یک فرصت مشروط

لحظه ای از هشمین کنفرانس بازنگری ان.پی.تی.

روز دوشنبه گذشته، در نخستین روز از هشتمین کنفرانس بازنگری ان.پی.تی.، احمدی نژاد در واکنش به اظهارات بان کی مون، که جمهوری اسلامی را به رعایت کامل قطعنامه های شورای امنیت پیرامون برنامۀ اتمی ایران، همکاری کامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی و پذیرش پیشنهاد آژانس در مورد “مبادلۀ سوخت” فراخوانده بود، گفت: “دبیرکل [سازمان ملل] می گوید که ایران باید پیشنهاد مبادلۀ سوخت را بپذیرد و این که توپ اکنون در زمین ایران است. مایلم به او و شما بگویم که ما این پیشنهاد را از اول پذیرفته بودیم. من اعلام می کنم که ما این پیشنهاد را پذیرفته ایم و می پذیریم. بنابراین توپ اکنون در زمین آنهائی است که باید آن را بپذیرند و همکاری کنند.”

مختصری از سابقۀ امر

در ماه مهر سال گذشته، در آخرین ماه های مدیریت البرادعی بر آژانس بین المللی …، توافقی اصولی بین ایران، آژانس و گروه ۱ + ۵ حاصل شد، که به موجب آن ایران به ازای بخش اعظم ذخیرۀ اورانیوم ۳/۵ درصد غنی شده اش، اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده را به صورت میله های سوختی قابل استفاده در رآکتور اتمی تهران، که سوخت آن رو به اتمام است، دریافت می کرد. این توافق اصولی، تقریباً در همۀ محافل و کانونهای سیاسی و تخصصی گامی اساسی در خاتمه دادن به مسئلۀ پروندۀ اتمی جمهوری اسلامی ایران ارزیابی شد. احمدی نژاد پیش و کمی پس از حصول به توافق، آن را توفیق بزرگی برای پایداری جمهوری اسلامی در سیاست اتمی اش توصیف کرد و زمان را زمان بهره وری از این پایداری دانست. اما در هفته های پس از اعلام توافق، از گوشه و کنار، چه در درون و چه در بیرون حاکمیت، مخالفتهای بسیاری با این توافق ابراز شدند: لاریجانی، روحانی، موسوی، … و سرانجام مخالفت غیرمستقیم خامنه ای، که عقب نشینی از توافق را به صورت تردید در نیت طرف مقابل، شرط گذاری بر چند و چون و جا و گاه مبادله و از این دست سبب گردید.

در این مدت ۷ ماهه سرآمده از توافق،

- ابتکارهای این یا آن کشور، از جمله اعلام آمادگی ترکیه برای میانجیگری در امر مبادله، تاکنون موافقت ایران را کسب نکرده بوده اند. تنها اکنون است که از توافق ایران با میانجیگری برزیل و یا ترکیه سخن می رود؛

- مقامات ایران از ردّ صریح توافق در تمام جوانب آن پرهیز کرده و بیشتر از زبان شخصیتهای ثانوی “نظام” این برداشت را بدست می داده اند که هنوز بر سر توافق هستند و گیر فقط بر سر شروط مبادله است؛

- مقامات آژانس اعلام کرده اند که تاکنون موافقت رسمی ایران با طرح مبادله و پیشنهادی از جانب ایران برای اجرای توافق را دریافت نکرده اند؛

- تحرک فوق العادۀ دیپلماسی جمهوری اسلامی در هفته های اخیر حول موضوع خلع سلاح اتمی و منع گسترش سلاحهای اتمی، با تلاش آشکاری برای احیای طرح مبادلۀ سوخت همراه بوده است. قابل ذکر است که طرفهای دیگر توافق نیز اکنون آن نهش اولیه در قبال طرح را وانهاده و مذاکره بر سر آن را مشروط به نامشروط بودن آمادگی ایران برای مذاکره کرده اند.

- اکنون احمدی نژاد در مناسبتی رسمی، اگر چه هنوز نه به طوری رسمی، اعلام کرده است که جمهوری اسلامی طرح مبادلۀ سوخت را از روز نخست پذیرفته بوده و اکنون هم می پذیرد. همچنین، چنان که اشاره شد، در آخرین تحولات حول این موضوع صحبت از توافق با میانجیگری برزیل و یا ترکیه به میان آمده است.

آیا این فرصتی است برای حل مسئله؟

آری، اظهارات احمدی نژاد، بی آن که از نیت احتمالی او برای خریدن وقت چشم پوشی شود، فرصتی را برای تلاش بامعنائی در راستای حل مسئلۀ پروندۀ اتمی فراهم آورده اند؛ تلاشی برای حل مسالمت آمیز مسئله و رفع خطر روزهای دشواری که، چه به صورت تحریمهای شدیدتر اقتصادی – سیاسی و چه به صورت سناریوهای مخربتر، ممکن است در انتظار مردم و کشور ما باشند؛ مشروط به آن که:

- جامعۀ جهانی و ارگانهای آن، به معنای درست “جامعۀ جهانی” و نه صرفاً “غرب”، از جمله در قامت کشورهای غیرمتعهد، سازمان ملل و ذیربط ترین آنها در مسئلۀ حاضر، یعنی آژانس بین المللی انرژی اتمی، هرگونه ابتکار ممکن را برای تشویق طرفهای مرتبط با طرح مبادلۀ سوخت، که اجرای طرح را در مضمونی مرضی الطرفین تضمین کند، معمول دارند؛

- محافلی در درون حاکمیت که به تهدید نهفته در سیاست اتمی جمهوری اسلامی در سالهای اخیر پی برده اند، برنامۀ انرژیائی بلند مدت و جای انضمامی انرژی اتمی در این برنامه را از دولت احمدی نژاد بخواهند؛

- تمام نیروهای صلح خواه ایران، جامعۀ مدنی و جنبشهای مدنی ایران، به شمول و مقدمتاً جنبش سبز از جمله در قامت رهبرانی از آن، چون موسوی وکروبی و خاتمی، از حل مسئله از این مجرا و با این مضمون استقبال کنند، و به عوض مقابله جوئی احتمالی، اظهارات احمدی نژاد را الزامی در برابر حاکمیت برای اعلام رسمی توافق با طرح مبادلۀ سوخت و ارائه پیشنهاد مشخص برای اجرائی کردن این توافق قرار دهند.