گروه‌های 'تروریستی' فعال در خاک افغانستان کدامند؟

سال‌ها جنگ و بی‌ثباتی در کنار پیچیدگی‌های قومی افغانستان، و البته دخالت‌های کشورهای دیگر از جمله آمریکا و قدرت‌های منطقه‌ای فضایی برای حضور و گسترش نفوذ گروه‌های اسلامی تندرو و مسلح در خاک این کشور فراهم کرده که آمریکا تعدادی از این گروه‌ها را تروریستی خوانده است.

فارغ از پیچیدگی‌ها در مورد تعریف تروریسم و گروه تروریستی، این گروه‌‌ها مسلح هستند و برای رسیدن به اهداف خود از حمله‌های مرگباری استفاده می‌کنند که در بیشتر موارد غیرنظامیان را هم هدف قرار می‌دهد. بعضی از این گروه‌ها هم حمله‌هایی را صرفا برای هدف قرار دادن گروه‌های قومی یا مذهبی خاص انجام می‌دهند و در مواردی حتی برای ایجاد وحشت حمله‌های مرگبار بی هدف انجام می‌دهند. این اقدامات در سه دهه اخیر، هزاران نفر را کشته و صدها هزار نفر را از خانه‌های خود رانده است

آمریکا، طالبان را که حالا عملا کنترل افغانستان را در دست گرفته، در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار نداده است. اما برآوردهای سازمان های اطلاعاتی و وزارت دفاع آمریکا و همچنین گزارش‌های سازمان ملل متحد از ارتباط نزدیک طالبان با بعضی از گروهه‌هایی که آمریکا و بعضی کشورهای دیگر تروریستی می‌خوانند خبر می‌دهد.

البته براساس متن توافق امضا شده میان آمریکا و طالبان، این گروه متعهد شده که با گروه‌هایی که آمریکا تروریستی می‌داند مقابله کند. اما مشخص نیست که با توجه به عمق ارتباط طالبان با این گروه‌ها تا چه حد این "تعهد" عملی باشد. البته جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا و ناتو تاکید کرده‌اند است که به پروازهای شناسایی و در صورت لزوم، حملات هوایی علیه "گروه‌های تروریستی" در خاک افغانستان ادامه خواهد داد. در ادامه گزارش فهرست گروه‌های مسلح فعال در افغانستان که وزارت خارجه آمریکا آنها را تروریستی خوانده مرور می‌شود.

هسته مرکزی القاعده

هسته مرکزی متشکل از رهبران ارشد گروه القاعده، از حملات ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ از اهداف اصلی آمریکا بوده‌اند. این هسته متشکل از ایمن الظواهری، رهبر القاعده و شورای معاونان و مشاوران اوست.

ارتباط نزدیک طالبان با رهبری القاعده به دهه ۱۳۷۰ باز می‌گردد، زمانی که طالبان در افغانستان در قدرت بود و القاعده را تحت حمایت خود داشت. برآوردهای سازمان ملل متحد نشان می‌دهد که در ۲۰ سال اخیر ارتباط این دو گروه نزدیک‌‌تر و محکم‌تر شده است. طالبان و القاعده در این دوره در کنار هم علیه نیروهای خارجی جنگیده‌اند و همچنین برآورد می‌شود که ازدواج میان نیروهای این دو گروه روابط را عمیق‌تر کرده است.

سازمان ملل متحد برآورد کرده که رهبران ارشد القاعده در خاک افغانستان و در مناطق مرزی پاکستان پناه گرفته‌اند. در سال‌های اخیر آمریکا حمله‌هایی را علیه القاعده در افغانستان و مناطق مرزی پاکستان انجام داده‌است.

در تابستان ۱۳۹۸ (۲۰۱۹ میلادی) آمریکا اعلام کرد که حمزه بن‌لادن، فرزند اسامه بن‌لادن، رهبر سابق القاعده و یکی از چهره‌های اصلی هسته مرکزی القاعده در حمله هوایی آمریکا در منطقه‌ای مرزی میان افغانستان و پاکستان کشته شده‌است. محل دقیق عملیات اعلام نشد.

آمریکا همچنین در سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۵ میلادی) اعلام کرد که یک مرکز آموزشی بزرگ القاعده را در ولایت قندهار شناسایی و بمباران کرده است. مقام‌های آمریکا گفته‌اند این حمله به القاعده در افغانستان ضربه‌ای سنگین وارد کرده است.

القاعده در شبه قاره هند

در سال ۱۳۹۳، ایمن الظواهری، رهبر القاعده تاسیس شاخه جدیدی از القاعده را با عنوان القاعده در شبه قاره هند اعلام کرد. فاصله جغرافیایی کم هسته مرکزی القاعده با این شاخه جدید، تفکیک آنها را از یکدیگر دشوار کرده اما چند تفاوت کلیدی بین آنها وجود دارد. از جمله آنکه القاعده در شبه قاره هند با این هدف به وجود آمده که در این منطقه از آسیا ارتباطات عمیق‌تری با گروه‌های اسلامگرای محلی ایجاد کند. چرا که هسته مرکزی القاعده که در منطقه آسیا پناه گرفته، در دوران جنگ در سوریه به مناطقی از این کشور منتقل شد. همچنین بیشتر رهبران هسته مرکزی از کشورهای عربی هستند و هدف ایجاد القاعده در شبه قاره هند این بود که رهبرانی محلی داشته باشد.

رهبر این گروه عاصم عمر که براساس برآوردهای اطلاعاتی در خاک افغانستان و تحت حمایت طالبان قرار داشت، اول مهر ۱۳۹۸ در عملیات مشترک نیروهای آمریکا و افغانستان در هلمند کشته شد. او اهل هندوستان بود که در پاکستان هم شناخته شده بود و نفوذ داشت.

با آنکه نیروهای القاعده در شبه قاره هند، با طالبان ادغام شده‌اند اما اهداف عملیاتی آنها خارج از خاک این کشور است. این گروه تاکنون مسئولیت حملاتی مرگبار در پاکستان و بنگلادش را به عهده گرفته است. هدف‌های این گروه بیشتر نیروهای امنیتی و فعالان اجتماعی بوده است. براساس گزارش وزارت دفاع آمریکا، القاعده در شبه قاره هند تهدید برای نیروهای آمریکایی در افغانستان بوده است.

دولت اسلامی - استان خراسان (داعش در افغانستان)

دولت اسلامی (داعش) در سال ۱۳۹۳ تشکیل شاخه خراسان را در افغانستان اعلام کرد. این گروه در آغاز تشکیل بیشتر در شرق افغانستان مخصوصا در ولایت ننگرهار در مرز "مناطق قبیله‌ای پاکستان" حضور داشتند. اعضای این گروه بیشتر متشکل از نیروهای گروه طالبان پاکستان بودند که یک سال قبل از آن از عملیات گسترده ارتش پاکستان در مناطق تحت نفوذ خود گریخته بودند.

داعش در افغانستان مسئول حمله‌های مرگباری علیه غیرنظامیان از جمله شیعیان شناخته شده است. از جمله حمله به مدرسه دخترانه کابل در بهار ۱۴۰۰ و زایشگاه کابل در بهار ۱۳۹۹

توضیح ویدئو،

بازماندگان حمله به زایشگاه دشت برچی کابل، یک سال بعد

تا پایان سال ۱۳۹۷ نیروهای آمریکایی و به صورت جداگانه طالبان افغانستان این گروه را از مناطق تحت کنترلش در شرق افغانستان رانده بودند. همچنین منطقه دیگری در شمال افغانستان به همین شکل از کنترل این گروه خارج شد.

سازمان ملل متحد برآورد کرده است که این فشارها باعث شده این گروه به صورت غیر‌مرکزی رهبری شود و حدود دو هزار عضوش در مناطق مختلف شرق و شمال افغانستان پراکنده شوند.

چند عضو ارشد این گروه در حمله‌های آمریکا کشته شده‌اند و چند عضو دیگر هم دستگیر شده بودند که با توجه به شرایط فعلی افغانستان از سرنوشت آنها اطلاعاتی وجود ندارد.

همانطور که گفته شد، طالبان افغانستان، در مواردی علیه این گروه جنگیده است و آینده روابط آنها با به قدرت رسیدن طالبان نامشخص است.

شبکه حقانی

شبکه حقانی، گروهی نیمه خودمختار در بدنه گروه طالبان است. این شبکه را جلال‌الدین حقانی - پدر سراج الدین حقانی نفر دوم گروه طالبان - تاسیس کرد. او یکی از رهبران گروه مجاهدین در دوران جنگ علیه نیروهای شوروی بود که برای خود تشکیلات شبه نظامی مستقلی ایجاد کرده بود که ظاهرا به صورت خانوادگی اداره می‌شد.

جلال‌الدین حقانی با قدرت گرفتن طالبان به این گروه پیوست و تشکیلاتش به شکل یک بخش نیمه خودمختار در دل گروه طالبان جای گرفت. به همین دلیل به این بخش "شبکه حقانی" می‌گویند. با حمله آمریکا، او به یکی از چهره‌های کلیدی طالبان بدل شد.

گزارش‌های سازمان ملل برآورد می‌کند که رهبری سراج الدین حقانی باعث قوت گرفتن ارتباط این شبکه با القاعده شده است البته این دو گروه از دوران جنگ‌های داخلی افغانستان باهم ارتباط داشته‌اند.

شبکه حقانی در سال‌های اخیر مسئول حملاتی مرگبار و بی‌رحمانه بوده است. برآورد شده‌است که این گروه با سازمان اطلاعاتی پاکستان ارتباط دارد. ادعایی که پاکستان رد کرده است.

آمریکا چهار فرزند جلال‌الدین حقانی حقانی را در حملات هوایی و زمینی کشته است. سراج‌الدین حقانی، که بعد از مرگ پدرش جانشین او و رهبر شبکه حقانی شده، بارها از مرگ گریخته و حالا بعد از هبت‌الله آخوندزاده، نفر شماره دو طالبان است.

تحریک طالبان پاکستان

این گروه که با عنوان طالبان پاکستان شناخته می‌شود، مشخصا با هدف مقابله با دولت پاکستان تشکیل شده است. اما این گروه با طالبان افغانستان ارتباطات گسترده‌ای دارد و نیروهایشان در سال‌های اخیر کنار یکدیگر علیه نیروهای امنیتی افغانستان جنگیده‌اند.

طالبان پاکستان عملا گروهی متشکل از گروه‌های کوچکتر اسلام‌گرای تندرو است که مخالف دولت پاکستان هستند. بعد از کشته شدن حکیم‌الله محسود، رهبر این گروه در سال ۱۳۹۲ در حمله پهپادی آمریکا، طالبان پاکستان دچار اختلافات درونی شد. بخشی از اعضای این گروه به داعش در خاک افغانستان پیوستند که بعد از حمله‌های ارتش پاکستان، از شمال این کشور به شرق افغانستان رانده شدند. در سال‌های بعد چند رهبر دیگر این گروه هم در خاک افغانستان کشته شدند.

برآوردهای اطلاعاتی آمریکا و سازمان ملل نشان می‌دهد که در دو سال اخیر چند گروه اسلامگرای دیگر که قبلا از طالبان پاکستان جدا شده بودند، دوباره به این گروه پیوسته و موضع این گروه را تقویت کرده‌اند. بعضی از این گروه‌ها با القاعده مرتبط هستند.

حرکت اسلامی ازبکستان

این گروه که آمریکا از حدود ۲۰ سال قبل آن را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده، زمانی از متحدان نزدیک القاعده به شمار می‌رفت. حرکت اسلامی ازبکستان متشکل از جنگجویانی است که جنگ داخلی تاجیکستان در دهه ۱۳۷۰ شرکت داشتند. این گروه با طالبان ارتباط نزدیکی دارد و با حمایت این گروه حمله‌هایی را در کشورهای آسیای میانه انجام داده است. بعد از حمله آمریکا به افغانستان تمرکز این گروه بیشتر بر حمله‌هایی در داخل افغانستان و پاکستان بوده است. سازمان ملل برآورد کرده که این گروه در سال‌های اخیر عملا تحت کنترل طالبان درآمده و در شمال افغانستان حضور دارد.

حرکت اسلامی ترکستان شرقی (یا حزب ترکستان اسلامی)

این گروه هدف خود را تشکیل حکومت مستقل اسلامی برای اویغورهای چین و سایر گروه‌های ترک زبان شرق چین و آسیای میانه اعلام کرده است.

این گروه قبل از حمله آمریکا به افغانستان به دلیل ارتباط نزدیک با طالبان در فهرست گروه‌های تروریستی آمریکا قرار گرفته بود اما سال گذشته این گروه را از فهرست گروه‌های تروریستی خارج کرد. سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا برآورد کرده‌اند که اطلاعات موثقی از ادامه فعالیت این گروه در یک دهه گذشته به دست نیاروده‌اند.

اما سازمان ملل متحد در گزارش امسال خود، برآورد کرده است که این گروه در شمال افغانستان صدها جنگجو دارد و همچنین در استان ادلب سوریه هم حضور فعالی دارد و جنگجویان خود را بین این دو منطقه حرکت می‌دهد. در دوران اوج جنگ سوریه هم تصویرها و گزارش‌هایی از حضور قابل اوج اعضای این گروه در جنگ با دولت سوریه در کنار گروه‌های جهانی دیگر منتشر شده بود. این گروه به عنوان خطری برای امنیت شرق چین شناخته می‌شود در حالی که حضورش در سوریه، ابعاد جهانی‌تر اهداف این گروه را نشان می‌دهد.