کریدور زنگزور، و حساب آمریکا و اسرائیل

فیکرت آکفیرات

اظهارات رئیس جمهور اردوغان به هنگام بازگشت از باکو، در مورد کریدور زنگزور، بحث های گسترده تری را در روابط ایران و ترکیه، که شامل ایالات متحده و اسرائیل می شود، دوباره برانگیخت. اردوغان گفت: "کریدور زنگزور مشکلی در رابطه با ایران است. اینکه ایران در اینجا چنین رفتاری دارد، هم آذربایجان و هم ما را متاثر می کند. در واقع باید آنها را هم متاثر کند. امیدوارم به زودی بر این مشکل غلبه کنیم. اگر رویکرد مثبتی به این موضوع داشتند، امروز ترکیه، آذربایجان و ایران، هم از طریق جاده و هم از طریق ریلی با یکدیگر ادغام می‌شدند و شاید "خط پکن- لندن" هم باز می شد." کریدور زنگزور پروژه ای است که پس از آزادسازی اراضی اشغالی ارمنستان و قره باغ توسط آذربایجان در نوامبر 2020 مورد توجه قرار گرفت. این پروژه، شامل خطوط راه آهن و بزرگراه بدون وقفه است که از طریق برقراری ارتباط بین آذربایجان و جمهوری خودمختارنخجوان، از باکو به ترکیه می رسد. سازمان های نیمه رسمی ایران، کریدور زنگزور را "دالان توران ناتو" توصیف می کنند. اگرچه این توصیف بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد، ولی از جنبه درک اینکه ناراحتی ایران از کجا نشأت می‌گیرد، مهم است. در تحلیلی در سایت "شورای راهبردی روابط خارجی"، که اتاق فکری به ریاست کمال خرازی وزیر امور خارجه سابق، و وابسته به رهبری انقلاب اسلامی ایران است، استدلال می شود که، "کریدور زنگزور، بوسیله آمریکا و اسرائیل در مبارزه علیه روسیه، چین و ایران، بعنوان یک پروژه ناتو در دستور کار قرار گرفت". (وب سایت SCFR ، 15 ژوئن 2023) نگرانی اصلی: موثر افتادن فعالیت های اسرائیل در تحلیلی متعادل تر از طرف ایران، تأثیرعامل اسرائیل در روابط آذربایجان و ایران مورد ارزیابی قرار می گیرد. کارشناس مطالعات قفقاز و آسیای مرکزی از دانشگاه تهران دکتر ولی خلجی، در تحلیل خود با عنوان "عامل اسرائیل به عنوان "طرف ثالث" در تشدید تنش‌ها بین ایران و آذربایجان" (اوراسیا دیلی مانیتور، 8 مه 2023) نگرانی‌های ایران را عینی‌تر ارائه می‌کند. قبل از پرداختن به جزئیات مقاله، اجازه دهید به وضعیت جالب زیر نیز اشاره کنیم: مقالات دکتر ولی خلجی در "اوراسیا دیلی مانیتور" که توسط "بنیاد جیمزتاون" که به دلیل نزدیکی به سیا شناخته می شود، منتشر می شود. خلجی همچنین، با سازمانی مستقر در مسکو بنام "باشگاه بحث و گفتگو والدای" (Valdai) همکاری، و نوشته هایش در نشریات آن منتشر می شود. نگرانی های تهران را می توان از مقاله خلجی با عناوین زیر چنین استنباط کرد: 1. نفوذ اسرائیل در منطقه به دلیل همکاری سیاسی، نظامی و اطلاعاتی با آذربایجان. 2. نگرانی از اینکه هواپیماهای بدون سرنشین خروجی از آذربایجان ممکن است در حملات به تاسیسات هسته ای ایران نقش داشته باشند. 3. استفاده از شرکت های اسرائیلی، که در پروژه های روستای هوشمند زنگیلان، جبرائیل، و فضولی که از اشغال ارمنستان آزاد شده و در منطقه نزدیک به مرز ایران واقع شده اند، به عنوان پوششی برای فعالیت های جاسوسی خود. راه برطرف کردن نگرانی های ایران اگرچه در اظهارت اردوغان حسن نیت وجود دارد، اما در مورد پیشنهاد "پلاتفرم ششگانه" که پس از آزادسازی قره باغ در دستور کار قرار گرفت، و می تواند نقشی کلیدی در حل مشکلات منطقه ای متشکل از ترکیه، روسیه، ایران، آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، داشته باشد، پیشرفتی حاصل نشده است. هیچ یک از کشورهای مذکور اصولاً با این پیشنهاد مخالف نیستند، اما به نظر می رسد بویژه ترکیه، بایستی گام هایی را برای عملی کردن آن بردارد. مهم ترین گام شاید این باشد که ایران و ترکیه این موضوع را به تفصیل دور میز مذاکره کنند، و اختلافات را حل کنند و بر سر نقاط مشارکت به توافق برسند. ولی اساس مسئله این است: امروز، با هدایت آمریکا، هیچ زمینه ای برای ایجاد اتحادی علیه روسیه، چین و ایران، که در آن، ترکیه و آذربایجان و جمهوری‌های ترک آسیای مرکزی شرکت کنند، وجود ندارد. در وهله اول، منافع عینی ترکیه و روسیه پیشروی در مسیر مشارکت راهبردی را ایجاب می کند، و همچنین، روابط هر یک از کشورهایی که نام آنها تک تک برده شد، با روسیه، چین و ایران اجازه چنین وضعیتی را نمی دهد. با این حال، سیاست‌های رقابتی تنگ نظرانه، که ناشی از بی‌اعتمادی متقابل بین ترکیه و ایران است، آمریکا و اسرائیل را قادر می‌سازد که آنها بتوانند بر این روابط تاثیر بگذارند، و تاثیر می گذارند. در این رابطه، همانقدر که آنکارا، که تهران هم، موظف به توسعه رویکرد مسئولانه است. ایجاد شرایطی که ایران نیز بتواند از کریدور زنگزور منتفع شود، و تاثیر آمریکا و اسرائیل در منطقه برطرف گردد، نه تنها به نفع ایران بلکه به نفع ترکیه نیز می باشد. * فیکرت آکفیرات، از مفسرین مسائل بین المللی "روزنامه آیدینلیک" ترکیه است. * لینک اصل مقاله: https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/zengezur-koridoru-ve-abd-israili…