ژئوپلتیک خروج سیستم دفاع موشکی پاتریوت از خاک عربستان سعودی

ژئوپلتیک خروج سیستم دفاع موشکی پاتریوت از خاک عربستان سعودی

حمله پهپادی به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو در سپتامبر ۲۰۱۹، باعث ایجاد وقفه در تولید و صادرات نفت عربستان سعودی شد. این کشور برای جلوگیری از کاهش سهمش در بازار نفت، اقدام به استفاده از ذخایر استراتژیکش کرد و در این بین، توانست با تعمیر صنایع پالایشگاهی‌اش، میزان تولید و ظرفیت نفتش را در کوتاه‌مدت به سطح پیش از حمله پهپادها برساند. در این ایام، ریاض تلاش زیادی کرد تا به مشتریان نفتی‌اش اطمینان دهد که این کشور در هر شرایطی تامین‌کننده نفت خواهد بود. 

بازار جهانی نفت در زمان حملات پهپادی به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو نوسان خاصی نداشت. حمله پهپادی باعث افزایش قیمت نفت در بازه زمانی کوتاهی شد اما با بازگشت ظرفیت تولید عربستان سعودی به سطح قبلی و تلاش بقیه کشورها برای جبران کاهش تولید نفت عربستان سعودی باعث شد قیمت نفت به سطح پیش از حمله پهپادی برسد. حمله به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو نشان داد که امنیت عرضه و تامین نفت عربستان سعودی به بازبینی کلی نیاز دارد و ریاض باید با تهیه سیستم دفاعی در‌صدد افزایش امنیت تامین و عرضه نفت برآید.

واکنش آمریکا به حمله پهپادی به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو

عربستان سعودی و آمریکا در بسیاری از مسائل منطقه‌ای سیاست مشابهی را دنبال کرده‌اند. ثبات و امنیت عربستان سعودی و ثبات بازار نفت در سیاست خارجی آمریکا نقش مهمی ایفا می‌کند. عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری در صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی آمریکا، درصدد ایفای نقش در صنعت انرژی آمریکاست.

سال قبل، بلافاصله پس از حمله پهپادی به تاسیسات آرامکو، آمریکا با اعلام حمایت از عربستان سعودی، ایران را به دست داشتن در این حملات متهم کرد. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، در توییتی در مورد این حملات نوشت: «ما از همه ملل می‌خواهیم که یکصدا رفتار ایران را محکوم کنند. هم‌زمان آمریکا به کمک متحدانش تلاش خواهد کرد که عرضه انرژی در جهان صدمه نبیند و ایران را به پاسخگویی در برابر پرخاشگری‌هایش وادارد.» دونالد ترامپ حتی برای ایجاد ثبات در بازار نفت، خواستار به‌کار‌گیری ذخایر استراتژیک نفت عربستان سعودی شد.

آمریکا در عین حال، برای تقویت سیستم دفاعی و امنیتی عربستان سعودی، سیستم دفاع موشکی پاتریوت را به این کشور پیشنهاد کرد. پیشنهاد آمریکا با استقبال عربستان سعودی مواجه شد و آمریکا سیستم‌های دفاع هوایی و ۲۰۰ نیروی نظامی به عربستان سعودی ارسال کرد. بلافاصله پس از حملات پهپادی، مارک اسپر، وزیر دفاع آمریکا، گفت: «با استقرار این سیستم دفاعی، سیستم هوایی و دفاع موشکی عربستان سعودی برای زیربناهای نظامی و ملکی این کشور تقویت می‌شود و حضور نیروهای آمریکایی در منطقه هم که به‌هر‌حال پررنگ است، افزایش می‌یابد.»

جنگ قیمت نفت و شروع اختلاف بین ریاض و واشینگتن

شیوع ویروس جدید کرونا و کاهش تقاضای جهانی برای نفت باعث تداوم کاهش قیمت نفت شد. در این بین، اختلاف‌نظر عربستان سعودی و روسیه در اجلاس قبلی اوپک در ماه مارس، به شروع جنگ قیمت نفت و کاهش بیشتر آن منجر شد. آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان هم از جنگ قیمت نفت متضرر شد. با توجه به هزینه بالای تولید نفت شیل، کاهش قیمت نفت باعث شد تا تولید نفت در بخش مهمی از صنعت شیل این کشور مقرون‌به‌صرفه نباشد. 

تعطیلی دکل‌های حفاری صنعت شیل به‌معنای کاهش ظرفیت تولید و افزایش بیکاری در این صنعت است. کاهش ظرفیت تولید نفت شیل و افزایش بیکاری در این صنعت برای دولت آمریکا خوشایند نبوده و نیست. در ماه‌های اخیر، شخص ترامپ در کنار مشاور امنیت ملی کاخ سفید، وزیر انرژی، وزیر امور خارجه، نمایندگان سنا و رسانه‌های این کشور دیپلماسی گسترده‌ای برای ایجاد ثبات در بازار نفت و نجات صنعت شیل به کار گرفتند. شیوع ویروس جدید کرونا باعث افزایش بی‌سابقه نرخ بیکاری در همه بخش‌های صنعت و اقتصاد آمریکا شده است و کاهش قیمت نفت می‌تواند به افزایش تعداد بیکاران در آمریکا منجر شود.

واکنش تند نمایندگان سنا

اوایل آوریل، ۱۱ سناتور جمهوری‌خواه آمریکا با مقام‌‌های عربستان سعودی تماس گرفتند و خواستار کاهش تولید نفت شدند. این در حالی است که تعدادی از نمایندگان سنا از دولت ترامپ خواسته بودند نظامیان آمریکایی را از عربستان سعودی خارج کند. این سناتورها که اکثرا از ایالت‌های نفت‌خیزند در ماه گذشته، بارها با مقام‌های سعودی تماس گرفتند تا در مورد تاثیر جنگ قیمت نفت بر صنعت شیل آمریکا مذاکره کنند. در همین روزها، ۱۳ سناتور آمریکایی در تماس تلفنی با سفیر عربستان سعودی در واشینگتن، نارضایتی خود را ورود عربستان سعودی به جنگ قیمت نفت ابزار کردند به گفته این گروه، تداوم جنگ قیمت نفت باعث خواهد شد تا در روابط ریاض‌ـ‌واشینگتن بازبینی شود. 

خروج سیستم دفاع موشکی پاتریوت از عربستان سعودی

در روز ۷ مه، روزنامه وال استریت ژورنال، به نقل از چند مقام آمریکایی، از تصمیم واشینگتن برای خروج بخشی از نیروهای آمریکایی و سیستم دفاع موشکی پاتریوت از عربستان سعودی خبر داد. در ادامه این گزارش آمده است واشینگتن قصد دارد چهار سامانه پاتریوت و ده‌ها نفر از نیروهای نظامی آمریکایی را که پس از حمله به تاسیسات نفتی آرامکو در عربستان سعودی مستقر شده بودند از این کشور خارج کند.

با توجه به تلاش سناتورهای جمهوری‌خواه برای بازبینی روابط واشینگتن و ریاض پس از جنگ قیمت نفت، به نظر می‌رسد این تصمیم در این راستا گرفته شده باشد. برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند که با خروج سیستم دفاع موشکی پاتریوت از خاک عربستان سعودی، زیرساخت انرژی این کشور در مقابل حملات احتمالی آسیب‌پذیرتر خواهد بود.

شرایط بازار جهانی نفت مثل سپتامبر سال گذشته نیست، یعنی حوادث ژئوپلتیکی و حملات احتمالی به زیرساخت انرژی کشورهای منطقه، از جمله عربستان سعودی، نمی‌تواند تاثیر آنی و بزرگی بر بازار نفت بگذارد. بازار نفت برای اولین بار در تاریخ، هم با عرضه مازاد و هم با کاهش تقاضا روبه‌روست. شیوع ویروس جدید کرونا هم معادلات بازار انرژی را بر هم زده است و به نظر نمی‌رسد به این زودی تاثیر شیوع این بیماری بر اقتصاد کشورها کمرنگ شود و به تبع آن، تقاضا در بازار انرژی به‌یک‌باره افزایش یابد.

ریاض برای تقویت دفاع موشکی‌اش می‌تواند از سایر تولید‌کنندگان سامانه دفاع موشکی خریداری کند و با توجه به سیاست متضاد روسیه و عربستان سعودی در بازار انرژی، به نظر نمی‌رسد مسکو یکی از گزینه‌های ریاض برای خرید سامانه دفاع موشکی باشد.

آمریکا از تمام ابزارهای لازم برای حفاظت از صنعت شیل و همچنین ایجاد ثبات در بازار بهره می‌گیرد. عربستان سعودی با توجه به هزینه پایین تولید نفت، این امکان را دارد که در شرایط مناسب، ظرفیت نفتش در بازار را افزایش یا کاهش دهد. ریاض از اهرم سرمایه‌گذاری در زیر‌ساخت انرژی کشورهای دیگر نیز به‌خوبی بهره می‌گیرد. به نظر می‌رسد ریاض با بازبینی در سیاست منطقه‌ای خویش در قبال بحران یمن، می‌تواند برای بازه زمانی مشخص، خطر حملات احتمالی به زیرساخت انرژی‌اش را کاهش دهد و با خرید سیستم دفاع موشکی از سایر کشورها، نسبت به تقویت امنیت زیرساخت انرژی‌اش اقدام کند.

در این بین، گروه‌های نیابتی نباید این را به فرصتی برای ضربه به زیرساخت انرژی عربستان سعودی و سایر کشورها تعبیر کنند، چرا که دینامیک‌های بازار انرژی نسبت به سال گذشته تغییر کرده است و چنین حملاتی نمی‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر زنجیره تولید و صادرات نفت داشته باشد. ریاض و واشینگتن با وجود منافع متضاد مقطعی در بازار نفت، نیازمند اتخاذ سیاست مشابهی در قبال بازار انرژی‌اند تا نوسان‌های بازار بر صنعت انرژی دو کشور تاثیر کمتری بگذارد.

خروج سیستم دفاع موشکی پاتریوت آمریکا از عربستان سعودی را نباید به‌منزله چشم‌پوشی کامل آمریکا از منطقه ارزیابی کرد؛ مساله کنترل منابع و مسیرهای انتقال انرژی همواره مورد‌توجه قدرت‌های بزرگ بوده و هست. این روزها، آمریکا تمرکز بیشتری روی سیاست‌های اقتصادی و پروژه‌های عظیم چین مانند پروژه «یک جاده‌ـ‌یک کمربند» داشته است. دولت ترامپ تحرکات چین در سراسر جهان و به‌وِیژه در دریای جنوبی چین را به‌دقت رصد می‌کند. به نظر می‌رسد چین به اولویت اول سیاست خارجی واشینگتن تبدیل شده است.