نمایندگان کشورهای عربی در مراسم تشییع رئیسی: عرف دیپلماتیک یا نشانه تغییر؟

قیس سعید، رئیس‌جمهور تونس، برای اولین بار از زمان رسیدن به این مقام، به ایران سفر کرد و با رهبر جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد.

بعضی تحلیلگران معتقدند که حضور دو تن از رهبران کشورهای عربی، و نمایندگان دیپلماتیک بلندپایه دیگر در این مراسم، می‌تواند به عنوان نشانه‌ای از تغییرات احتمالی در روابط ایران و کشورهای عربی ارزیابی شود. حَکم امهز، تحلیلگر سیاسی طرفدار سیاست‌های جمهوری اسلامی در منطقه، معتقد است این حضور نتیجه اقدامات دیپلماتیک دولت رئیسی بوده و نشان‌دهنده باز شدن درهای روابط ایران با کشورهای عربی و حوزه خلیج فارس است.

حسین رویوران، معاون سیاسی «جمعیت دفاع از ملت فلسطین» و تحلیلگر ایرانی، در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی عربی گفت که حضور نمایندگان این کشورها می‌تواند دو دلیل داشته باشد. اول این که یک اقدام «انسانی و نشانه همبستگی» است که در واکنش به مرگ ابراهیم رئیسی و همکارانش در سانحه سقوط هلی‌کوپتر انجام شده، و دیگر آن که یک اقدام «منطقی» است که می‌تواند نشان‌دهنده برقراری روابط قوی‌تر بین ایران و بعضی از کشورهای عربی به‌ رهبری تونس باشد.

او می‌گوید: «فاصله جغرافیایی بین تونس و ایران زیاد است. به همین دلیل حضور قیس سعید در تهران، برای اولین بار از زمان به قدرت رسیدنش را می‌توان به عنوان نشانه‌ای از آغاز روابط جدید بین تونس و تهران تلقی کرد.»

فوراتی عبدالعزیز، سردبیر سابق روزنامه الفجر تونس، در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی تاکید کرد که این سفر که جزو معدود سفرهای خارجی رئیس‌جمهور تونس بوده، نشان‌دهنده «شجاعت سیاسی» تونس در بهبود روابط با ایران است و پیش‌بینی کرد که روابط تونس و تهران در آینده نزدیک به‌ شکل قابل‌ توجهی بهبود خواهد یافت.

حضور کشورهای حوزه خلیج فارس: عرف دیپلماتیک یا تغییر سیاسی؟

روابط کشورهای حوزه خلیج فارس و ایران در بیش از چهار دهه‌ای که از انقلاب سال ۱۳۵۷ ایران می‌گذرد، همواره با تنش‌های زیادی همراه بوده که دلیل آن مواضع سیاسی ناسازگار و رقابت اقتصادی و ایدئولوژیک بین دو طرف بوده است.

به عقیده تحلیلگران، حضور نمایندگان بلندپایه کشورهای حوزه خلیج فارس در مراسم تشییع رئیسی، که بعضی از آنها قابل توجه بود، نشانه آشکاری از تمایل به بهبود روابط است.

به عنوان مثال، حضور عبداللطیف الزیانی، وزیر امور خارجه بحرین در تهران پس از ۱۳ سال، سوالات زیادی را درباره آینده روابط منامه و تهران که در حال حاضر روابط دیپلماتیک ندارند، ایجاد کرده است. هم‌زمان حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین، اعلام کرد که «هیچ دلیلی برای به تاخیر انداختن عادی‌سازی روابط دیپلماتیک بحرین و ایران وجود ندارد». این صحبت‌ها نشان می‌دهد که منامه به دنبال بهبود روابط با تهران است.

روابط دو طرف در سال‌های گذشته با تنش‌های زیادی همراه بوده است. منامه ایران را به دخالت در امور داخلی خود متهم کرده و ایران این اتهامات را رد کرده است. سال ۲۰۱۵ بحرین سفیر ایران را در اعتراض به دخالت در امور خود احضار کرد. بعد از آن در سال ۲۰۱۶، به دنبال حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد، بحرین نیز مانند عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد.

حکم امهز، تحلیلگر سیاسی، معتقد است که بازسازی اعتماد بین بحرین و ایران به زمان نیاز دارد. او می‌گوید: «روابط منامه و تهران بعد از توافق ایران و عربستان در سال گذشته به تدریج شروع به بهبود کرده است.»

او به بی‌بی‌سی عربی گفت که حضور نمایندگان بحرین در مراسم تشییع رئیسی نشانه‌ای مثبت از تمایل بحرین به بهبود روابط است.

اما عبدالله الجنید، تحلیلگر سیاسی بحرینی، در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی تاکید کرد که حضور بحرین در این مراسم تنها در چارچوب «تشریفات دیپلماتیک و نه بیشتر» بوده، و گفت که باید حساب سیاست را آداب و رسوم انسانی جدا کرد: «شرکت بحرین برای تسلیت گفتن به کسانی بود که در یک وضعیت انسانی از یک فاجعه رنج می‌بردند.»

در مورد سعودی‌ها، ناظران به حضور شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان، و عبدالله بن سعود العنزی، سفیر این کشور در ایران اشاره کرده‌اند و همین طور شاهزاده منصور بن متعب بن عبدالعزیز، مشاور ملک سلمان، پادشاه عربستان.

هشام الغنام، مدیر مرکز پژوهش‌های امنیتی دانشگاه نايف عربستان، به بی‌بی‌سی گفت که این حضور نشان‌دهنده مصالحه ایران و عربستان برای دستیابی به روابط پایدارتر بین دو کشور است. آنچه در جریان حضور وزیر امور خارجه عربستان در تهران مشاهده شد حاکی از وجود «روابط شخصی نزدیک و مهم» با مقامات ایرانی بود که به تحکیم روابط دیپلماتیک بین دو طرف کمک می‌کند، اما به نظر این تحلیلگر اقدامات مربوط به اعتمادسازی بین دو طرف مدتی طول می کشد.

مبارک آل عاتی، نویسنده سعودی نیز معتقد است که حضور نمایندگان عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس در مراسم تشییع رئیس‌جمهوری ایران، نشانه‌ای از تمایل این کشورها به ادامه روند «کاهش تنش‌ و تقویت روابط با ایران» است، و می‌تواند به اجرای عملی توافق‌نامه‌های امضاشده بین ایران و عربستان سعودی، به ویژه توافقات امنیتی منجر شود.