حیات دشت خوزستان در خطر است

حسین صدقی، استاد برجسته آب شناسی (هیدرولوژی) در ایران از جمله کارشناسانی است که بر روی این سد مطالعه کرده. او در گفتگو با بی‌بی‌سی فارسی با انتقاد از آب گیری این سد، شوری آب کارون را فاجعه زیست محیطی خواند و گفت: "مطالعات سر ریز آب گتوند را انجام دادم، تفاوت زیادی بین آنچه قبلا محاسبه شده بود و مطالعات ما وجود داشت، البته در اجرا خیلی اثری نداشت و اراده غیر علمی و فنی منجر به راه اندازی مخزن شد."

سد گتوند به عنوان گران‌ترین سد ایران با هزینه‌ای بالغ بر ۷ هزار میلیارد تومان ساخته و راه اندازی شد. مطالعات اولیه بر عهده یک شرکت ایرانی-آلمانی بود و شرکت مهاب قدس مسئولیت ساخت و راه اندازی را بر عهده گرفت.

در پی آب گیری این سد، آب به داخل لایه های نمکی نفوذ کرد. براساس تحقیقات دانشگاه چمران در سال ۱۳۹۲ با "انحلال کوه های نمکی در این سد، حدود ۷ میلیون تن نمک" پشت سد ذخیره شده است.

آقای صدقی با اشاره به افزایش شوری آب پشت سد می گوید: "طرح پتوی رسی که برای پوشاندن لایه های نمکی و قطع تماس آب با آنها به کار گرفته شد، به دلیل بزرگی ابعاد مخزن آب به نتیجه نرسید. مخزن گتوند حدود ۵ هزار میلیون متر مکعب است. طبیعتا هر چه تماس آب با این لایه های نمکی بیشتر و زمان استقرارش بیشتر باشد، آب شورتر خواهد شد."

این استاد برجسته آب شناسی با تاکید بر اینکه سد گتوند پنجمین عامل شوری دشت خوزستان است، گفت: "دشت خوزستان توسط چهار منبع دیگر هم شور می شود. جزر و مد خلیج فارس که باعث می شود میزان شوری تا جنوب اهواز بیاید و مقدار زیادی نمک بر جای بماند. آب های زیر زمینی که نزدیک سطح دشت خوزستان هستند و وقتی بالا می آیند نمک بر جای می گذراند. ریزگردهایی که از عربستان و سوریه می آیند و عامل چهارم نیز آب برگشتی آبیاری اراضی خوزستان است. آب تمیزی که پس از مصرف کشاروزی با مجموعه ای از سم، نمک و کود به دشت خوزستان باز می گردد. در عین حال در طول عبور رودخانه‌های کارون و دز از دشت خوزستان فاضلاب شهری و صنعتی نیز به آنها وارد می شود. با این اوصاف آب از حالت آب به معجونی بدل می شود که منطقه را تبدیل به یک منجلاب می کند."

Image copyrightMEHRImage captionبراساس تحقیقات انجام شده از زمان آب گیری این سد بیش از۳۵۰ واحد بر شوری آب رودخانه کارون افزوده شده است

به گفته این کارشناس رودخانه کارون، پیش از زدن سدهای مختلف، با سیلاب ناشی از بارندگی، دشت خوزستان را می شست، اما "حالا با احداث سدهای متعدد و شور کردن آب آخرین ضربه مهلک را به پیکر خوزستان زدیم."

بر اساس برآورد انجام شده سالانه حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیون متر مکعب آب شور در پشت سد ذخیره می شود که به اعتقاد کارشناسان چاره ای جز رها کردن آن وجود ندارد.

آقای صدقی معتقد است که برای حل این مشکل راه حلی جز منحرف کردن مسیر رودخانه نیست. او می گوید: "پنج رودخانه این منطقه سالانه حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون متر مکعب آب برای خوزستان تولید می کنند، این حدود نصف کل آب شیرین سطحی ایران است. با کمال تاسف باید بگویم راهی جز انشعاب از بالا دست و جدا سازی سیستم مخزن و سد از رودخانه نداریم. به هر قیمتی که شده باید جریان طبیعی رودخانه کارون را از این منطقه جدا کنیم."

این در حالی است که این طرح هنوز مخالفانی دارد و برخی نیز معتقدند هزینه چهار هزار تا هشت هزار میلیارد تومانی این طرح بسیار زیاد است و باید راهی جایگزین برای آن یافت شود. اما آقای صدقی معتقد است تا مادامی که آب وارد این سیستم شود، شور شدن آن ادامه پیدا خواهد کرد و کشاورزی و صنعت منطقه آسیب جدی می بیند.

آقای صدقی با تاکید بر اهمیت دشت خوزستان گفت: "حیات دشت خوزستان به نجات دایمی یک حجم ۱۰ تا ۱۲ میلیارد متر معکبی وابسته است. این کار بسیار زمان بر و سخت است بازی با طبیعت کار آسانی نیست، اما چاره چیست؟ ما می خواهیم منبع آبی و حیاتی را رها کنیم و آن به دشمن خودمان تبدیل کنیم. این شوری پایین دست را به کلی نابود می کند و در مقابل این صرف هزینه نباید مطرح باشد."