی است'
پرستو فروهر، دختر پروانه و داریوش فروهر ۲۳ سال پیاپی همواره پرچم دادخواهی از خون ریخته شده پدر و مادرش را برافراشته نگه داشته است. خانم فروهر تقریبا در تمام این سال‌ها، هر آذر برای برگزاری مراسم یادبود پدر و مادر خود به ایران رفته و تلاش کرده بزرگداشت آنها را در خانه و قتلگاهشان برگزار کند.
پرستو فروهر که نقاش و نویسنده‌ای پرکار است، علاوه بر تاکید بر برگزاری هرساله مراسم بزرگداشت والدینش، در نمایشگاه‌های نقاشی و نوشته‌هایش هم به دنبال رد پایی از دادخواهی است.
درباره تاکیدش بر برگزاری مراسم بزرگداشت نوشته است: "این سفر و تلاش برای برگزاری سالگرد، هر سال درست‌ترین کاری بود که می‌توانستم بکنم. "
"این سالگرد زمینه‌ای فراهم می‌آورد برای یادآوری دادخواهی ناتمام این جنایت‌های سیاسی و پافشاری بر پیشبردش ... این آیین، امکانی می‌گشود برای پافشاری بر حق یادآوری، دادخواهی و بزرگداشت قربانیان سرکوب؛ برای ایستادگی بر حق دگراندیشی و آزادی بیان. "
منصوره بهکیش با مادرش معروف به مادر بهکیش که از سردمداران جنبش دادخواهی زنان ایران بعد از انقلاب بود
بهکیش؛ عمری که مقابل زندان‌ها سپری شد
منصوره بهکیش چهار برادر، یک خواهر و دامادشان را در دهه ۶۰ در جریان کشتار جمعی زندانیان سیاسی از دست داده است. او پرچمی را به دست گرفته که مادرش نیره جلالی معروف به "مادر بهکیش " از سمبل‌های جنبش مادران خاوران، در سال‌های "خفقان " سیاسی برافراشت و تا زمان مرگ بر زمین نگذاشت.
خانم بهکیش پیش از مرگ گفته بود: "من بیشتر عمرم را جلوی در زندان‌ها برای گرفتن ملاقات و در گورستان‌ها گذروندم. "
او جلودار زنانی بود که در اولین دهه عمر جمهوری اسلامی ایران، عزاداری‌ها را از فضای خصوصی و شخصی خارج و وارد عرصه عمومی کردند.
به گفته منصوره بهکیش، مادرش فقط به "امید دیدن روزی که در دادگاه نشسته و جواب بگیرد زنده بود". مادر بهکیش چهار پسر، یک دختر و یک داماد خود را در کشتار زندانیان سیاسی دهه ۶۰ از دست داد و با وجود سال‌ها دادخواهی هیچ دادگاهی را به چشم ندید.
اما خودش این روزها در حالی که عکس عزیزان اعدام شده‌اش را بر گردن آویخته، در دادگاه حمید نوری در استکهلم حضور دارد و برای اولین بار شاهد محاکمه یکی از متهمان کشتار هزاران زندانی در تابستان ۱۳۶۷ است.
منصوره بهکیش به هفت سال و نیم زندان محکوم شده اما از زمان تایید حکم در سال ۱۳۹۶ برای اجرای آن به ایران بازنگشته است.
او درباره دادگاه حمید نوری مطلب می‌نویسد و امیدش به جمع‌آوری و ثبت اسناد بیشتر از خانواده اعدام‌شدگان برای دادگاه‌های بزرگ‌تری است که در آن عاملان کشتار محاکمه شوند. کورسوی امیدی که با برگزاری دادگاه حمید نوری، خانواده‌های داغدار زیادی را امیدوارتر کرده است.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید