تلاش‌های روسیه و ترکیه برای نفوذ بر جمهوری آذربایجان بعد از جنگ قره‌باغ

در جریان این درگیری‌ها، آنکارا با شور و علاقه باکو را از نظر سیاسی و نظامی حمایت کرد و در مقابل، مسکو - که متحد نظامی ارمنستان است - موضعی بی‌طرف گرفت و مانع از پیروزی جمهوری آذربایجان نشد.

ترکیه و روسیه حالا می‌کوشند جمهوری آذربایجان را وارد بازی‌های سیاسی‌جعرافیایی خود کنند. باکو هم از پایان جنگ تا‌کنون تمامی اقدامات خود را با هر دو طرف هماهنگ کرده است.

در چنین شرایطی جمهوری آذربایجان باید بسیار با احتیاط عمل کند تا هم از پس حفظ منافع ملی خود برآید و هم به صحنه رویارویی این دو قدرت منطقه‌ای تبدیل نشود.

اتحاد با روسیه

ماه مه امسال آندری رودنکو، معاون وزیر امور خارجه روسیه در رابطه با احتمال پیوستن جمهوری آذربایجان به سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) صحبت کرد. این سازمان که ارمنستان هم عضو آن است در سال ۱۹۹۲ به رهبری روسیه و به منظور همکاری‌های امنیتی و نظامی میان "بلوک شرق" سابق و مقابله با نفوذ ناتو و آمریکا در آسیای میانه و قفقاز تشکیل شد.

رودنکو گفت: "تنها مساله‌ای که می‌تواند بر سر راه عضویت این کشور مانع ایجاد کند، شروط بخصوصی از اساسنامه این سازمان است که طبق آن اعضا باید با یکدیگر روابط دیپلماتیک داشته باشند. جمهوری آذربایجان و ارمنستان هنوز چنین روابطی با یکدیگر ندارند. بعد از این که روابط دیپلماتیک بین آن‌ها برقرار شود- که به باور ما دیر یا زود این اتفاق خواهد افتاد- می‌توان این مشکل را به صورت عملی و به هر طریقی که شده حل کرد."

این را می‌توان این‌گونه تفسیر کرد که مسکو می‌خواهد از عضویت جمهوری آذربایجان در سازمان پیمان امنیت ملی برای وادار کردن ایروان به برقراری روابط دیپلماتیک با جمهوری آذربایجان و در چشم‌اندازی وسیع‌تر امضای یک توافق‌‌نامه جامع صلح با این کشور استفاده کند، توافق‌نامه‌ای که از زمان پایان جنگ قره‌باغ در دستور کار باکو قرار داشته است.

ویاچسلاو ولودین، رییس مجلس دومای روسیه اول ژوئیه گفت مجمع پارلمانی سازمان پیمان امنیت جمعی قصد دارد بنیاد کشورهای شریک غیر‌عضو را تاسیس کند که از حق رای مشورتی برخوردار خواهند بود. لئونید کالاشنیکوف، رییس کمیته امور کشورهای مستقل همسود در مجلس دوما بعدتر گفت جمهوری آذربایجان و پاکستان کشورهای علاقمند به قالب جدید مشارکت هستند.

با وجود درخواست‌های متعدد ارمنستان از سازمان پیمان امنیت جمعی برای پا‌درمیانی در رابطه با تنش‌های مرزی با جمهوری آذربایجان، این سازمان به صدور بیانیه‌های کلی بسنده کرده و ضمن "حادثه" خواندن این درگیری‌ها گفته تنها در صورت حمله نظامی علیه کشورهای عضو خود حق مداخله دارد. این موضع سازمان پیمان امنیت جمعی می‌تواند نشانه‌ای برای باکو باشد که به منظور اطمینان حاصل از عدم مداخله سازمان در آینده، باید به عضویت آن درآید.

در این میان مسکو کوشید نمایندگانی از جمهوری آذربایجان را به نشست شورای بین دولتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا که روزهای ۲۹ و ۳۰ آوریل در قازان برگزار شد بکشاند اما ارمنستان که از اعضای این اتحادیه است، تلاش‌هایش را نقش بر آب کرد.

این در حالی است که خود جمهوری آذربایجان تمایل خاصی به عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشان نداده شاید به این دلیل که پیوستن به این اتحادیه وضعیت تجاری‌‌اش را نسبت به شرایطی که در حال حاضر با سایر جمهوری‌های شوروی سابق در چار‌چوب اتحادیه کشورهای مستقل همسود دارد، بهتر نخواهد کرد.

الکساندر دوگین، تحلیلگر سیاسی و رهبر جنبش بین‌المللی اوراسیا که مقر آن در مسکو است ماه آوریل گفت که روسیه برای بازپس‌گیری قره‌باغ به جمهوری آذربایجان کمک کرده و جمهوری آذربایجان حالا باید تصمیم بگیرد تا چه میزان آمادگی اتحاد با روسیه را دارد.

دوگین ضمن اشاره به دو سازمانی که شکل‌گیری آن‌ها به عقیده بسیاری در جهت تلاش‌‌های روسیه برای احیای اتحاد جماهیر شوروی است ،‌ گفت: "من فکر می‌کنم وقت آن رسیده که باکو به سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اقتصادی اوراسیا بپیوندد."

او گفت: "شکی نیست که پوتین، علی‌اف را شریک استراتژیک خود می‌داند. به تعویق افتادن عضویت جمهوری آذربایجان در اتحادیه اقتصادی اوراسیا یا سازمان پیمان امنیت جمعی برای یک دوره طولانی مدت نامشخص می‌تواند به یک مانع تبدیل شود و باید به هر قیمتی که شده جلوی آن را گرفت. دلیلش این است که اوضاع منطقه به اتحاد جمهوری آذربایجان و روسیه بستگی دارد. "

جمهوری آذربایجان تاکنون ترجیح داده به طور جداگانه با اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اقتصادی اوراسیا رابطه برقرار کند. این کشور با تمامی اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا به غیر از ارمنستان روابط سیاسی و اقتصادی خوبی دارد.

باکو به ویژه در زمینه اقتصاد و فناوری نظامی روابط بسیار نزدیکی با بلاروس دارد که واسطه احتمالی برقراری تماس‌های مستقیم با ایروان پس از جنگ اخیر در نظر گرفته می‌شود.

پایگاه نظامی ترکیه

امضای توافق‌نامه جامع همکاری میان الهام علی‌اف، رییس‌جمهوری آذربایجان و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در شهر شوشا (شوشی) در قره‌باغ در روز ۱۵ ژوئن، نقطه اوج روابط نزدیک آنکارا و باکو در طول تاریخ محسوب می‌شود.

این توافق‌نامه یا به قول خود طرفین "بیانیه شوشا" حمایت متقابل نظامی در صورت تهاجم خارجی و همین‌طور مشاوره در رابطه با مسائل امنیت ملی را در برمی‌گیرد اما بر خلاف انتظار عموم، حرفی از استقرار پایگاه‌های نظامی ترکیه در جمهوری آذربایجان به میان نمی‌آورد.

اردوغان در توضیح این موضوع گفت در این بیانیه مساله ساخت پایگاه نظامی ترکیه در جمهوری آذربایجان منتفی نشده است. او همچنین گفت علی‌اف احتمالا در نشست‌های آتی خود با پوتین، در این رابطه صحبت خواهد کرد.

مشخص نیست که آیا علی‌اف در جریان سفر رسمی خود به مسکو در روز ۲۰ ژوئیه در رابطه با این موضوع با پوتین حرف زد یا نه. اما با در نظر گرفتن برنامه‌های ترکیه برای ماندن در افغانستان پس از خروج نیروهای ناتو از این کشور، احتمال دارد که این اتفاق افتاده باشد.

جمهوری آذربایجان در گذشته نقطه ترانزیت عملیا‌ت‌های غیررزمی‌ آمریکا در افغانستان را فراهم می‌کرد. برخی تحلیل‌گران بر این باورند که باکو احتمالا این بار در قالب یک پایگاه هوایی نقشی مشابه برای ترکیه ایفا خواهد کرد، البته به شرطی که علی‌اف بتواند پوتین را متقاعد کند که این اقدام مسکو را هدف قرار نمی‌دهد و به امنیت منطقه آسیای مرکزی در آینده کمک خواهد کرد.

به گزارش رسانه‌های جمهوری آذربایجان، ترکیه علاوه بر این انتظار دارد این کشور امنیت فرودگاه کابل را بعد از خروج نیروهای ناتو از افغانستان تضمین کند. در حال حاضر ۱۲۰ نیروی صلح‌بان جمهوری آذربایجان در افغانستان مستقر هستند.

باکو در رابطه با این مساله رسما اظهار نظر نکرده اما قدرت حسنقلی‌اف، یکی از نمایندگان حامی دولت در مجلس روز ۹ ژوئیه خواستار خروج هر چه سریع‌تر صلح‌بانان کشور از افغانستان شد.

او گفت:‌ "نمی‌توانیم زندگی آن‌ها را به خطر بیندازیم. باید پیش از آن که دیر شود افغانستان را ترک کنیم. این چیزی است که طالبان می‌خواهد."

قبرس شمالی

اولین دیدار رسمی نمایندگان مجلس جمهوری آذربایجان از جمهوری ترک‌نشین قبرس شمالی به تازگی این انتظار را بوجود آورده که جمهوری آذربایجان ممکن است این جمهوری خودخوانده قبرس را به عنوان کشوری مستقل به رسمیت بشناسد.

سفر هیات ۵ نفره نمایندگان مجلس جمهوری آذربایجان به قبرس شمالی که از ۱۶ تا ۲۰ ژوئیه به طول انجامید با چهل و هفتمین سالگرد مداخله نظامی ۱۹۷۴ ترکیه در این جزیره همزمان بود.

صمد سیدوف، رییس روابط بین‌المللی مجلس جمهوری آذربایجان که در راس این هیأت قرار داشت گفت جمهوری آذربایجان در شورای اروپا از حقوق قبرس شمالی دفاع خواهد کرد.

سیدوف گفت: "ما می‌خواهیم قبرس شمالی قدرتمند باشد. جهان ترک‌زبان به پا خواهد خواست. به همین خاطر ترکیه، جمهوری آذربایجان و قبرس شمالی باید کنار هم بایستند. "

روز ۲۰ ژوئیه خبرنگاران از رجب طیب اردوغان که او هم به لفکوشای شمالی سفر کرده بود در رابطه با احتمال به رسمیت شناخته شدن قبرس شمالی از سوی جمهوری آذربایجان پس از حل کامل مسأله قره‌باغ سوال کردند.

اردوغان در پاسخ گفت: "دلیلی برای تردید وجود ندارد. همیشه با برادرم الهام علی‌اف در رابطه با این مسائل حرف می‌زنیم. امیدوارم این دیدارها شکل دائمی پیدا کنند و در بالاترین سطح ادامه یابند."

ارسین تاتار، رییس جمهوری ترک‌ قبرس شمالی هم ضمن اشاره به حمایت ترکیه از جمهوری آذربایجان در جنگ اخیر قره‌باغ گفت ترکیه، جمهوری آذربایجان و قبرس شمالی "ملتی واحد با سه دولت" هستند.

او گفت: "من باور دارم که کارها به این سمت پیش می‌رود."

با این حال نمایندگان طرفدار دولت در مجلس جمهوری آذربایجان بعید می‌دانند این کشور به این زودی‌ها و دست کم تا زمانی که مشکل قره‌باغ به طور کامل حل شود، استقلال قبرس شمالی را به رسمیت بشناسد. چنین اقدامی پیش از حل این مشکل ممکن است یونان و سایر کشورها را ترغیب کند که قره‌باغ را به رسمیت بشناسند. این نمایندگان همچنین می‌گویند هم ترکیه و هم قبرس شمالی نگرانی‌های باکو در این رابطه را درک می‌کنند.

از سوی دیگر، ترکیه از جمهوری آذربایجان انتظار دارد از پروژه‌هایش در زمینه اکتشاف منابع هیدروکربن در مدیترانه و لیبی حمایت کند.