باغ‌های پسته؛ صحنه رویارویی ایران و آمریکا

در سال‌های اخیر، پسته کاران ایرانی به دلیل فشارهای ناشی از تحریم‌ها، محدودیت‌ها و تعرفه‌ها امکان دسترسی به تسهیلات مالی جهانی را نداشتند.
پسته در لیست کالاهای تحریم شده ایران قرار نداشت، اما به دلیل محدودیت‌های بانکی، تجارت برای کشاورزان ایرانی مشکل شده بود.
همه اینها بعد از توافق اتمی میان ایران و قدرت‌های جهانی موسوم به "برنامه جامع اقدام مشترک" (برجام) تغییر کرد. توافق با آمریکا و متحدانش، تحریم‌ها را لغو کرد.
این فقط نفت ایران نبود که وارد بازار جهانی شد، بلکه صادرات پسته به بازارهای جهان هم از سرگرفته شد.
تهدید ترامپ
اما روند بهبود شرایط با مشکلاتی رو به رو شده است. به تازگی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا که برجام را "بدترین" توافق آمریکا می‌داند، پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تأیید نکرد.
حالا مسئولیت به کنگره آمریکا سپرده شده تا درباره عملکرد ایران و سرنوشت ماندن یا نماندن آمریکا در این توافق تصمیم بگیرد.
باغ پستهحق نشر عکسGETTY IMAGES
Image caption
بیش از ۹۰% پسته آمریکا در کالیفرنیا تولید می‌شود
آقای ترامپ در سخنرانی که در آن تصمیم خود درباره برجام را اعلام کرد، گفت که توافق با ایران "حکومت دیکتاتوری" این کشور را از نظر سیاسی و اقتصادی نجات داد، اما نتوانست مانع پیشرفت این کشور در مسیر ساخت سلاح هسته‌ای شود.
حجت حسنی سعدی، از مسئولان انجمن پسته ایران می‌گوید که تهدید به برهم زدن توافق هسته‌ای و از سر گرفته شدن تحریم‌ها می‌تواند برای صنعت پسته ایران به معنای بازگشت به شرایط "رقابت ناعادلانه و نابرابر" باشد.
ریشه‌های کهن
صنعت پسته در ایران تاریخچه‌ای هزاران ساله دارد. اما پسته کاری در آمریکا در دهه ۱۹۳۰ میلادی با کاشتن بذر پسته ایرانی آغاز شده است.
پسته‌کاری صنعتی در آمریکا بعد از بحران گروگان‌گیری سفارت آمریکا در تهران در سال ۱۹۷۹ میلادی و وضع تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه ایران رونق گرفت.
در چند دهه اخیر، حتی در کشورهایی که از ورود پسته ایرانی استقبال می‌کردند، به دلیل محدودیت‌های مالی ناشی از تحریم‌ها برای شرکت‌های صادر کننده پسته، شکوفایی صنعت پسته ایران دشوار بوده است.
باقلوا پستهحق نشر عکسGETTY IMAGES
Image caption
بر اساس تحقیقات باستان‌شناسی، اولین شواهد درخت پسته مربوط به ۷ هزار سال پیش از میلاد مسیح در منطقه عراق کنونی بوده است
در این مدت، ایالات متحده آمریکا بازار پسته‌اش را توسعه داد و کشاورزان بیشتری به ویژه در سراسر کالیفرنیا، به کشت پسته پرداختند.
در سال ۲۰۱۴، موج هوای خشک و گرم در سراسر سواحل غربی آمریکا نیمی از باغ‌های پسته را تحت تاثیر قرار داد و سود این صنعت را برای سال ۲۰۱۵، زمانی که پسته‌ها فروخته شد، به ۱ میلیارد و چهارصد میلیون دلار کاهش داد.
اما افزایش قیمت پسته در جهان برای پسته‌کاران ایرانی یک فرصت بود.
رقابت بر سر قیمت
از سال ۲۰۰۲ میلادی قیمت پسته رو به افزایش بوده است. ریچارد ماتویان، مدیر انجمن تجاری پسته‌کاران آمریکا افزایش آگاهی عمومی درباره مواد غذایی سالم و تقاضای جهانی برای استفاده از تنقلات سالم مانند آجیل را دلیل افزایش قیمت عنوان کرده است.
افزایش تقاضا در کشور چین یکی از عوامل کلیدی رشد صنعت پسته بوده است. به گزارش انجمن پسته‌کاران آمریکا، از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ واردات پسته از آمریکا به چین ۱۴۶ درصد افزایش داشته است.
اما خشکسالی سال ۲۰۱۴ باعث افزایش شدید قیمت پسته تولیدی کالیفرنیا شد به طوری که قیمت پسته از ۳ دلار برای هر پاوند (۴۵۳ گرم) به بیش از ۵ دلار افزایش پیدا کرد.
در مقابل محصول پسته ایران در آن سال بسیار خوب بود. آنها توانستند در بازارهایی مانند چین با قیمت ۲۰ سنت پایین‌تر از قیمت پسته آمریکایی به راحتی بازار را از آن خود کنند.
پستهحق نشر عکسGETTY IMAGES
Image caption
گیاه پسته در هوای گرم و خشک بهتر عمل می آید اما کمبود آب به آن آسیب می‌زند
محصول خوب پسته در سال ۲۰۱۶ کمک کرد که بازار آمریکا بهبود پیدا کند و قیمت پسته متعادل شود.
اما یک مزیت دیگر ایران که به نقش آن در بازار جهانی کمک می‌کند، موقعیت جغرافیایی این کشور است.
آقای ماتویان می‌گوید: "امکان آسان حمل و نقل یکی از مزیت‌های ایران است. آنها به راحتی می‌توانند بازار را از آن خود کنند و چین مثال خوبی برای این مسئله است."
گامی دشوار‌
سود و زیان ایران فقط به تحریم‌ها مربوط نمی‌شود. ایران می‌گوید که پسته ایرانی طعم بهتری دارد، چیزی که بسیاری از توزیع کنندگان عمده اروپایی هم آن را تأیید می‌کنند. با اینکه پسته ایران و آمریکا از یک نوع هستند. (مثلا پسته ترکیه از یک نوع دیگر است).
آمریکا همچنین یک تعرفه ۲۴۱ درصدی بر پسته ایرانی مقرر کرده است، یعنی حتی اگر تحریم‌ها هم وجود نداشته باشد، درهای بازار آمریکا به روی پسته ایرانی بسته است.
کمبود آب مشکل بزرگ دیگری برای ایران است. به گفته آقای سعدی این مسئله بزرگترین مانع بر سر توسعه صنعت پسته است.
بعد از شکوفایی پسته آمریکا در سال ۲۰۱۶، پسته ایران در تجارت جهانی در جایگاه دوم قرار گرفته است.
در وضعیتی که این دو کشور بازار جهانی پسته را به طور مطلق در اختیار گرفته‌اند، به نظر می‌رسد که ایران نیازی به بازگشت ندارد.
اما برای طرفداران پسته در جهان که تعدادشان روز به روز بیشتر می‌شود، افزایش دسترسی به پسته صادراتی ایران و کاهش قیمت‌ها می‌تواند یک سرانجام شیرین باشد.