سپاه پاسداران؛ تحریم در جهان تشویق در ایران

دولت ایران در حالی بخشی از بزرگترین پروژه گازی را به سپاه پاسداران واگذار کرده است که این نهاد نظامی از سوی شورای امنیت سازمان ملل و دولت آمریکا تحریم شده است. وزارت نفت ایران بعد از سالها گفتگوی بی نتیجه با شرکت های بین المللی، سرانجام شش فاز میدان گازی پارس جنوبی را به شرکت های داخلی واگذار کرد. بخش عمده اجرای این طرح ها به قرارگاه خاتم الانبیاء وابسته به سپاه رسید و بقیه نیز بین شرکت های دولتی تقسیم شد.

قرارگاه خاتم الانبیاء سپاه پاسداران بزرگترین بخش اقتصادی این نهاد نظامی است که در سالهای بعد از پایان جنگ در پروژه های بزرگ عمرانی نظیر ساخت راه و سد فعالیت داشت ولی بعد از به قدرت رسیدن محمود احمدی نژاد فعالیت هایش را به نفت گسترش داد.

بزرگترین پروژه نفتی این نهاد وابسته به سپاه اجرای پروژه هایی نظیر فازهای ۱۵ و ۱۶ میدان گازی پارس جنوبی و ساخت خط لوله گاز از عسلویه به ایرانشهر است.

این پروژه ها در حالی به شرکت های دولتی و شبه دولتی واگذار شد که وزارت نفت ایران سالها با شرکت های بین المللی نظیر شل، رپسول و توتال سرگرم مذاکره بود اما با تنگ تر شدن حلقه تحریم ها، این شرکت ها پا پس کشیدند و وزارت نفت هر چه کرد نتوانست نظر مساعد آنها را جلب کند.

ایران در چند سال گذشته سعی کرد تا این شرکت های بین المللی را به همکاری تشویق کند. درخواست های پیاپی وزارت نفت ایران و تمدید مهلت برای امضای قرارداد همکاری با شرکت های نفتی بین المللی نمونه های آشکاری است از تلاش دولت برای جلب نظر خارجی ها.

اما طولانی شدن مذاکرات و تنگ شدن حلقه تحریم ها سر انجام باعث شد تا دولت ایران، یکباره قراردادی به میزان ۲۱ میلیارد دلار را با شرکت های داخلی امضا کند که بخش اعظم آن به قرارگاه خاتم الانبیاء و شرکت های وابسته به آن رسید.

تصمیم به واگذاری بزرگترین پروژه صنعت نفت ایران به شرکت های دولتی و شبه دولتی، پس از آن گرفته شد که دولت ایران نتوانست نظر شرکت های بین المللی را جلب کند.

تاخیر طولانی در اجرای پروژ های نفتی

بعد از به قدرت رسیدن محمود احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، فضای بین المللی به دلیل خودداری ایران از تعلیق غنی سازی اوانیوم، به زیان ایران چرخید و تحریم هایی علیه ایران به اجرا گذاشته شد.

ایران ابتدا برای رفع نیازهای خود سیاست نگاه به شرق را جایگزین نگاه به غرب کرد و در این مدت کشورهایی نظیر چین، هند و مالزی به کمک ایران آمدند و در غیاب شرکت های بین المللی نفتی، همه چیز به نفع شرکت های درجه دوم تمام شد؛ شرکت هایی که بدون همکاری شرکت های درجه یک بین المللی قادر به اجرای پروژه ها نیستند.

بخشی از پروژه های نفتی بین این شرکت ها تقسیم شد اما نیازهای ایران بسیار فراتر از آن چیزی بود که این شرکت ها می توانستند در اختیار ایران بگذارند.

در بسیاری از مواقع این شرکت ها ناچارند بخشی از کارهایشان را به شرکت های نفتی عمدتا غربی بسپارند که حاضر نشده اند، به عنوان همکار درجه یک با ایران همکاری کنند.

در تمام مدتی که ایران نگاه به شرق مجدانه را پیگیری می کرد، چشم از غربی ها بر نداشته بود و مذاکرات با شرکت های نفتی را بی واسطه و با واسطه ادامه می داد.

مذاکرات بی نتیجه در حالی ادامه داشت که انتقادها در داخل نیز کشور رو به افزایش بود. به طوری بسیاری از کارشناسان انرژی معتقد بودند که دولت اول آقای احمدی نژاد نتوانسته حتی یک قرارداد در پروژه میدان گازی پارس جنوبی منعقد کند.

به عقیده این گروه، تمام آنچه در پارس جنوبی ساخته شده یا دردست ساخت است مربوط به دولت محمد خاتمی است و دولت آقای احمدی نژاد نتوانسته در این مدت قرارداد مهمی برای توسعه این میدان گازی امضا کند.

بعد از مایوس شدن دولت از شرکت های غربی و ناتوانی شرکت های شرقی، تیم آقای احمدی نژاد به این نتیجه رسید که بخش های باقی مانده از پارس جنوبی را یکجا بدون تشریفات معمول در مناقصه های پروژه های نفتی، به شرکت های دولتی و شبه دولتی واگذار کند.

سهم سپاه پاسداران در این قرارداد که دولت آن را "بزرگترین قرارداد تاریخ صنعت نفت" می نامد، بیشتر از بقیه شرکت های دولتی بود.

قطعنامه فرصت برای سپاه

این قرارداد درست چند روز بعد از تصویب قطعنامه جدید شورای امنیت علیه ایران امضا شد که تحریم هایی علیه سپاه پاسداران و شرکت های تحت پوشش نظیر خاتم الانبیاء در نظر گرفته است.

برخی تحلیلگران بازار انرژی معتقدند که تصویب قطعنامه جدید شورای امنیت با آنکه علیه سپاه پاسداران بود و ممکن است محدودیت هایی در بازار جهانی برایش ایجاد کند اما به نظر می رسد این قطعنامه در داخل ایران به نفع این نهاد نظامی تمام شد و دولت بعد از تصویب آن در شورای امنیت، سهم این نهاد نظامی را در صنعت نفت ایران چند برابر کرد.

البته سپاه پاسداران و به خصوص قرارگاه خاتم الانبیاء که به دلیل توسعه فعالیت های اقتصادیش در داخل به خصوص از سوی حامیان محافظه کار به شدت تحت فشار قرار دارد، از فرصت پیش آمده نهایت استفاده کرد و با معرفی چند شرکت گمنام به عنوان نماینده این مجموعه، خود را دید انظار پنهان کرد و پیش از آنکه منتقدان ماهیت شرکت های تازه را رصد کنند، جای پایش را در صنعت نفت محکم کرد.

اکنون این پرسش مطرح شده است که ارزش تحریم های تازه بین المللی علیه سپاه پاسداران بیشتر از سهمی بوده که در یک سال اخیر این نهاد حکومتی در اقتصاد ایران به دست آورده است؟

یک نگاه بدبینانه نیز وجود دارد مبنی بر این که سپاه پاسداران در شرایط موجود اتفاقا با تحریم ها موافق بوده است زیرا اگر این تحریم ها علیه سپاه به اجرا گذاشته نمی شد، واگذاری این حجم از پروژه های نفتی به سپاه پاسداران به این سادگی وجود نداشت.

قدرت گرفتن سپاه پاسداران در بخش های اقتصاد ایران در چند سال گذشته و به خصوص با خرید شرکت مخابرات به عنوان یکی از بزرگترین شرکت های دولتی و فعالیت گسترده این نهاد با شرکت های متعدد در بورس تهران با انتقادهای تندی در داخل حتی بین جناح حاکم همراه بوده است ولی تحریم های بین المللی مانع از مقاومت مخالفان در برابر سپاه پاسداران شده است.

با این استدلال، برخی تحلیلگران مسائل ایران معتقدند که دولت درست بعد از تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه پرونده هسته ای، پروژه های نفتی را بدون برگزاری مناقصه و گذاشتن شرایط سخت به سپاه واگذار کرد چون مطمئن بود که با جو حاکم بر ایران، کسی جرات نخواهد کرد این روش واگذاری و دادن این حجم عظیم از پروژه ها به سپاه را زیر سئوال ببرد.

این گروه می گویند که سپاه نیز از فرصت پیش آمده نهایت استفاده را کرد زیرا این باور وجود داشت که اگر قطعنامه جدید تحریم تصویب نمی شد، احتمال واگذاری این پروژه ها به شرکت های داخلی ها و از جمله سپاه بسیار کم بود.

به عقیده این گروه، دولت نیز به خوبی می داند که اجرای این حجم بزرگ از طرح های نفتی، به پول فراوان احتیاج دارد و شرکت های داخلی در تامین چنین حجم بزرگی از پول مشکل دارند و برای همین دولت چشم با وجود خلاف وعده شرکت های بین المللی همچنان چشم به راه آنها بود ولی با صدور قطعنامه این روزنه امید به کلی بسته شد.

پرسش در باره توانایی داخلی ها

سوای بحث هایی که حول فعالیت های اقتصادی سپاه و توسعه فعالیت های نفتی قرارگاه خاتم الانبیاء جریان دارد، کارشناسان می گویند که اگر شرکت های داخلی این توانایی را داشتند که چنین پروژه های مهمی را اجرا کنند، چرا تا به حال از آن محروم بودند؟

پرسش دیگر این است که چرا سهم شرکت هایی نظیر پتروپارس که هم تجربه همکاری با شرکت های بین المللی را در پارس جنوبی بر عهده دارد و بخشی از این پروژه را انجام داده، بسیار کمتر از سهم خاتم الانبیاء در قرارداد اخیر است.

به غیر از این، مشکل در اجرای پروژه های نفت و گاز ایران، پول و تکنولوژی است که دولت برای پولش روی منابع داخلی حساب باز کرده است.

اگر چنین پولی وجود داشت چرا همین قرارگاه خاتم الانبیاء تلاش کرد برای توسعه دو فاز پارس جنوبی تا یک میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی بردارد. علاوه بر این اگر منابع داخلی کافی بود چرا در یکی دو سال اخیر تا این حد از کمبود منابع مالی شکایت می شد و تاخیرهای طولانی در اجرای پروژه به نام کمبود پول مالی نوشته می شد. در نهایت این همه پول در داخل وجود دارد چرا دولت سعی کند برای توسعه این میدان اوراق مشارکت ارزی در بازارهای بین المللی بفروشد.

در کنار این مشکلات، تکنولوژی توسعه میدان های نفت و گاز نیز مسئله ای نیست که بتوان به سادگی آن را نادیده گرفت. با آنکه در سالهای اخیر سازندگان داخلی پیشرفت های چشمگیری داشته اند اما دولت نمی تواند برای چنین طرح های بزرگی فقط به تولید کنندگان و سازندگان داخلی تکیه کند بلکه آنها بتوانند نیازهای تکنولوژیکی این پروژه های نفتی را تامین کنند.

به نظر می رسد دولت با امضای این قراردادها شاید توانسته خود را از زیر فشار منتقدان برهاند که می گفتند، دولت نتوانسته قرارداد مهمی در صنعت نفت در پنج سال گذشته امضا کند اما سه سال دیگر و پیش از آنکه دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد تمام شود، باید پاسخ بدهد که چرا این قراردادهای عظیم به سرانجام نرسید.

این قراردادها ۳۵ ماه دیگر باید اجرا شوند و آقای احمدی نژاد و دولتش برای این که بتوانند پاسخی برای این قرارداد پرمناقشه داشته باشند، باید امیدوار باشند که این قراردادها پیش از آنکه آنها دولت را ترک کنند به نتیجه برسد. هم برای آنکه نشان دهند کارشان درست بوده و هم برای آنکه گازی برای صادرات به پاکستان داشته باشند که قراردادش نیز همچون دیگر قراردادها پر از حرف و حدیث است