مهرگان، جشن پیروزی داد بر ستم+ فیلم

به نام خداوند گردون سپهر

فروزنده ماه و ناهيد و مهر

(فردوسي)

مهر يا ميتره(1) در پارسي باستان و سانسکريت به معني"دوستي" يا "پيمان" و ميترا (2)در پهلوي و ميثره(3)در گاتها (هات 46,بند5)به معني پيمان و معاهده بستن و در آن پايدار ماندن مي باشد و در فارسي جديد مهر(4)به معني خورشيد است.

همچنين در موارد ديگر به نور و فروغ ,ميانه روي و دادگستري تعبير مي شود که نماد عدل خواهي ايرانيان و پيروزي بر ظلم و ستم ميباشد .ايرانيان باستان , قبل از اشوزرتشت مظاهر طبيعت را به عنوان "الهه" مي پرستيدند و مهر نيز نام يکي از خدايان آن دوره به شمار مي رفت

که بعدها با ظهور اشورزرتشت و تبديل چند خدايي به يکتاپرستي جز خداي يگانه "اهورامزدا" هر خداي ديگري را باطل مي دانستند همچنانکه در سراسرگاتها(5)( سرود آسماني زرتشت )فقط از يک خدا صحبت ميشود.

در اوستا ( کتاب مقدس زرتشتيان )مهر را به عنوان يکي از ايزدان مينوي معرفي مينمايد همچنانکه در اعتقادات ودايي نيز به همين نام خوانده ميشود.

زرتشتيان مهر را به همراه "سروش" و "رشن" يکي از داوران محکمه روز واپسين ميشمارند که از جايگاه والايي برخوردار است.

در کتيبه هاي هخامنشي شش بار نام ميترا به کار رفته که همه آنها به معناي ياوري ميباشد مانند کتيبه اردشير دوم

(383-379ق.م).

در گاتها تنها يکبار به کلمه مهر بر مي خوريم , در اين زمينه نوشته شده است : " اگر شخص توانايي که خود راستکار است و زندگاني درستي دارد, شخص دروغکار اما دانايي را براي ياري خواستن آمده باشد از روي آئين يا پيمان دوستي با احترام بپذيرد ميتواند با خود او سخن از گزينش دين در ميان بگذارد تا اي خدا , چه بسا که در اين راه او را از تباهي رهايي بخشد.

بنابر آنچه در يسناي 46 بند 5 آمده است , استفاده از کلمه مهر تنها از نظر لغوي مد نظر بوده که به معناي پيوند و تعهد به کار رفته و هيچگونه ارتباطي به تبديل جايگاه خدايي به مرتبه ديگر ندارد.

مهرگان مانند نوروز و سده يکي از بزرگترين جشنهاي ايران باستان ميباشد که از اهميت بسياري برخوردار است . ابوريحان بيروني در بخشي از کتاب خود به نام آثارالباقيه ,از مهرگان نيز به عنوان يکي از اعياد بزرگ ملي ياد ميکند.

ياقوت حمودي درباره ابوريحان بيروني چنين ميگويد : " او{ابوريحان } در طول سال , دستش از قلم و چشمش از نظر و ذهنش از تفکر جدا نميگشت مگر دو روز , نوروز و مهرگان که براي مايحتاج زندگي دست از کار ميکشيد.

هفتمين ماه از سال , دهمين يشت اوستا و شانزدهمين روز از هر ماه در سالنماي زرتشتيان متعلق به مهر ميباشد بنابراين در روز مهر از ماه مهر ( مهر و مهر ماه ) تا روز رام و مهر ماه به مدت پنج روز اين جشن برگذار ميشد که در قديم به آن ميتراکانا (6) ميگفتند و امروزه هموطنان زرتشتي در روز دهم مهر ماه اين روز را به نام مهرگان بزرگ داشته و جشن ميگيرند.

در ايران تاثيراتي از اين آئين بر عقايد مردم مشاهده ميشود که نمونه بارز آن "شب يلدا" ميباشد . به عقيده ميترائيسم ها در اين شب تولد مهر بوده بنابراين روشن کردن شمع در مکانهاي مقدس نيز مربوط به اين مراسم ميباشد. بطور کلي فلسفه وجودي بخش مهرگان بر پايه سه ديدگاه استوار است که عبارتند از : ديدگاه ديني , ديدگاه نجومي و ديدگاه تاريخي.

در ديدگاه ديني قبل از پيدايش زرتشت مردم معتقد بودند مهر اسم خورشيد است و در چنين روزي ظاهر ميشود. مهرنگاهبان پيمانها و هشدار دهنده به پيمان شکنان به عنوان خدا مورد ستايش قرار مي گرفت , بعدها با برکناري از مقام خدايي ( با ترازويي که در دست دارد و علامت عدل و دادگستري است ) سمبل مردانگي به شمار مي آيد

بنا به نوشته بند هشن 3 "مشيه و مشيانه " (نخستين مرد و زني که از نطفه کيومرث خارج شده و و به واسطه اشعه خورشيد تصفيه و به صورت گياهي به هم تابيده درآمد و سپس به صورت انسان شکل گرفتند ) در چنين روزي زاده شدند.

در ديدگاه نجومي نيز زرتشتيان معتقدند ايرانيان باستان دو فصل داشتند که نوروز را آغاز بهار و مهرگان را آغازپاييز مي ناميدند يعني قرار گرفتن خورشيد در نقطه اعتدال بهاري و پاييزي, به همين سبب اين ايام را جشن مي گرفتند.

از ديدگاه تاريخي نيز روايت شده است کاوه آهنگر پرچم خود را که نشانه عدالت خواهي است ( درفش کاوياني ) بر مي افرازد و بر ضحاک ستمگر پيروز مي گردد سپس ضحاک در کوه دماوند زنداني و فريدون پادشاه پيشدادي بر تخت سلطنت مي نشيند . ابوريحان بيروني در اين زمينه مي گويد : " گويند در اين روز فريدون بر بيور اسب که ضحاک خواندنش دست يافت چون در چنين روزي فرشتگان از آسمان به ياري فريدون پايين آمدند در آخرين روز اين جشن که بيست و يکم باشد فريدون ضحاک را در کوه دماوند به زندان انداخت و خلق را از گزند او برهانيد از اين جهت در اين روز جشن گرفتند. "

علاوه بر موارد فوق امروزه زرتشتيان برابر شدن نام روز با نام ماه را مد نظر دارند و جشن مهرگان را يادواره ي جشن شهريورگان مي دانند در چنين روزي شهريار يا پادشاه که در راس هرم قدرت قرار دارد در حضور مردم کشورش بازخواست ميشود امروزه با برپايي آيين هاي ويژه مذهبي و خواندن نيايشهاي بايسته اي از اوستا اين رسم کهن را که از قديم الايام به يادگار مانده در آدريانها جشن مي گيرند و با اجراي برنامه هاي ويژه اي ,شادي خود را ابراز مي نمايند.

سفره مهرگان:

سفره مهرگان مانند نوروز و دیگر جشن های ایرانی می باشد که از هفت میوه یا خوراکی همراه با شاخه هایی از "سرو" , "مورد" و "گز" و شربتی از عصاره هوم و نان و لُرک , یک کاسه پُر از آب و گلاب و سکه و برگ آویشن همراه با گل بنفشه و نازبو (ریحان ) آینه سرمه دان, شیرینی و بو هایی خوش همچون اسفند عود و کندر را روی یک پارچه ارغوانی گرد یک آفرینگان می چینند .

مغتنم جشني چو دارم جشن مهر و مهرگان

شد فريدون چيره بر ضحاک بدکين و بدگمان

صد دعا اندر دل پاک فريدون خوانده شد

آمدند صدها فرشته از از زمين و آسمان

شد ضحاک بد سرشت زنداني از دست شهي

تيره شب رفت و و چنان صبح سپيد آمد ميان

از خدا آمد فرشته بر زمين و آسمان

بالها بگشود و افتادند ز پا اهريمنان

باد پاييزي وزيد آغاز سرما ارمغان

در مه مهر آمد اين جشن بزرگ مهرگان

شمه اي گفتم ز جشن و يادگاران کهن

من به پاس همت والايتان کردم بيان

(همايون همافر)