روز جهانی زن؛ سه ‌همسایه سه سرنوشت

چند روز قبل اعضای جدید رهبری شورای عالی صلح افغانستان معرفی شدند. در میان آنها، حبیبه سرابی، والی پیشین ولایت بامیان و یکی از چهره‌های سرشناس در سال‌های گذشته به عنوان یکی از معاونین شورای عالی صلح منصوب شد.

بر اساس قانون اساسی افغانستان، ۲۵ درصد از کرسی‌های مجلس نمایندگان، ۲۰ درصد کرسی‌های شوراهای ولایتی و ۲۵ درصد کرسی‌های مجلس سنا سهم زنان است.

کابینه دولت افغانستان چهار وزیر زن دارد

چهار وزیر زن در کابینه حکومت وحدت ملی حضور دارند. دلبر نظری، وزیر امور زنان، سلامت عظیمی، وزیر مبارزه با مواد مخدر، نسرین اوریاخیل، وزیر کار و امور اجتماعی و شهدا و معلولین و فریده مومند، وزیر تحصیلات عالی است. افزون بر آنها، افغانستان چندین سفیر و والی زن در سال‌های گذشته داشته است.

آیا زنان افغانستان پایه‌های قوی اجتماعی دارند که حضور سیاسی آنها از گزند افراط‌گرایی دینی و سنتی در امان بماند؟ تا چه حدی این حضور نسبتا فعال و چشمگیر سیاسی روایت‌گر واقعیت‌های زندگی زنان افغانستان است؟ وضعیت زنان کشورهای همسایه افغانستان چگونه است؟

زنان ایران و افغانستان؛ حسرت حال آن دیگری

وضعیت زنان در ایران بسیار متفاوت از زنان افغانستان است. حضور گسترده زنان در بخش‌های علمی، اجتماعی، فرهنگی، هنری و اقتصادی درخور ستایش است. ایران کشوری در حال توسعه است با بخش بزرگ جمعیت شهرنشین. ۸۲ درصد زنان این کشور با سوادند.

ولی ژیلا بنی یعقوب، روزنامه‌نگار و پژوهشگر ایرانی که اخیرا کتاب "افسوس برای نرگس‌های افغانستان" را نوشته، باور دارد که واقعیت‌های زنان افغانستان تلخ‌تر از حضور سیاسی شیرین آنها است و بالعکس در ایران، واقعیت زنان گواراتر از قانون تلخ آن کشور است.

خانم بنی‌یعقوب که موضوعات افغانستان را هم دنبال می‌کند می‌گوید، افغانستان قانون نسبتا پیشرو ولی جامعه سنتی و مذهبی دارد. در ایران سن قانونی ازدواج دختران ۱۳ سال است و در افغانستان ۱۶ سال. اما به گفته خانم بنی‌یعقوب احتمال اینکه یک دختر ایرانی در سن ۱۳ سالگی ازدواج کند بسیار کم است در حالیکه ازدواج دختران افغان در ۱۳ سالگی با آنکه خلاف قانون است، بیشتر از هرجایی دیگر است.

Image copyrightAFPImage captionمرضیه افخم، نخستین سفیر زن جمهوری اسلامی است

در جریان سه دهه گذشته در ایران، حضور زنان در سطوح بالای مدیریتی بسیار کمرنگ بوده است. در ۳۷ سالی که از انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد، فقط یک زن برای وزارت انتخاب شده است. (مرضیه وحید دستجردی، وزیر بهداشت در کابینه محمود احمدی نژاد)

ژیلا بنی‌یعقوب دلیل حضور کمرنگ زنان ایران در سیاست را رویکرد دولت می‌داند. به عنوان مثال، خانم بنی‌یعقوب می‌گوید که در آستانه انتخابات مجلس دهم، زنان در ایران با راه اندازی کمپینی خواستند چهره مردانه مجلس را عوض کنند. خانم بنی یعقوب می‌گوید حضور سیاسی زنان افغانستان در مجلس کشورشان، مثال خوبی برای زنان ایرانی در جریان این کمپین بود. ولی شورای نگهبان درصد بالایی از زنان داوطلب نامزدی مجلس را رد صلاحیت کرد.

زنان امیدوار پاکستان

واقعیت‌های زنان پاکستان هم مانند ایران و افغانستان دو رنگ است. زنان شهرهای پاکستان در حال پیشرفت و امیدوارند، در حالی که زنان روستایی هنوز هم تا حدی زیادی قربانی مذهب و سنت شده اند.

عایشه سروری، فعال حقوق زن در پاکستان می‌گوید تنها در یک دهه گذشته، ۱۰ میلیون زن شهری در پاکستان وارد محیط کار شده‌اند. استقلال اقتصادی آنها توانایی بسیار زیادی به آنها در محیط خانواده و اجتماع به آنها داده است. آنها می‌توانند تصمیم‌گیرنده در مورد سرنوشت خود و خانواده‌های خود باشند.

همزمان، روایت زنان روستایی پاکستان فرق زیادی از زنان روستایی افغانستان ندارد. خشونت علیه زنان در روستاها و حتی در شهرها زیاد است. پدیده‌ قتل‌های ناموسی وجهه جهانی پاکستان را خدشه دار کرده‌است.

عایشه سروری باور دارد که پاکستان سرشار از زنان با استعداد و توانا است. تنها مانع زن در پاکستان، به باور خانم سروری، قوانین واپس‌گرا و سنت‌های دست‎وپا گیر است.

Image copyrightAFPImage captionبینظیر بوتو یکی از چهره‌های شناخته شده در جهان بود

پاکستان کشوری است که با حضور قدرتمند سیاسی زن در سطوح بالای رهبری آشناست. بینظیر بوتو، یکی از رهبران معروف این کشور بود. در سال‌های اخیر، حنا ربانی کهر به عنوان وزیر خارجه پاکستان همواره در پرده‌های تلویزیون ظاهر می‌شد.

عایشه سروری می‌گوید که کشورش تجربه‌های متعدد و کامیاب از حضور زنان در سطوح رهبری دارد، ولی آنچه آنها برایش مبارزه دارند، تامین حقوق مساوی زنان در همه عرصه‌ها است.

خانم سروری می‌گوید که بسیار به آینده زن در کشورش امیدوار است. او می‌گوید من امیدوارم چون حضور زنان را در هر عرصه‌ای می‌بینم. آنها در رسانه‌ها حضور دارند و به وسیله رسانه‌ها در تغییر گفتمان در جامعه سهیم اند. تغییر گفتمان در رسانه‌های اردو زبان در پاکستان از نظر خانم سروری در شکل‌دهی روند پیشرو در پاکستان بسیار مهم است.

سه همسایه سه سرنوشت

تجربیات، نیاز‌ها و موقعیت تاریخی زنان افغانستان، پاکستان و ایران سه کشور مسلمانی که همسایه همدیگر اند، با هم متفاوت است.

در افغانستان، بعد از گسست تاریخی که با روی کار آمدن رژیم طالبان ایجاد شد، گویی برای زنان آن کشور تاریخ جدیدی از سال ۲۰۰۱ به این سو آغاز شد. حضور سیاسی پررنگ زنان افغانستان بیشتر برخاسته از اتفاقات سیاسی امنیتی است که در این کشور روی داد، تا اینکه از بطن جامعه و با سیر طبیعی پیشرفت اجتماعی باشد.

وضعیت زنان دو همسایه افغانستان، محصول پیشرفت‌های طبیعی جامعه‌های آنهاست. اگر چالش‌های هم پیشروی آنها وجود دارد، چالشی است که هر جامعه از آن می‌گذرد.

زنان در ایران شاید گاهی حسرت حضور زنان افغان در ورزشگاه‌ها، کنسرت‌های موسیقی و آوازخوان‌های زن در داخل افغانستان را بخورند، اما وضعیت زنان افغانستان به دلیل ضعیف بودن پایه‌های اجتماعی، آسیب پذیر از هر گزندی است، چه آن تهدید امنیتی از سوی طالبان باشد، چه هم از سوی افراط‌گرایان سنتی و مذهبی کشور.