چین یکی از منحصربه‌فردترین و پیچیده‌ترین فناوری‌های سانسور و نظارت اینترنتی را در سطح جهان دارد. همراستا با زیرساخت دیجیتال این کشور، «دیوار آتش بزرگ چین» (Great Firewall) قرار دارد که برای نظارت بر فعالیت‌های اینترنتی مردم و فیلترینگ طراحی شده است. 

میدان نبرد دیجیتال؛ ظهور و تکامل دیوار آتش بزرگ چین

«دیوار آتش بزرگ چین» از زمان ظهور در چشم‌انداز دیجیتال جهانی، جایگاه مشخصی در تاریخچه اینترنت ایجاد کرده است. این دیوار آتشین (Firewall) که بافت پیچیده‌ای از مقررات، فناوری و بوروکراسی را شامل می‌شود، تجسم نبوغ و کنترل دولتی است که به جلوگیری از دسترسی به اطلاعات آزاد و تثبیت حاکمیت اطلاعاتی خود در دنیایی مصمم است که به سرعت دیجیتالی می‌شود.

این پروژه را وزارت امنیت عمومی چین، اوایل ۱۹۹۶ آغاز کرد و «پروژه سپر طلایی» نامگذاری شد. در ابتدا دامنه فعالیت «دیوار آتش» محدود بود و تعداد انگشت‌شماری از وبسایت‌های ضد حزب کمونیست حاکم و محتواهای مخالفان را هدف قرار داد که باب میل دولت نبود. اما از همان روزهای آغازین، تلاش‌های شهروندان چین برای دور زدن محدودیت‌های وضع‌شده، چشمگیر بود. آن‌ها مجموعه‌ای از تمهیدهای هوشمندانه را، مانند استفاده از جایگزین‌های هم‌آوا (homophonic) برای عبارت‌های مسدودشده، یا استفاده از سرورهای پروکسی برای دور زدن محدودیت‌ها، توسعه دادند. دولت هم با مشاهده تلاش مردم، توسعه «دیوار آتشین بزرگ» را کلید زد و این اقدام، آغاز  بزرگ‌ترین بازی دیجیتالی موش‌و‌گربه جهان شد.

۲۰۰۹ میلادی، نقطه‌عطف مهمی برای دیوار سیستم سانسور چین بود. با شروع شورش‌ها در سین کیانگ، دولت چین قطع و محدودیت اینترنت ۱۰ ماهه را در این منطقه به اجرا گذاشت که نشان‌دهنده عصر جدیدی از سانسور اینترنت بود. این اقدام، دیوار آتشین را از پروژه‌ای آزمایشی به ابزاری قدرتمند تکامل داد.

اینترنت چین چگونه کار می‌کند؟

درک کارکرد اینترنت در چین، سفر در میان هزارتوی وسیع فناورانه‌ای است که به علت پیشرفت تکنولوژی و هوش مصنوعی، روز به روز پیچیده‌تر می‌شود. دستگاه فیلترینگ در چین سالیان متمادی از روش‌های متعددی، از جمله مسدود کردن کلمات کلیدی، مسدود کردن آی‌پی، جعل دی‌ان‌اس و بازرسی ژرف‌بسته‌ها (DPI) استفاده می‌کرده است و در سال‌های اخیر، یادگیری ماشین و هوش مصنوعی هم برای کنترل بیشتر و دقیق‌تر اینترنت به کمک حکومت چین آمده است. وقتی یک کاربر اینترنت در چین از یک سرویس یا وبسایت بازدید می‌کند، «دیوار آتش بزرگ» با بررسی اطلاعات خروجی و ورودی دستگاه و شناسایی کلمات یا آدرس‌های ممنوعه، از دسترسی کاربر به آن‌ها جلوگیری می‌کند.

در بازرسی ژرف بسته‌ها، از شکل پیشرفته نظارت شبکه استفاده می‌شود. DPI نه‌تنها امکان بررسی سرتیتر بسته (packet header)، بلکه امکان بررسی محتوای آن‌ها را نیز فراهم می کند. با استفاده از این روش، مقام‌های چینی می‌توانند محتوای حساس پنهان‌شده در بسته‌های داده را شناسایی و مسدود کنند. 

جعل دی‌ان‌اس، روشی برای فریب دادن سیستم است. هنگامی که کاربر از یک وبسایت بازدید کند،  معمولا دی‌ان‌اس آدرس آی‌پی صحیح آن سایت را به رایانه اعلام می‌کند. اما در روش جعل‌ دی‌ان‌اس، سیستم فریب داده می‌شود تا کاربر به آدرس آ‌ی‌پی اشتباه فرستاده شود. این مثال به درک موضوع کمک می‌کند: شماره دوست خود با نام «الف» را در تلفن خود ذخیره کرده‌اید و همیشه با او تماس می‌گیرید. در حالت معمول، وقتی «الف» را در تلفن خود جست‌وجو می‌کنید، شماره تلفن صحیح را می‌بینید و می‌توانید با دوست خود تماس بگیرید. اما شخصی به گوشی شما نفوذ کرده و شماره «الف» را به شماره دیگری تغییر داده است. حالا وقتی می‌خواهید با «الف» تماس بگیرید، با شماره اشتباه دیگری تماس می‌گیرید. این روند، مشابه چیزی است که با جعل دی‌ان‌اس رخ می‌دههد. هنگامی که کاربری می‌کوشد از یک وبسایت مسدود شده بازدید کند، یک پیام خطا می‌بیند، یا ممکن است بدون اینکه متوجه شود، به وبسایت دیگری هدایت شود.

تمهید دیگر حکومت چین برای سانسور اینترنت، رهگیری اس‌اس‌ال و به دنبال آن، «حمله شخص میانی» است. پروتکل HTTPS، سیستم رمزگذاری است که اتصالات را با استفاده از گواهی‌های اس‌اس‌ال ایمن می‌کند. اس‌اس‌ال، راهی برای رمزگذاری داده‌هایی است که بین رایانه و سرور وبسایت منتقل می‌شوند. «حمله شخص میانی» مانند آن است که نامه‌ای رمزگذاری‌شده برای دوست خود ارسال می‌کنید، بعد پستچی (شخص میانی) در راه پاکت نامه را باز می‌کند، پیام مخفی شما را می‌خواند، دوباره مهروموم می‌کند و سپس به دوستتان می‌رساند. در ورندی مشابه، هنگامی که از یک وبسایت بازدید می‌کنید، داده‌ها بین رایانه شما و سرور و‌سایت منتقل می‌شوند. در یک سرویس امن، این داده‌ها برای حفظ امنیت، رمزگذاری شده‌اند. اما «دیوار آتش بزرگ» می‌تواند با رهگیری اس‌اس‌ال، این داده‌های کدگذاری شده را در مسیر باز کند، آن‌ها را بخواند، سپس دوباره کدگذاری و ارسال کند. این روند، به دستگاه سانسور چین اجازه می‌دهد تا اطلاعات را، حتی زمانی که رمزنگاری شده‌اند، ببیند و کنترل کند. 

یکی دیگر از روش‌های نوین چین برای مقابله با ابزارهای دور زدن فیلترینگ و مسدودسازی فیلترشکن‌ها، «Active Probing» است. به بیان ساده، در این تمهید، «دیوار آتش» از «کاوشگر» برای جمع آوری اطلاعات استفاده می‌کند. از طریق کاوشگرها، درخواست‌های آزمایشی به اتصالات مشکوک ارسال می‌شود و خود را به شکل کاربر عادی نشان می‌دهند که سعی می‌کند به یک سرویس فیلترشکن دسترسی یابد. اگر پاسخ به گونه‌ای دریافت شود که تایید کند اتصال به یک سرویس وی‌پی‌ان انجام شده، «دیوار آتش» از آن به بعد می‌داند که این سرویس باید مسدود شود.

هوش مصنوعی استقامت «دیوار آتش بزرگ» چین را تقویت می‌کند

سیستم سانسور چین به‌ تدریج فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین به‌روز را برای بهبود مکانیسم‌های کنترل خود پیاده‌سازی می‌کند. این فناوری‌ها می‌توانند مقادیر عظیمی از داده‌ها را پردازش، الگوها را شناسایی، و رفتارهای کاربران را تحلیل و ارزیابی کنند. 

سیستم سانسور چین از هوش مصنوعی برای جست‌وجو در میلیون‌ها صفحه و یادداشت‌های منتشره در رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کند تا محتواهای ممنوعه را شناسایی و حذف کند. این مدل‌های هوش مصنوعی بر روی مجموعه‌های داده حاوی محتوای ممنوعه آموزش داده شده‌اند تا به طرز موثری، محتواهای مشابه را شناسایی و سانسور کنند.

افزون بر سانسور واکنشی، اینک فناوری‌های هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌توانند از الگوی داده‌های گذشته برای پیش‌بینی و جلوگیری از انتشار محتوای ممنوعه اقدام کنند. این موضوع شامل حیطه گسترده‌ای از محتوا می‎شود و فیلتر کردن تصاویر و پیام‌های صوتی که ممکن است حاوی محتوای ممنوعه باشد، نیز تکامل یافته است. پیشرفت‌ها در فناوری هوش مصنوعی، به وضع الگوریتم‌های پیچیده تشخیص تصویر و صدا منجر شده است که قادر به بررسی محتوای رد‌و‌بدل‌شده در پلتفرم‌های ارتباطی است.