آیا مذاکرات وین رویکرد کشورهای منطقه نسبت به ایران را تغییر داده؟

.

بسیاری از کشورهای واقع در منطقه، از دیرباز با آنچه گسترش نفوذ ایران تلقی می‌کنند، مخالف بوده‌اند. آن‌ها در همین راستا با توسعه توان هسته‌ای ایران و دستیابی این کشور به سلاح‌ هسته‌ای،‌ همین‌طور احیای توافق هسته‌ای برجام موافق نیستند.

اما افزایش روزافزون احتمال بازگشت آمریکا به برجام در دولت جدید این کشور به رهبری جو بایدن، از تغییر احتمالی در رویکرد بازیگران اصلی منطقه به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس - آن هم با وجود اعتراض‌های مداوم از سوی متحد جدید خود، اسرائیل- حکایت داشته است.

عربستان سعودی که از گذشته در راس مخالفان سیاست‌های ایران در منطقه قرار داشته به تازگی اظهارات خود نسبت به ایران و همین‌طور توافق هسته‌ای را تعدیل کرده است.

علاوه بر این، انتشار گزارش‌ها در رابطه با مذاکرات ایران و عربستان سعودی با میانجیگری عراق که روز ۵ ماه مه توسط رییس‌جمهوری این کشور هم تایید شد، ظاهرا حکایت از تغییر رویکرد ریاض و تهران در گفت‌و‌گوهای مستقیم خود دارد.

اسرائیل

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل نسبت به بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ هشدار داده است. او در زمان امضای برجام مخالفت خود را به شدت ابراز کرده و مدعی بود این توافق دسترسی ایران به بمب هسته‌ای را تسهیل می‌کند.

نتانیاهو ماه گذشته گفت اسرائیل نسبت به هر گونه توافق جدید با ایران که کشورش را به نابودی تهدید کرده، تعهدی نخواهد داشت. او همچنین تاکید کرد که معامله با "رژیم‌های این چنین افراطی" بی‌فایده است.

توضیح ویدئو،

مذاکرات ایران و غرب در وین تا کجا جلو رفته؟‏

تحلیل‌گران رسانه‌ای در اسرائیل از نگرانی‌ها نسبت به بازگشت به مفاد برجام خبر داده و در عین حال گفته‌اند مقام‌های این کشور پیوستن مجدد بایدن به این توافق را پیش‌بینی می‌کرده‌اند.

در راستای تلاش‌‌های اسرائیل برای لابی علیه احیای این توافق، هفته گذشته رییس‌ موساد، سازمان جاسوسی‌ این کشور با آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا در واشنگتن دیدار کرد. پیش از آن هم مشاور امنیت ملی اسرائیل و همتای آمریکایی‌اش یکدیگر را ملاقات کرده بود.

اسرائیل که خود مسلح به سلاح هسته‌ای است، ظاهرا به برخی اقدامات جزئی علیه ایران دست زده است. رسانه‌‌ها انفجار ماه گذشته در مرکز غنی‌سازی نطنز ایران را به اسرائیل نسبت دادند و این‌طور که پیداست این دو کشور درگیر مجموعه‌ای از حملات دریایی تلافی‌جویانه علیه یکدیگر هستند.

عراق

گزارش‌های مربوط به مذاکرات مستقیم ایران و عربستان سعودی به میزبانی و میانجی‌گری عراق، با اهداف بغداد برای آشتی دادن رقبای منطقه‌ای مطابقت دارد.

فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق در یک کنفرانس خبری مشترک با همتای ایرانی خود محمد جواد ظریف از پیشرفت مذاکرات ایران و آمریکا در وین ابراز رضایت کرد و گفت هدف بغداد " ایجاد روابط متعادل مبنی بر منافع مشترک با تمامی کشورهاست."

حسین در گفت و گو با روزنامه ایتالیایی چپ میانه لارپوبلیکا دوباره بر همین موضع تاکید کرد و با اشاره به "عواقبی" که درگیری ایران و آمریکا برای جامعه عراق به همراه دارد، گفت: "گاهی اوقات آن‌ها مستقیما در خاک عراق با یکدیگر درگیر می‌شوند … ما قربانی این تحرکات می‌شویم."

توضیح ویدئو،

روابط ایران و عربستان؛ معادلات منطقه در حال تغییر است؟

در عین حال ناظران افزایش حملات موشکی و بمب‌گذاری‌ها علیه پایگاه‌های نظامی آمریکا و کاروان‌های تدارکاتی ائتلاف‌ تحت رهبری این کشور در عراق را با مذاکرات وین مرتبط دانسته‌اند.

این حملات به شکل گسترده به شبه‌نظامیان وابسته به گروه‌های تحت حمایت ایران در عراق نسبت داده می‌شوند، حملاتی که آشکارا با هدف بیرون راندن نیروهای آمریکایی از کشور صورت می‌گیرند.

عربستان سعودی

مقام‌های عربستان سعودی بارها گفته‌‌اند که کشورهای حوزه خلیج فارس باید در هر گونه مذاکرات در رابطه با توافق با ایران شرکت داشته باشند و تاکید کرده‌اند که این مذاکرات باید مساله گروه‌های نیابتی ایران در منطقه و برنامه موشک‌های بالستیکی این کشور را هم در بر بگیرد.

با وجود انتشار گزارش‌ها در رابطه با مذاکرات مقام‌های عربستان سعودی با همتایان ایرانی خود در عراق، رسانه‌های این کشور - که از سال ۲۰۱۵ انتقاد خود نسبت به برجام را بیان کرده‌اند- همچنان تاکید دارند که بازگشت دولت بایدن به سیاست‌های به گفته آن‌ها "ضعیف "و "پست‌مدرن" دوره اوباما اقدامی اشتباه است.

رسانه‌های سعودی گزارش‌های اولیه در رابطه با این مذاکرات را نادیده گرفتند. اما چند هفته بعد، وب‌سایت شبکه العربیه، یکی از مهم‌ترین شبکه‌های عرب‌زبان در خاورمیانه -بدون هیچ‌گونه اظهار نظر اضافه - سخنان رییس‌جمهور عراق مبنی بر این که عراق میزبان چندین دوره از مذاکرات بین این دو رقیب منطقه‌ای بوده را منتشر کرد.

با این حال محمد بن سلمان،‌ ولیعهد قدرتمند سعودی در مصاحبه اخیر خود نسبت به ایران لحنی ملایم‌تر به خود گرفت و شورشیان حوثی‌ یمن که به دولت ایران نزدیک هستند را "عرب" خواند؛ این حرکت او با رویکرد همیشگی عربستان که از حوثی‌ها به عنوان" شبه نظامیان تروریست مورد حمایت ایران" یاد می‌کند، فاصله زیادی دارد.

توضیح ویدئو،

چرا ایران و عربستان اکنون مذاکره می‌کنند؟

اما بعد از این مصاحبه یکی از مقام‌های وزارت خارجه عربستان سعودی در گفت‌و‌گو با رویترز پیش از هرگونه قضاوت در رابطه با نتیجه مذاکرات با ایران خواستار "اقدامات قابل‌ارزیابی" از سوی این کشور شد.

هفته گذشته گروهی از دیپلمات‌های عالی‌رتبه آمریکایی برای اطمینان دادن به متحدان کلیدی خود در خاورمیانه به این منطقه سفر کردند.

برای ریاض این رخداد به طور ایده‌آل به معنای دستیابی به آتش‌بس در یمن خواهد بود. عربستان سعودی و متحدانش از ۲۰۱۵ که در حمایت از دولت یمن علیه حوثی‌های مورد حمایت ایران وارد عمل شدند، در یمن درگیر جنگ بوده‌اند.

یمن

نمایندگان سازمان ملل و ایالات متحده در عمان با شبه‌نظامیان حوثی‌ وارد مذاکره شده‌اند اما آن‌ها تا کنون به هیچ‌یک از پیشنهادهای مختلف آتش بس ابراز تمایل نکرده‌اند.

محمد عبدالسلام، مذاکره‌کننده ارشد حوثی‌ها راه‌حل‌های به گفته او "ناکامل" که یمن طبق آن‌ها "در محاصره باقی می‌ماند" را رد کرده است.

شبکه تلویزیونی المسیره وابسته به شبه‌نظامیان شیعه حوثی در پوشش خبری خود از این مذاکرات گفت آمریکا و متحدانش به دنبال آتش‌بس هستند اما حاضر نیستند در ازای آن تحریم‌هایی اعمال شده بر مناطق تحت کنترل آن‌ها را لغو کنند.

حملات موشکی و پهپادی این نیروها به عربستان سعودی همچنان ادامه دارد . آن‌ها همچنین تلاش‌های خود برای بیرون راندن نیروهای دولت یمن از استان استراتژیک مارب در شمال کشور را افزایش داده‌اند.

دولت یمن می‌گوید حوثی‌ها نمایندگان ایران هستند و اهرم فشار تهران در مذاکرات با واشنگتن به حساب می‌آیند. آن‌ها دولت یمن و عربستان سعودی را آلت دست آمریکا می‌دانند و می‌گویند آن‌ها به دنبال مقابله با نیروهای ضد اسرائیلی در منطقه هستند.

ایران

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران از "تغییر لحن" عربستان سعودی نسبت به تهران استقبال کرد که روز اول ماه مه هم در مطبوعات این کشور به طور گسترده به آن پرداخته شد.

شبکه‌های رادیو و تلویزیون دولتی و مطبوعات تندرو در این کشور پیشرفت‌های اخیر شورشیان تحت حمایت ایران در درگیری‌های یمن را دلیل اصلی این "تغییر ناگهانی" دانستند.

روزنامه تندروی کیهان که مدیر مسئول آن توسط رهبر کشور منصوب شده، نوشت: "در نتیجه پیروزی‌های پیاپی انصارالله (حوثی‌ها)، محمد بن سلمان پس از ۶ سال رویکرد خود را تعدیل کرده و به نوعی از مواضع اصلی و اولیه خود عقب نشسته است."

روزنامه‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب هم تغییرات اخیر را به پیشرفت‌های نظامی در یمن نسبت داده‌ و در عین حال بر تاثیر تغییر سیاست آمریکا پس از روی کار آمدن بایدن هم تاکید کرده‌اند.

روزنامه اصلاح‌طلب اعتماد نوشت "پیروزی ایران" در رویارویی با "نبرد اقتصادی" و سیاست "فشار حداکثری" که دولت ترامپ پیش از این در قبال تهران در پیش گرفته بود، باعث شد ریاض متوجه شود "بهترین راه برای حفظ امنیت در منطقه داشتن همکاری سازنده با ایران است."

امارات متحده عربی

امارات متحده عربی در گذشته یکی از بلندترین صداها را در میان مخالفان افزایش نفوذ منطقه‌ای ایران داشته، با این حال در میدان عمل اوضاع اندکی متفاوت بوده است. با وجود اختلاف مداوم بر سر مالکیت جزایر ابوموسی و تنب کوچک و بزرگ،‌ این دو کشور همیشه به نوعی با یکدیگر همکاری داشته‌اند، البته به شکل مخفیانه. رویکردی عملگرا که در روابط خارجی امارات متحده عربی معمول است.

با وجود حملات ژوئن ۲۰۱۹ علیه چند کشتی در نزدیکی بندر فجیره که بسیاری ایران را مسئول آن دانستند، امارات متحده عربی گفت به دلیل ناکافی‌ بودن شواهد نمی‌تواند روی هیچ‌یک از بازیگران دولتی انگشت بگذارد.

بعدتر رسانه‌های دولتی ایران از سفر تعدادی از نمایندگان امنیت دریایی امارات متحده عربی به منظور از سرگیری نشست‌های مشترک گارد ساحلی این دو کشور بعد از یک وقفه ۶ ساله با هدف افزایش تلاش‌های هر دو طرف برای توسعه امنیت دریایی در منطقه خلیج فارس خبر دادند.

تحلیل‌گران سیاسی ایران از همان ماه مه ۲۰۲۰ تغییر در موضع ابوظبی نسبت به روابط با تهران را پیش‌بینی کرده‌ بودند.

رهبران امارات متحده عربی چندی پیش بر خلاف سنت همیشگی خود برای رییس‌جمهور ایران پیام تبریک فرستادند؛‌ رویکردی که از تغییر احتمالی هم در سطح روابط این دو کشور و هم میزان آشکار بودن آن حکایت دارد.

در یکی از بیانیه‌های اخیر کاخ سفید آمده که محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد امارات با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در رابطه با "ابعاد هسته‌ای و منطقه‌ای تهدید ایران" صحبت کرده است.

اما اندکی پس از انتشار این بیانیه بن زاید و بن سلمان با یکدیگر دیدار کردند و همزمان با این ملاقات رییس‌جمهور عراق هم خبر برگزاری مذاکرات ایران و عربستان در بغداد را تایید کرد.

قطر

در مقایسه با سایر کشورهای منطقه قطر در روابط خود با ایران رویکردی بسیار متفاوت داشته و هیچ‌گاه علاقه خود به میانجی‌گری میان تهران، واشنگتن یا ریاض به منظور احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را پنهان نکرده است.

این کشور حتی پیش از شروع مذاکرات وین اعلام کرد در حال گفت‌و‌گو با مقام‌های آمریکایی و ایرانی است و می‌کوشد از طریق "یک فرایند سیاسی و دیپلماتیک برای بازگشت به توافق هسته‌ای" به "کاهش تنش‌ها" کمک کند.

از آن زمان تا کنون مقام‌های ایرانی و قطری به طور مکرر با یکدیگر دیدار کرده‌اند و در همه این دیدارها بر برگزاری مذاکرات منطقه‌ای به منظور دستیابی به ثبات تاکید شده است. این رویکرد در دیدار ظریف از دوحه هم به چشم می‌خورد، سفری که ظاهرا با واکنش مثبت عربستان و به نوبه خود قطر همراه بود.

بحرین

در بین تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس، بحرین که اقلیت سنی بر آن حکومت می‌کنند احتمالا بیشترین دلیل را برای ترس از نفوذ ایران در میان شیعیانش دارد و به همین دلیل از دیرباز مخالف سرسخت افزایش نفوذ این کشور در منطقه بوده است.

این جزیره کوچک که بخش عمده جمعیتش شیعه هستند در ماه‌های اخیر اظهارنظر‌های نسبتا ملایم‌تری نسبت به ایران داشته است. این در حالی است که بحرین در گذشته نسبت به این مسأله با اسرائیل همسو‌تر بوده و هر دوی این کشورها آشکارا بر ضرورت حفاظت از منطقه در برابر تهدیدهایی که به گفته آن‌ها ایران عامل آن است، تاکید کرده‌اند.

بحرین برای محافظت از اقتصاد و سیاست خود در منطقه به همسایگان بزرگ‌ترش یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی وابسته است و بنابراین از هر گونه استراتژی که ریاض در قبال مذاکرات وین پیش بگیرد، پیروی خواهد کرد، حتی اگر همسو با نظراتش نباشد