دیروز بیست و پنجمین سالروز اعلام آتش بس در جنگ ۸ ساله میان ایران و عراق بود، جنگی که شاهد جزئیات آن در مرکز ستاد فرماندهی ارتش عراق و در جبهه‌‌ها بودم، جنگی که دلیل شروع آن تضاد در منافع، ایده ها، چشم اندازها و کینه‌های شخصی‌  و ادامه آن بدلیل تحلیل‌های نادرست و اتخاذ استراتژی‌های نادرست از سوی هر دو طرف بدلیل عدم درک سیاستهای کلان منطقه‌ای و جهانی‌ بود. حوادثی که درک و تحلیل آن در جریان جنگی که برمبنای تمام استانداردها و ملاحظات طاقت فرسا بود و هر دوطرف علیرغم زخمهای عمیق جان سالم از آن بدر بردند، خارج از توان و درک تفکر سیاسی حاکم در آن روزگار بود.

 شاید میزان تلفات انسانی‌ در طول جبهه‌ مرزی ۱۰۰۰ کیلومتری، در طول و عرض خلیج (فارس) و در عمق خاک دو کشور بدلیل حملات هوایی و موشکی زیاد به نظر نیاید، اما این تعداد در جریان عملیات بزرگ دو برابر میشد. در عملیات سپاه پاسداران که در سال ۱۹۸۶ به تصرف "فاو" منجر شد، تلفات نیروهای عراقی‌ در طول ۳ هفته نبرد بیش از ۱۵۰۰ کشته و زخمی در روز بود و تلفاتی در همین سطح در عملیات سال ۱۹۸۷ در شرق بصره ثبت شد و بدلیل اعزام همه نیروی جوان به جبهه‌ برای دفعه حملات متکرر ایران، اگر از کارگران مصری در خدمات شهری استفاده نمی‌شد، جریان زندگی‌ روزمره در پشت جبهه‌ها مختل و متوقف می‌گشت.

 دستگاه اطلاعاتی‌ ارتش عراق نسبت به اطلاعات ارتش نوپای ایران که پس از سقوط شاه تصفیه و پاکسازی شده بود،  از نظر تکنولوژی و تجربه برتری داشت. مضاف بر اینکه عراق از پشتیبانی اطلاعاتی‌ ماهواره‌ای نیز برخوردار بود که نقشی‌ تکمیل کننده و نه تعیین کننده داشت، اما ایرانی‌ها با کار بی‌ امان نقایص خود را جبران میکردند. نتیجه اینکه عراق برتری خود را در این زمینه حفظ و از آن برای هشدار‌های به هنگام نیروی خودی استفاده کرد و بر نتیجه نهایی‌ جنگ نیز تاثیر گذاشت. تاثیر این برتری در عملیات بسیاری از آن سود برده شد، تغییر نهایی‌ نتیجه نبردی بود که بدون آن کمکها مانند جنگ با حریفی از خود قویتر و در تاریکی می‌بود.

 اظهار نظرهای مقامات سیاسی و امامان جمعه تهران از یکسو بهترین منبع برای کسب و تحلیل اطلاعات و از سوی دیگر وسیله‌ای برای جنگ روانی‌ بود، به همین دلیل نام رهبر انقلاب و هاشمی رفسنجانی بخاطر داشتن نقش اصلی‌ در گرفتن تصمیمات کلیدی در صحنه سیاسی و جنگ در صدر لیست افراد مورد توجه قرار داشت.  شعارهای رهبر ایران در ضدیت و دشمنی با آمریکا بود، در حالی‌ که رفسنجانی‌ در نظر مقامات آمریکایی به عنوان چهره‌ای میانه رو شناخته میشد. 

 در حالی‌ که رهبران هردو کشور در گرفتن تصمیمات بحرانی و سرنوشت ساز برای هر دو کشور در فضای امنیتی تردید بخود راه نمیدادند، اوضاع معیشتی مردم ایران بر خلاف عراق که از پشتیبانی مالی‌ کشورهای عربی‌ (که قرار بر چشم پوشی از آن پس از پایان جنگ از سوی اعراب بود) برخوردار میشد، رو به سختی گذاشت اما روابط بین المللی عراق منابع فراوانی را برای تامین کمبودهای زرادخانه نظامی خود از توپ، تانک، بمب و گلوله در اختیار ما گذاشت که کشورهای عربی‌ در این راه نقش بزرگی‌ بازی کردند.

 نقطه آغازین این عملیات با "فریب استراتژیک" منجر به آزاد سازی فاو بود که تمام معادلات را به هم ریخت و با چند رشته عملیات هجومی ادامه یافت که در نهایت به پذیرش آتش بس از جانب ایران انجامید. بدلیل تغییرات حاصل شده در صحنه جنگ که حاکی از برتری عراق بود، پس از پذیرش آتش بس از جانب ایران، هیچکس اصراری بر ادامه آن جنگ نداشت.

سرنوشت این بود که به عنوان رئیس هیئت نظامی مشترکی که وظیفه در مذاکرت مشترک ایران و عراق که زیر نظر دفتر سازمان ملل در ژنو برگزار میشد و به عنوان اولین نظامی عراقی وارد فرودگاه تهران شوم تا یکبار دیگر شاهد شکاف عمیق میان دو طرف باشم. علیرغم اینکه مذاکراتی بسیار بنیادین و خسته کننده بود اما برای شناخت و درک بیشتر دو طرف از مشکلات موجود بسیار سودمند بود.

 توافق شده بود  که عراق میزانی‌ از توان نظامی کلاسیک خود را درحدی که باعث ایجاد حساسیت و تردید دیگران نشود حفظ کند و در مقابل از تسهیلات کافی‌ و همراهی عمومی‌ جهان عرب و پشتیبانی ویژه کشورهای خلیج(فارس)  برای عبور از بحران اقتصادی و انجام یک انقلاب اقتصادی بزرگ برخوردار شود، اما اشغال کویت تمامی رشته‌ها را به یکباره پنبه کرد. از همان هنگام مشخص بود که عراق سرنوشتی جهنمی در پیش رو دارد و بدین ترتیب یکی‌ از بزرگترین کشورهای شرق نابود شد. بر خلاف آنچه بسیاری از نویسندگان و تحلیلگران میپندارند و در تبیین آن تلاش دارند، این نتیجه سیاستهای غلط سیاست مداران است که مسبب این ویرانه هاست و نه نتیجه کار نظامیان.