آزار جنسی چیست و چیزهایی که هنوز نمی‌دانیم

در روزهای اخیر برخی از کاربران در فضای مجازی و بعدتر در رسانه‌های رسمی، اقدام به افشای آزار، تعرض و تجاوز از سمت مردان و بعضاً زنان کردند. این موضوع موج گسترده‌ای از واکنش‌ها را در پی داشت.

برای اولین‌بار موضوع "تعرض جنسی" و به‌ویژه "تجاوز" در مقابل افکار عمومی به بحث گذاشته شد. پیش از این فقط فعالان حقوق مدنی بودند که در مورد موضوع "تعرض جنسی" حرف می‌زدند و این لغت تنها در دایره‌هایی بسته حضور داشت.

در بسیاری از موارد، متهمان به آزار جنسی، افرادی با موقعیت فرادست و برخی چهره‌های مشهور بودند. برای اولین‌بار گزارش این آزارها، موجب بروز آنچنان موج گسترده‌ای از همدلی در فضاهای اجتماعی شد که بسیاری دیگر هم قدم پیش گذاشته و اعلام کردند که آن‌ها نیز قربانی آزار جنسی شده‌اند و برای نخستین‌بار است که آن را عمومی می‌کنند.

سعید مدنی،‌ جامعه‌شناس ایرانی،‌ در مصاحبه با روزنامه شرق اعلام کرد که بالاترین آمار تجاوز در ایران متعلق به استان تهران است و سالانه ۱۶۵۰ جرم جنسی در این شهر اتفاق می‌افتد. اما بنا به همین آمار، برآورد شده که ۸۰ درصد موارد تجاوز جنسی به دلایلی مختلف گزارش نمی‌شود.

به دلیل بافت مذهبی، سنتی و محافظه‌کار جامعه‌ ایران، آسیب‌دیدگان اغلب به دلیل عدم حمایت نهادهای قضایی، ترس از طرد شدن از سوی خانواده و جامعه لب به سخن نمی‌گشایند. دلایلی همچون احساس شرمساری و ترس از بدنامی موجب می‌شود این افراد موضوع را به خانواده و مراجع قانونی اطلاع ندهند.

از سوی دیگر نبود حمایت سازمان‌های قانون‌گذار، تعاریف مبهم و پیچیده‌ جرم‌ در قوانین، رفتارهای مراجع ذی‌صلاح، سنت‌های جامعه‌ مردسالار و عرف اجتماعی چنان است که گویی فرد آسیب‌دیده خود مقصر اصلی است.

در نهایت نبود نهادهای مدنی و نبود حمایت عاطفی و روانی از افراد آسیب‌دیده موجب می‌شود این افراد بار روانی آسیب را برای همیشه با خود حمل کنند.

جرایم جنسی، تعاریف و طبقه‌بندی‌های بلاتکلیف

مصادیق و دسته‌بندی آزار جنسی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته کاملاً مشخص و جرم‌انگاری شده است. کشورهای حوزه‌ اسکاندیناوی و بریتانیا جزو کشورهایی هستند که در آن‌ها هرگونه عمل جنسی بدون رضایت زنان جرم تلقی می‌شود و در صورت تخطی مجازات سنگینی برای آن وضع شده است.

اما در ایران همچنان قوانین مدون و مشخصی درباره آزارجنسی وجود ندارد. در قوانین قدیمی در صورت اثبات آزار جنسی از سوی فرد آسیب‌دیده، اگر جرم "تجاوز به عنف" بود، مجازات متجاوز اعدام و در غیر این صورت مطابق ماده‌ ۶۳۷، "در صورتی‌ که زنا صورت نگرفته باشد، مجازات مجرم شامل ۹۹ ضربه شلاق است"، که البته این مجازات قابل تبدیل به جزای نقدی هم بود. پس از تدوین قانون جدید مجازات اسلامی، دایره‌ تعریف تجاوز جنسی گسترده‌تر شده اما همچنان اصلاح قانون در زمینه‌ طبقه‌بندی جرایم جنسی مغفول مانده است.

براساس تبصره‌ دوم ماده‌ی ۲۲۵ قانون مجازات اسلامی جدید: "هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد، در حال بی‌هوشی، خواب یا مستی زنا کند، رفتار او در حکم زنای به عنف است. در زنا از طریق اغفال و فریب دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید یا ترساندن زن، اگرچه موجب تسلیم شدن او شود نیز حکم فوق جاری است."

طبق این قانون جدید، در صورت اثبات موارد فوق مجازات مجرم اعدام خواهد بود. به‌طور کلی در ایران هرگونه رابطه‌ جنسی خارج از ازدواج، غیر شرعی و در نتیجه جرم است و می‌تواند شامل مجازات شود. این قانون خود یکی از دلایلی است که بسیاری از قربانیان تجاوز به نهادهای قانونی مراجعه نمی‌کنند.

البته قانون هم در اغلب موارد تنها رابطه‌ جنسی کامل را معادل زنا در نظر گرفته و بنابراین سایر اشکال سوءاستفاده‌ جنسی از دایره‌ موضوع زنای به‌عنف خارج می‌شوند، درحالی‌که موارد سوءاستفاده‌ جنسی به‌اجبار بسیار گسترده‌تر و فراگیرتر است.

عدم تناسب جرم و مجازات از دیگر مشکلات قوانین فعلی است. در صورت اثبات تجاوز، ‌که خود به تنهایی فرایند بغرنج،‌ دشوار و زمان‌بر هم هست،‌ مجازات مجرم اعدام است. در حالیکه در کشورهای مدرن، مجازات آزار جنسی بسته به نوع آن، زندان یا در صورت داشتن مشکلات روانی مجرم ارجاع به مراکز درمانی است.

قدم اول: آموزش صحیح و به موقع

یکی از دلایل وضع نشدن قوانین متناسب با جرم "تعرض جنسی" در ایران، ناشناخته ماندن مصادیق آزارجنسی ا‌ست.

آموزش و پروش در ایران به عنوان تنها نهاد آموزش رسمی و فراگیر، برنامه‌ ویژه‌ای برای آموزش جنسی به کودکان ندارد و آشنایی کودک با مسائل جنسی اغلب از طریق دوستان و هم‌سالان خود صورت می‌گیرد که معمولاً هم ناکافی و هم در بسیاری از موارد نادرست است.

در خانواده‌ها نیز به دلیل آن که اغلب والدین روابط جنسی را تابو می‌دانند و باور دارند که آموزش مسائل جنسی پیش از ازدواج منجر به تشویق کودکان و نوجوانان به روابط جنسی می‌شود، مسئله مسکوت می‌ماند. در نهایت در صورت بروز هرگونه آزار جنسی، کودک یا نوجوان به‌دلیل ترس به سراغ والدین نمی‌رود. حال آن‌که آموزش مسائل جنسی و مراقبت‌های بهداشتی به کودکان، قبل و بعد از بلوغ، آنان را در برابر آسیب‌ها مقاوم می‌سازد.

آموزش و آگاه‌سازی درباره مسائل جنسی و مصادیق آزار جنسی به کودکان و نوجوانان، نه‌تنها آنان را در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کند، بلکه مانع آسیب زدن آنان به دیگران نیز می‌شود.

بسیاری از افراد از تعاریف آزارهای جنسی آگاه نیستند و تنها تجاوز را مصداق آزارجنسی می‌‌دانند، اما بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی با عنوان "گزارش جهانی در زمینه‌ی خشونت و سلامت" تعاریف و مثال‌های "آزار جنسی" از این قرارند:

آزار جنسی (sexual harassment)

آزار جنسی شامل هر نوع رفتار جنسی ناخوشایندی‌ است که توهین‌آمیز، تحقیرکننده یا تهدیدآمیز باشد و زنان و مردان هر دو می‌توانند قربانی آن باشند. پیشنهاد یا درخواست جنسی ناخوشایند، هر نوع رفتار و یا کلام جنسی‌ بدون رضایت طرف مقابل که شامل موارد زیر باشد از مصادیق آزار جنسی‌اند:

•هرگونه لمس یا تماس بدون رضایت

•هر نوع ابراز نظر با معنای جنسی

•درخواست رابطه‌ جنسی

•چشم‌چرانی و خیره نگاه کردن

•نمایش چیزهای بی‌ادبانه و توهین‌آمیز در برابر فرد و یا جمع

•نمایش حرکات یا رفتارهای بدنی حاوی مضامین جنسی

•شوخی‌های جنسی

•سوال کردن درباره زندگی جنسی فرد

•توهین با الفاظ جنسی

•ارتکاب به رفتار مجرمانه، مثل تماس تلفنی بی‌دلیل،‌ بدن‌نمایی یا تعرض جنسی

تعرض جنسی (sexual assault)

هر گونه آزار جنسی که منجر به احساس تحقیر، درد،‌ ترس یا ارعاب شود "تعرض جنسی" است. تعرض جنسی می‌تواند روانی یا جسمی باشد. تعرض روانی می‌تواند به‌شکل اجبار فرد به تماشای محصولات پورنوگرافیک یا شنیدن هرزه‌گویی‌های جنسی باشد. اما شکل فیزیکی آن می‌تواند شامل تجاوز یا واداشتن شخص به ارضای جنسی فرد متعرض، تماشای اعمال جنسی یا لمس اجباری بدن متعرض باشد.

تعرض جنسی اغلب بر بستر نابرابری شکل می‌گیرد که این نابرابری می‌تواند جنسی،‌ سنی یا بر اساس تفاوت در موقعیت اجتماعی باشد.

در هر حال شخص متعرض اغلب موقعیت بالادستی دارد و با سوءاستفاده از این موقعیت، شخص آسیب‌دیده را با ارعاب یا تهدید وادار به سکوت می‌کند.

گرفتن عکس یا فیلم، تهدید به تماس با خانواده فرد یا محل کار از روش‌های معمول ارعاب و تهدیدند. مهم‌ترین راه برای مقابله با تعرض، دانستن این نکته است که هیچ‌ فردی تحت هیچ شرایطی حق تعرض به شما را ندارد و همه سزاوار زندگی، ‌کار یا تحصیل در محیطی عاری از آزار و اذیت، زورگویی، تبعیض و خشونت هستند. مهم‌ترین نکته اما این است:‌ "آزار و اذیت جنسی جرم است."

تجاوز جنسی (Rape)

به هر نوع دخول اجباری آلت جنسی یا هر عضو خارجی به بدن شخص مقابل از طریق واژن،‌ مقعد یا دهان گفته می‌شود که بدون رضایت شخص مقابل است.

این مفاهیم توسط نهادهای مردم‌نهاد بین‌المللی برای تمام انسان‌ها در همه‌ کشورها تبیین شده است. اگرچه ممکن است نهاد قانون‌گذار هر کشوری قوانین متفاوتی را برای این تعرض‌ها در نظر گرفته باشد. به عنوان مثال در آمریکا هر ایالت تعاریف و مصادیق متفاوتی برای تجاوز در نظر گرفته است.

در جامعه‌ای با پیچیدگی‌های فرهنگی و قانونی مثل ایران و در نبود آموزش مناسب حالا زمان آن است که نه تنها از افراد آسیب‌دیده برای گفتن تجربیات دردناک‌شان حمایت کنیم که جامعه نیز باید شجاعت گفتگوی آشکار درباره‌ این موضوعات پیچیده را هم داشته باشد.

باید فرزندان خود را از مفهوم "رضایت" آگاه ساخته و بدانیم آزار جنسی داستانی که برای دیگران اتفاق می‌افتد نبوده و متجاوز، غریبه‌ای مسلح نیست. آنچه بیش از هرچیز ترسناک و خطر آفرین است جهل و فقدان اطلاعات مناسب است.