سقراط فیلسوف یونانی در راه

sokrates 469-399, v.ch

سیسرو،متفکر رومی، میگفت سقراط فلسفه را از آسمان به زمین آورد. مرگ و زندگی، محاکمه و اعدام سقراط، فیلسوف یونانی در 2400 سال پیش تاکنون موضوع آثار بیشمار ادبی و فلسفی بوده. سقراط را میتوان بهلول دانای زمان خود دانست. او میگفت حرمت انسان بسته به دانش علوم انسانی وی دارد و نه به ثروت او. زندگی و کوششهای روشنگری و انسانی سقراط غالبا در انظار عمومی یعنی در میدان و بازار شهر آتن بوقوع می پیوست.
در فلسفه غرب اورا نخستین فیلسوف اخلاقگرا و روشنفکر اعدامی بشمار می آورند. در سن 70 سالگی او را به اتهام ایجاد شک و تزلزل در دین دولتی رسمی و اشرافیت، دفاع از فلسفه طبیعی پیش از خود، تبلیغ کفر علیه خدایان دولتی،انحراف فکری و تحریک جوانان، ایجاد شورش و انارشی در نظم اجتماعی، دستگیر،محاکمه و اعدام نمودند. آن زمان شهر-دولت آتن دارای 12 خدای اسطوره ای رسمی و یک الهه بنام آتن بود. دادگاه یکروزه و علنی سقراط ، محاکمه یک فیلسوف به اتهام تبلیغ کفر در 4 قرن پیش از میلاد است. افلاتون در دفاعیه "فایدون" رفتار سوررئالیستی سقراط را نشان میدهد چون دفاعیه اش نه برای رهایی خود بلکه با هدف تحریک و محکومیت هیئت شورای دادگاه شهر آتن بود. در آن جلسه دادگاه، سقراط خواهان حکمی عادلانه شد و نه عفو بخاطر ترحم و همدردی. دفاعیه او امروزه یکی از آثار مهم ادبیات جهانی و حقوقی قانونی است. هنوز سئوال میشود هدف افلاتون از نوشتن و تنظیم این دفاعیه چه بود؟ آیا معرفی بیوگرافی و دفاعیه و دیالوگ های سقراط توسط افلاتون، تمایل و علاقه وی به فیلسوف نمونه و ایده آل مورد سلیقه اش، یعنی سقزاط است؟
برتولد برشت سقراط را یکی از پیشگامان مارکسیست کهن نامید. کارل پوپر سقراط را یکی از پیشاهنگان نظریه "راسیونالیسم انتقادی" بشمار آورد. نیچه سقراط را پرچم دار علم و نقطه عطف تاریخ سیراندیشه جهان میدانست. مبلغین مسیحی در قرون وسطا، سقراط را سلف و جد عیسی مسیح نامیدند چون او دانایی و روشنگری را به میان مردم برد و در راه عقیده اش جان داد.7
سقراط میگفت دانش و آگاهی، انسان را تشویق و هدایت به عدالت و تقوا میکنند. انگیزه و موتور کوششهای سقراط وجدان بود. او میگفت حقیقت جویی مهمترین تقوا و کوشش در راه سعادت انسان است. هدف سقراط در بحث های روشنگرانه فلسفی نشان دادن و یافتن راه تقوا و زندگی رضایت بخش بود. او میگفت شناخت خود مقدمه دانش و شناخت عمومی است. سقراط خلاف اغلاتون میگفت حقیقت و عدالت گرچه قابل دسترسی نیستند ولی کوشش در راه آن ممکن و نکوهیده است. او گرچه منکر ماتریالیسم و فلسفه طبیعی بود، فلسفه اش ولی اخلاقگرایانه است. سقراط همچون فیلسوفان رواقی میگفت هرچه انسان قناعت پیشه تر باشد به خدایان نزدیک تر است. هنر پرسشی و سبک سئوال کردن سقراط در بحث ها را هنر زایمانی نام نهادند چون در نظر وی حقیقت و نیکی در انسان و جهان وجود دارد و باید فقط به تولد آن کمک نمود. سقراط در هنر زایمانی دیالوگ های منطقی خود غالبا میپرسید- تقوا چیست؟ دانش کدام است؟ عدالت از چه نوع است؟6
در نظر وی شناخت حقیقی منتهی به تقوا و زندگی رضایت بخش میشود. وی میگفت در زمینه وحوزه سیاسی کشف حقیقت بشکل تقوا و عدالت بیان میشود. از جمله دیگر کوششهای سقراط شناخت مفاهیم عام در راه کشف حقیقت بود. بجای مفاهیم عام میتوان از ماهیت اشیاء و پدیدهها نام برد مانند ماهیت عدالت و یا ماهیت شجاعت. چپ ها میگویند برای سقراط فلسفه واسطه ایست برای دانش عینی و در خدمت عمل درست. هدف او تکمیل انسان بود چون عمل درست از آگاهی و دانش درست سرچشمه میگیرد.
در رابطه با شعار پروتاگورااس "انسان میزان همه چیز است" گفته شده که حقیقت ابتدا یک ادعاست و اگر جمعی آنرا بپذیرند حقیقت نام میگیرد و اشاعه مییابد یعنی وقتی انسان میزان همه چیز تعریف شود بجای کیفیت کمیت محتوای حقیقی یک ادعا و بیان را تعیین میکند.5
سقراط بین سالهای 469-399 پیش از میلاد در آتن زیست. پدرش سنگتراش و مادرش مامای زایمان نوزادان بود. حداقل 4 فیلسوف، ادیب و مورخ پیش از میلاد، در باره وی آثاری از خود بجای کذاشته اند. سقراط امروزی کسی است که افلاتون شاگرد او ایده آلیزه نموده. آریستوفانس دذ نمایشنامه ای کوشیده تا او را افشا و تخریب کند. هگزونفانس در اثری از خود به تمسخر سقراط پرداخته، ارسطو شاگرد افلاتون در کتاب متافیزیک سقراط را نخستین فیلسوفی نامید که پرسشهای بنیادین اخلاقی و سیاسی طرح می نمود یعنی یک نماینده مسئول پرسشهای فلسفی. افلاتون سقراط را فردی درخشان، فعالی کبیر،