تاثیر اندیشه های کهن ایرانی بر مذاهب گوناگون ایران

بخش دوم 
ازنخستين دوراني كه انسانها به وجود خود در هستي پی بردند , " دين " به عنوان بخشي جدايي ناپذير از هستي مطرح گرديد و در ادوار مختلف در قالبهاي متعدد به منصة ظهور رسيد ؛ به طوریكه هيچ برهه ای از زندگي نوع بشر رانميتوان يافت كه وي فارغ از دغدغه هاي ديني و به دور از اعتقادات مربوط به نظام حاكم بر طبيعت باشد. 
لذا اين خود جايگاه و ارزش و اهميت دين را در زندگي نوع بشر ميرساند و امروزه نيز عليرغم حاكميت تفكرات " اومانيسمي " و دين گريزانه بر هستي انسان,بازشاهد نوعي بازگشت به آموزههاي ديني و پناه بردن انسان به الهيات هستيم كه از منظر جامعه شناختي چنين رجوعي جاي تأمل و بررسي دارد و امروزه شاهد شكل گيري مطالعاتي گسترده در حوزه جامعه شناختي اديان و مردم شناسي پيرامون اديان و نقش و تأثير آنها بر زندگي بشر در گذشته و عصر حاضر ميباشيم. 
دين آرياييهاي قديم:
همچون هنديها ، آرياييهاي ايران نيز عمدتاً مظاهر طبيعت را به عنوان الهه ميپرستيدند که (. ميثره) یا (ميترا) خداي روشنايي وعهد وپيمان ، آذر يا( آتر) خداي آتش ، اندرا یا (ايندره) خداي جنگ و رعد و برق، آناهيتا يا الهه آب باروري، وارونا خداي آسمان، وات خداي باد، آريامن خداي دوستي، بهرام خداي جنگ وپيروزي ورث رغنه خداي پيروزي در جنگ و پيشاپيش حمله كننده كه معادل وهرام پهلويVritrahan سانسكريت لقب ايندره است ؛ همه و همه ازاین دست الهه ها بودند. 
آرياييان مراسم عبادت و قرباني را در فضاي باز و بر روي بستري از سفره هاي سبزانجام ميدادند آنها معبد نداشتند و براي خدايان مجسمه و بت نمي ساختند ،از ساقه گياهي به نام هوم( HaomaياSoma ) شراب سكر آوري تهيه مي كردند ودر جشنهامصرف ميكردند . قطراتي از آنرابه نشانه نثار خداي هومه در هوا ميپاشيدند و يا جرعه اي بر زمين ميريختند ، در اعتقادات آريائيان آتش پديدهاي الهي بود ، ارزش واهميت آن در مناطق سرد كوهستاني براي گرما ونیروبديهي است ، آرياييان خداي خود را (ديو ) دئيو به معني( درخشان) ميناميدند. اين واژه مقدس بود ودر تمام زبانهاي اروپايي نيز مشترك است و خدا گاهي به معناي آسمان ويا بهشت نيز آمده است. 
درزبان سانسكريت خدا به معناي" daeva " , " deva" در زبان لاتين و در زبان يونان خدا" dei" ناميده ميشود . در حالي كه پس از ظهور زرتشت ، بارمعنايي ديو معكوس شد ، كه چنين برداشتي از خدا بعدها در اسطورههاي غربي نيزبه شكلي خود را نشان داد كه يكي از وجوه مميزه اسطوره هاي شرقي و غربي ميباشد. 
. 
موشکافی نقش اندیشه های کهن بر مذهب:
تاثیر اندیشه های کهن ایرانی بر مذهب در دو بعد رخنه کرده است یکی اصول دین و دیگری فروع دین
بعنوان مثال اندیشه های ایرانی برتر و جهانی تر از یهوه بوده چنانچه درسفر پیدایش که مربوط به آفرینش می باشد توسط نویسندگانی که متاثر ازجهانبینی ایرانی است شکل گرفته , تا جایی که در سخنان ارمیا و اشعیایی دوم نام کوروش بزرگ را بعنوان مسیح یهوه میدانند , با اینکه از یک خداشناسی ویکتایی سخن می گوید ولی اشاره ای به آفرینندگی و جهانی بودن یهوه نشده است زیرا در ابتدا یهوه خدای قبیله ای بوده که با برداشت از جهان بینی ایرانی(زرتشتی) تبدیل به خدای جهانی شده است. 
درابتدای صدر اسلام به دلیل عدم ارتباطات اعراب با فرهنگ ایرانی تاثیرایران بر مذاهب گوناگون بویژه بعد جهانی اش بیشتر از طریق تاثیر یهودیان ومسیحیان و دیگر مردمان بر اسلام صورت گرفته است و حوزه دینی اسلام بر پایه یهودیت و مسیحیت شکل گرفته زیرا اعراب مختصر آشنایی خود را از فرهنگ ایرانی بر اساس منابع یهودی متاخر و مکاتب مانوی و یا , برخی از اندیشمندان برجسته اسلامی نژادی ایرانی داشته اند و تاثیری که اسرای جنگی بر اعراب داشته اند. 
چنانچه می دانیم امام صادق که رهبر شعیان ایرانی بوده و ایرانیانی که اوایل ورود اسلام مسلمان شدند و به بحث فلسفی و کلامی پرداختند ؛ اسلام شیعه خود را مدیون فرهنگ ایرانی و جنبش های مذهبی می داند بعنوان مثال معتزلیان که بیشتر در عراق و ایران متولد شده بودند نزدیکی بسیاری با دین مزدیسنا داشته و بسیاری از نگرش های اخلاقی خود را وامدار آن می دانند بخصوص بحث هایی همچون قَدَر که ریشه در آیین مزدیسنا دارد زیرا بر این باوربودند که انسان فاعل کارهای خویش است و نباید کرده های خود را به خدا نسبت دهد. 
مسئله امامت علی و خاندانش نیز برگرفته از باورهای ایرانی مبنی بر انتخاب شاهان از طرف خدا و داشتن فره کیانی بوده است , شیعیان نیز امامان را نیز از نژاد ایرانی می دانند و مقامی آسمانی برای آنان قائل هستند. 
در کتیبه شاپور پسر اردشیر(حاجی آباد) چنین آمده است:
" شاهپور شاه شاهان ایران و غیر ایران مینو سرشت , از سوی یزدان فرزند موجود آسمانی و مزدا پرست اردشیر مینو سرشت , از سوی یزدان بوده است..." 
نمونه های دیگری از باورهای اعتقادی و دینی در مذاهب گوناگون بویژه ایرانیان, مانند : منجی موعود یا سوشیانس, معاد, رستاخیز, بهشت و دوزخ و باورهای نمادینی همچون حوری و پری و پل چینود (پل صراط ) همه و همه برگرفته ازآیین و اندیشه های کهن ایرانی است. 
دیگرتاثیر فرهنگ و اندیشه کهن ایرانی فروع دین است بعنوان مثال خواندن نماز درپنج وعده و یا گرفتن وضو قبل از نماز و برگزاری مراسمی برای روان درگذشتگان و بطور کلی برگزاری مراسم دینی نیز همگی برگرفته از اندیشه های کهن ایرانی می باشد. 
آنچه ملموس تر و قابل تأمل تر است, آموزه های دین باستانی (زرتشتی) از لحاظ محتوایی حتی در جزئی ترین آداب و مناسک دینی نیزبر مذاهب گوناگون تاثیر بسزایی گذاشته است. 
. 
قسمت اول این نوشتار