حمله مسلحانه روز جمعه در مسکو که به مرگ دست‎‌کم ۱۳۷ نفر منجر شد، نام تاجیکستان را به سرخط اخبار و گزارش‌های رسانه‌های دنیا کشاند. چهار متهم این حمله که شام روز یکشنبه، ۲۴ مارس در دادگاهی در مسکو تفهیم اتهام شدند، همگی اتباع تاجیکستان هستند.

دلیرجان میرزایف، سعید اکرم رجبعلی زاده، فریدون شمس‌الدین و محمدصابر فیضیف به دست داشتن در«عملیات تروریستی» و حمله مسلحانه به تالار کروکوس در مسکو متهم شده‌اند و تا ۲۲ مه در بازداشت موقت خواهند بود تا مقدمات محاکمه آنها فراهم شود.

در روسیه سه نفر دیگر را نیز در ارتباط با این حمله به دادگاه بردند. متهمان، دلاور و امین‌جان اسلاموف دو شهروند روس و پدرشان یک تاجیک ساکن روسیه است.

داعش مسئولیت حمله روز جمعه در تالار کروکوس مسکو را بر عهده گرفته است.

امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان در مکالمه‌ای تلفنی با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در ۲۴ مارس، رفتار «تروریستی ظالمانه و خونین» در مسکو را قاطعانه محکوم و تاکید کرد که «تروریست‌ها نه ملت دارند، نه وطن و نه اعتقاد.»

منبع تصویر،EPA

«رد پای داعشی‎‌های تاجیک» در حملات شیراز، کرمان و استانبول

شب ۱۴ اوت سال ۲۰۲۳ حمله دو فرد مسلح به زیارتگاه شاهچراغ در شیراز ایران، کشته و زخمی بر جا گذاشت. به گفته مقامات ایرانی «تروریست اصلی» که در صحنه حمله دستگیر شده، خود را رحمت‌الله نوروزف معرفی کرد و افزودند که او «شهروند» تاجیکستان بوده است.

روابط عمومی وزارت اطلاعات ایران در باره انفجارهای کرمان ایران در ژانویه امسال اعلام کرد که از«دو تروریست کشته‌شده انتحاری،» یک نفر ملیت تاجیکستانی داشته است.

دو حمله انتحاری در مراسم چهارمین سالگرد قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در مسیر گلزار شهدای کرمان، در جنوب ایران ۸۹ کشته و ۲۸۴ زخمی برجا گذاشت.

 

داعش و پذیرش مسئولیت حملات انتحاری

در حمله به کلیسای کاتولیک در استانبول در ۲۸ ژانویه سال ۲۰۲۴ باز نام تاجیکستان مطرح شد. رسانه‌های ترکیه آن زمان از قول وزیر کشور خبر دادند که یکی از متهمان حمله به این کلیسا شهروند تاجیکستان است. مسئولیت این حمله را که یک کشته برجا گذاشت، داعش به عهده گرفت.

به اعتقاد قاسم‌شاه اسکندراف، رئیس مرکز مطالعات افغانستان و منطقه گروه داعش در تاجیکستان پایگاه اجتماعی ندارد، اما جانبداران و هواداران این گروه در این کشورهستند.

آقای اسکندراف می‌گوید که در این اواخر ترکیه به یکی از مراکز مهم لجستیک داعش تبدیل شده است.

به گفته آقای اسکندراف، تاجیک‌ها با استفاده از سفر بدون ویزا میان روسیه و ترکیه بین این دو کشور در حال رفت و آمد هستند و«در انجام عملیات‌های تروریستی و حتی انتحاری فعال شده‌اند.»

قاسم‌شاه اسکندراف معتقد است که پایگاه اساسی داعش در افغانستان است و تاجیک‌ها در آن جا «مغزشویی» می‌شوند.

یک عامل دیگر جذب تاجیک‌ها به داعش را آقای اسکندراف به «طبیعت نرم و زودباوری تاجیک‌ها» مربوط دانست که فریفته وعده‌های «استخدام‌کننده‌های» داعش می‌شوند.

آقای اسکندراف به بی‌بی‌سی گفت: «بعضی از تاجیک‌ها ماه‌ها و حتی سال‌ها دور از خانواده و پدر و مادر در روسیه کار و زندگی می‌کنند و مبلغان گروه‌هایی مثل داعش آنها را به راحتی به دام خود می‌‌اندازند.»

 

اما عزیز بارز، رئیس مرکزی مطالعات راهبردی افغانستان و آسیای مرکزی در این رابطه نظر دیگری دارد.

او به بی‌بی‌سی گفت: «القاعده و داعش خراسان سازمان تروریستی‌اند و طالبان در افغانستان میزبان آنهاست. جریان‌های تندرو و ایدئولوژیک مرز نمی‌شناسند.»

آقای بارز در ادامه گفت: «کشورهای که جنگ نیابتی در منطقه را رهبری و تمویل می‌کنند، اهداف را برای‌شان تعیین می‌کنند. یکی از روایت حاکم صدور بنیادگرایی به آسیای مرکزی است. باشندگان کشورهای آسیای مرکزی عقده از برخورد نامناسب شوروی سابق دارند که اجازه اجرای مراسم مذهبی و فرهنگی‌شان را نداشتند، نبود اسلام معتدل در سیستم‌های دولتی زمینه برای لشکرگیری از جوانان آسیای مرکزی، از جمله از تاجیکستان را مساعد تر می‌سازد».

به گفته عزیز بارز، زمینه‌سازی به رشد اسلام معتدل مکتب حنفی می‌تواند در دراز مدت ورود جوانان آسیای مرکزی را به جریان‌های بنیاد گراهای مانند القاعده ‌و داعش خراسان کاهش دهد.

طالبان حمله مسکو را محکوم کرد اما مخالفان آن را با حملات طالبان و داعش در افغانستان مقایسه کردند

وزارت خارجه طالبان در بیانیه‌ای حملات «تروریستی» در مسکو را با «شدیدترین الفاظ» محکوم کرده است و گفته است که گروه داعش غیرنظامیان را در افغانستان و سایر مناطق دنیا نیز هدف قرار می‌دهد.

در بیانیه طالبان تاکید شده است که این رویداد از سوی داعش، گروهی که در دست «سازمان‌های استخباراتی» است با هدف «بدنام‌سازی اسلام و ایجاد تهدید در تمام منطقه» است.

طالبان همواره تاکید می‌کند که نیروهای امنیتی آنها با نیروهای داعش در افغانستان مقابله می‌کنند و به گفته آنها داعش در افغانستان پایگاهی ندارد و این گروه تضعیف شده است.

اما چهره‌ها و نیروهای مخالف طالبان در بیانیه‌هایی، حمله در مسکو را با حملات طالبان و داعش در افغانستان مقایسه کرده‌اند.

امرالله صالح، معاون پیشین رئيس جمهور افغانستان گفته است آنچه که از حمله داعش در مسکو در شبکه‌های اجتماعی دیده است به‌طرز«شوک‌آوری مشابهت با آنچه طالبان می‌کرد، دقیقا از همان نوع حملات تروریستی است که در شهرهای ما در بیش از دو دهه انجام می‌شد.»

همزمان «جبهه مقاومت ملی افغانستان» به رهبری احمد مسعود نیز در بیانیه‌ای رویداد مسکو را «حمله تروریستی» خواند و گفت که « به‌شكل هدفمندانه و سيستماتيك به طرف آسياى ميانه و فدراسيون روسيه در حال انتقال است.»

«جبهه آزادی افغانستان» که گروهی از نظامیان پیشین هستند نیز حمله «تروریستی» مسکو را محکوم کرد و در بیانیه‌ای گفت: «بارها شاهد حملات تروریستی در کشور های همجوار و همسایه افغانستان بوده‌ایم که عامل اصلی آن بدون شک تسلط یکی از همین گروه‌های تروریستی یعنی طالبان بر افغانستان است».

داعش، یکی از ۲۸ گروه تروریستی ممنوع در تاجیکستان

در تاجیکستان ۲۸ سازمان و گروه از سوی دولت«تروریستی» شناخته شده‌اند. دادگاه عالی تاجیکستان در ماه مه سال ۲۰۱۵ گروه موسوم به «دولت اسلامی عراق و شام» یا داعش را سازمان تروریستی اعلام کرد و فعالیتش را در قلمرو این کشور ممنوع ساخت.

سالهای ۲۰۱۴-۲۰۱۶ «ماه عسل» داعش برای جذب تاجیک‌ها به این گروه خوانده می‌شود. آن وقت مقامات تاجیک گفته بودند که بیش از «دو هزار» شهروند این کشور برای پیوستن به داعش به سوریه و عراق رفته‌اند.

پرسروصداترین قضیه در این رابطه پیوستن سرهنگ گلمراد حلیمف، فرمانده پیشین پلیس ویژه تاجیکستان بود. او در دوره‌های آموزشی ضدتروریسم در آمریکا شرکت کرده بود و همچنین در شرکت خصوصی نظامی «بلک واترز» آموزش دیده است.

آقای حلیمف اواخرماه آوریل سال ۲۰۱۵ ناپدید شد و چند هفته بعد در یک ویدیو اذعان کرد که به گروه داعش پیوسته است و با «جهاد» به تاجیکستان برخواهد گشت. معلوم نیست که حالا او زنده است و یا در جنگ‌های داعش در سوریه و عراق کشته شده است.

در ده سال اخیر ده‌ها تاجیک برای عضویت در این گروه در روسیه و تاجیکستان بازداشت و زندانی شده‌اند.

ده سال پیش تاجیکستان با اصلاح قوانین این کشور اعلام کرد که هر شهروندی که داوطلبانه از عضویت در گروه‌های افراطی و از شرکت در نزاع‌های مسلحانه در کشورهای خارجی دست بکشد، تحت پیگرد قانون قرار نخواهد گرفت.

حالا مقامات می‌گویند که در این مدت ۱۶۴۰ نفر داوطلبانه به تاجیکستان برگشته‌اند و پرونده‌هایشان لغو شده است. بر اساس آمار رسمی، سال گذشته میلادی ۳۲۸ نفر و در دو ماه اول سال ۲۰۲۴، ۱۴۰ تن دیگر به تاجیکستان برگشته‌اند و از مجازات معاف شدند.

همزمان، نهادهای امنیتی تاجیکستان ۴۰۷۵ شهروند این کشور را برای ارتکاب اعمال «افراط‌گرایانه و تروریستی» تحت پیگرد قانونی قرار داده‌اند.

حزب نهضت اسلامى تاجيكستان، نیز كه در پی اجراى مفاد توافقات صلح ميان دولت تاجيكستان و مخالفان پيشين آن در سال ١٩٩٧، رسمأ در اين كشور فعاليت داشت، سال ٢٠١٥ به اتهام دست داشتن در يك «كودتا» سازمان تروريستى اعلام شد و ده‌ها تن از فعالان و اعضايش بازداشت و به دوره هاى طولانى زندانى شدند. محی‌الدين كبيرى، رهبر اين حزب حالا با ده‌ها نفر از طرفدارانش دركشورهاى اروپاى قرار دارد. اين حزب اتهامات دولت را پى پايه مى داند.

 

تاجیک‌ها چطور به داعش جذب می‌شوند؟

به گفته ناظران داعش عمدتاً از کارگران مهاجر در روسیه و بویژه تاجیک‌ها را استخدام می‌کند. استخدام‌کنندگان از شبکه‌های اجتماعی هم استفاده می‌کنند.

بر اساس گفته برخی از متهمان حمله مسلحانه اخیر در مسکو، آنها در شبکه‌های اجتماعی از طرف افرادی که هویتشان مشخص نیست، با وعده پول وادار به چنین اقدامی شده‌اند. البته مشخص نیست که این اعترافات در چه شرایطی گرفته شده است.

طبق ارزیابی‌های کارشناسان، کارگران مهاجر از کشورهای آسیای مرکزی بیشتر به دام گروه‌های تندرو می‌افتند.

به گفته مقامات تاجیک درسال ۲۰۲۳ بیش از۶۵۲ هزار نفر از تاجیکستان به روسیه مهاجرت کرده‌اند.

مقامات روسیه، البته تعداد مهاجران تاجیک دراین کشور را «میلیون‌ها» نفر می‌دانند. دلیل اصلی مهاجرت تاجیک‌ها به روسیه پایین بودن دستمزد ماهانه و نرخ بالای بیکاری در تاجیکستان خوانده می‌شود.

تاجیکستان در سه سال آخر نزدیک ۴۰۰ شهروند خودرا از سوریه و عراق به وطنشان برگرداند. از جمله سال ۲۰۲۳ ۱۰۴ زن و کودک و نوجوان که اعضای ۲۹ خانواده بودند، از اردوگاه‌ها و زندان‌های سوریه و عراق به تاجیکستان آورده شدند.

 

یک دیپلمات تاجیک که در روند بازگرداندن همسران و فرزندان تاجیک‌های داعشی از سوریه و عراق به تاجیکستان حضور داشته است، به بی‌بی‌سی گفت که براساس یافته اودر بیشتر موارد کارگران مهاجر و خانواده‌های آنها «ناآگاهانه» به همکاری با داعش راضی می‌شوند.

به گفته این دیپلمات تاجیک که نخواست نامش ذکر شود، استخدام‌کنندگان داعش پیشاپیش مبلغ‌هایی را به کارت‌های بانکی «قربانیان» خود واریز کرده و آنها را به ترکیه می‌فرستند و چند روز به آنها امکان زندگی در مهمانخانه‌های مجلل این کشوررا فراهم می‌‌آورند.

سپس در مرز سوریه گذرنامه‌ هایشان را می‌گیرند و آنها ناخواسته به «سر‌باز داعش» تبدیل می‌شوند. این دیپلمات از زنان تاجیکی یاد کرد که همسران تاجیک‌های داعشی بوده‌اند و حالا در زندان‌های عراق به اتهام «عبور غیرقانونی» از مرز این کشور محکوم به حبس‌های طولانی شده‌اند. به گفته او برخی از این زنان هنوز نمی‌دانند که چرا آنها را در زندان نگاه می‌دارند و جرمشان چیست؟

براساس اطلاع نهادهای امنیتی و نظامی تاجیکستان، بیش از یک هزار شهروند تاجیکستان که در کشورهای خارجی در نزاع‌های مسلحانه شرکت کرده‌اند، کشته شده و «هزاران نفر دیگر» ناپدید شده‌اند.

طبق گزارش‌ها، بعد از بازگشت دوباره طالبان به قدرت در اواسط سال ۲۰۲۱ حضور افراد وابسته به سازمان و گروه‌هایی مانند شبکه القاعده، داعش، جماعت انصار‌الله، حرکت اسلامی ترکستان شرقی و تحریک طالبان پاکستان در افغانستان افزایش یافته است. طبق ارزیابی‌ها شمار چنین گروه‌هایی در افغانستان به بیش از ۲۰ می‌رسد.

در گزارش آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد به شورای امنیت این سازمان در آخر ماه ژانویه امسال، تمرکز بالای گروه‌های تروریستی در افغانستان همچنان از عوامل تضعیف امنیت منطقه خوانده شده است.

پیمان امنیت دسته‌جمعی، یک بلوک نظامی تحت نفوذ روسیه که بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، ارمنستان (اخیراً این کشور عضویتش را به حالت تعلیق درآورد) و تاجیکستان در آن عضویت دارند، ماه پیش گفت که افزایش تعداد جنگجویان شاخه خراسان داعش و تحریک طالبان پاکستان در مرزهای جنوبی تاجیکستان را مشاهده کرده است.

به گفته این سازمان، شبکه اردوگاه‌های آموزشی این گروه‌ها نیز گسترش می‌یابند. همزمان به ادعای این سازمان، بخش عمده جنگجویان خارجی این گروه‌ها در مناطق شمال افغانستان متمرکز شده‌اند که با تاجیکستان هم‌مرز است.

 

«ارتکاب ۲۴ عمل تروریستی» در خارج از تاجیکستان در سه سال

تاجیکستان در برابر افراطگرایی و تروریسم بهای سنگینی می‌پردازد. اخیراً امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان در دیدار با مسئولین کشور، فعالان جامعه و امام‌خطیبان مساجد این کشور گفت که در ۱۰ سال اخیر در قلمرو این کشور ۶۶۸۰ جنایت مربوط به «افراط‌گرایی و تروریستی» انجام شده است.

به گفته آقای رحمان «در سال‌های اخیر از جانب بعضی شهروندان تاجیکستان در مرزهای کشورهای دیگر جهان اقدامات تروریستی انجام شده است، این کردار غیرانسانی آنها به آبروی دولت تاجیکان و ملت تاجیک در عرصه جهانی لطمه می‌زند.»

رئیس جمهور تاجیکستان افزود که «در سه سال اخیر، ۲۴ شهروند تاجیکستان در ۱۰ کشور دنیا دست به عمل‌های تروریستی زده‌، از جمله خود را در میان انبوه آدمان منفجر کرده‌اند.»

 

گروه‌های «تروریستی» در تاجیکستان چطور پیدا شدند؟

تاجیکستان یکی از پنج جمهوری شوروی سابق در آسیای مرکزی است و تعداد جمعیتش در آغاز سال میلادی جاری به بیش از ۱۰ میلیون نفر رسید.

این کشور با افغانستان، ازبکستان، قرقیزستان و چین مرز مشترَک دارد. مردمش مسلمان اهل تسنن هستند. تاجیکستان در ۹ سپتامبر سال ۱۹۹۱ از اتحاد جماهیر شوروی استقلال به دست آورد.

گروه‌ها و سازمانهای دهشت‌افکن در این کشور سال ۱۹۹۲، پس از فروپاشی شوروی پیدا شدند.

در دوران جنگ داخلی ۱۹۹۲-۱۹۹۷ در تاجیکستان، ترور روش رایج برخورد با مخالفان سیاسی بود. در آن سالها ده‌ها شخصیت سیاسی، فرهنگی، وزیران و نظامیان به دست این گروه‌ها کشته شدند.

حرکت اسلامی ازبکستان در جنگهای میان مخالفان اسلامی تاجیک با دولت نوپای تاجیکستان حضور فعال داشت و گفته می‌شود تحت فشار خدمات جاسوسی کشورهای ذینفع نیروهایش را از افغانستان به مناطق شرق تاجیکستان منتقل کرد.

به گفته کارشناسان، اولین هسته‌های سازمانهای افراطی در تاجیکستان در ابتدای سالهای ۲۰۰۰ در شمال این کشور در وادی فرغانه به وجود آمدند. این وادی ولایت‌های فرغانه، نمنگان و اندیجان ازبکستان، ولایت سغد تاجیکستان و ولایت‌های جلال‌‌آباد، اوش و باتکند قرقیزستان را با جمعیت محافظه‌کارترین در قلمرو آسیای مرکزی در برمی‌گیرد.

دلیل رو به افراطگرایی آوردن بعضی از مردمان این مناطق، «رشد خودآگاهی دینی، شیفتگی جوانان به اسلام غیرسنتی و دور شدن از ارزشهای سکولار» خوانده می‌شود.

 

تاثیر حمله مسلحانه مسکو در تاجیکستان

به گفته تحلیلگران منطقه، حمله مسلحانه روز جمعه در مسکو روی زندگی هزارها خانواده درتاجیکستان اثرات منفی خواهد گذاشت.

در این کشور شاید پیدا کردن خانواده‌ای که یک یا چند عضو آن به روسیه مهاجرت نکرده باشند، کار سختی هست.

پولی که همساله کارگران مهاجر تاجیک از روسیه به خانواده‌هایشان در تاجیکستان می‌فرستند، عامل اصلی ثبات اقتصادی در این جمهوری فقیر آسیای مرکزی خوانده می‌شود.

اکنون به نظر می‌رسد که در پی تفهیم اتهام هر چهار متهم حمله مسلحانه مسکو در دادگاه که اتباع تاجیکستان معرفی شده‌اند، فشار و تعقیب و اخراج کارگران مهاجر از روسیه افزایش یابد.

از حالا برخی سیاستمداران روس، مثل میخائیل شیرمیت، نماینده مردم کریمه در دومای دولتی یا پارلمان روسیه خواستار منع ورود مهاجران به این کشورتا پایان جنگ روسیه علیه اوکراین شدند.

اقدامی که اگر عملی شود، روی زندگی هزارها خانواده در تاجیکستان هم اثرخواهد گذاشت.