سیاست دوگانه جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان

تقریبا تمامی بحث شبکه‌های اجتماعی مربوط به افغان‌ها در سراسر جهان در ۲۴ ساعت گذشته حول صحبت‌های جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران  که با طلوع نیوز صورت داده است میچرخد. 

تحلیل‌ها و برداشت‌های زیادی در مورد گفت‌و‌گوی اختصاصی طلوع‌نیوز با وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود. عده‌ای این گفت‌وگو را تشریح سیاست خارجی جمهوری اسلامی در قبال افغانستان می‌دانند. عده‌ای دیگر نیز به این باورند که ظریف در طول گفت‌و‌گو، واقعیت‌های زیادی را پنهان کرد. 

آن‌چه که از کلیت صحبت‌های آقای ظریف می‌شد به دست آورد این بود که حکومت جمهوری اسلامی ایران، افغانستان را یک کشور مستقل، دموکراتیک و دوست می‌داند که براساس تمام ارزش‌های همسایگی و کنوانسیون‌های بین‌المللی با هم رابطه دارند. اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران به افغانستان همیشه از منظر منافع ملی خودش نگریسته، نه براساس اصول پذیرفته شده بین‌المللی و ارزش‌های همسایگی.

مهم‌ترین بحث در این گفت‌وگو موضع جمهوری اسلامی در رابطه با طالبان بود. آقای ظریف تلاش داشت تا به این مساله از یک بعد بنگرد که رابطه آن‌ها با طالبان به دلیل نگرانی از حضور این گروه در مرز با این کشور و دفاع از مردم‌ خود است. آقای ظریف همچنان در رابطه به حمایت نظامی از طالبان نیز گفت: «ما هیچ گونه جنگ‌افزاری به طالبان نداده‌ایم و زخمی‌های آنان را مداوا نکرده‌ایم.» اما واقعیت این است که جمهوری اسلامی ایران در این رابطه، سیاست ریاکارانه و دو سویی دارد.

جمهوری اسلامی فقط چند ساعت پس از سقوط طالبان، آغوشش را به روی آنان باز کرد. برخی از رهبران طالبان که در غرب افغانستان حضور داشتند و امکان رفتن به پاکستان را از دست داده بودند، به ایران فرار کردند. در حالی که براساس تضاد فکری میان طالبان و جمهوری اسلامی ایران، توقع می‌رفت که دولت ایران تمامی فرماندهان طالبان را به افغانستان تحویل بدهد. اما هیچ گاه این کار صورت نگرفت. جمهوری اسلامی ایران حتی پایگاهی را که در اختیار مجاهدین غرب افغانستان گذاشته بود، دردسترس طالبان قرار داد. پس از آن نیز حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران به طالبان افزایش یافت. طالبان خطرناک‌ترین مین‌های ضد تانک را از جمهوری اسلامی دریافت کردند. مقدار زیادی تسلیحات به طالبان دادند. تعدادی از مشاوران سپاه به صورت فیزیکی در پایگاه‌های طالبان حضور داشتند. نمونه واضح آن حضور این مستشاران در کنار غلام یحیی اکبری از فرماندهان طالبان در هرات بود. با کشته شدن وی نیرو‌های اکبری پراکنده شدند. جمهوری اسلامی ایران برای نجات این مستشاران، به یک‌باره مرز خود را در منطقه اسلام قلعه به روی افغان‌ها باز کرد. هزاران افغان جویای کار بدون هیچ گونه مدرکی به ایران وارد شدند و در میان‌شان آن مستشاران نیز خود را به ایران رساندند. آن برنامه فقط برای دو سه روز بود و کمتر کسی دانست که جمهوری اسلامی به چه دلیل مرز‌های خود را برای مدت کوتاه چنین سخاوتمندانه باز کرده است. 

نیرو‌های سپاه همچنان خطرناک‌ترین بخش گروه طالبان را که همانا قطعه سرخ است نیز آموزش داده‌اند. طالبان همین حالا در مشهد و زاهدان دفتر دارند و به راحتی به ایران رفت‌وآمد می‌کنند. 

به نظر می‌رسد بخشی از این واقعیت‌ها را وزیر خارجه ایران نمی‌داند. یا می‌داند و نباید مطرح کند. گفت‌وگوی وزیر خارجه ایران با طلوع نیوز بار دیگر دوگانگی سیاست این دولت را در قبال افغانستان آشکار ساخت. با این که پس از توافق صلح میان آمریکا و طالبان، لحن جمهوری اسلامی نسبت به طالبان تا حد زیادی تند‌تر شده است و در سفر عراقچی به کابل و هم در گفت‌و‌گوی ظریف با طلوع این مساله را به خوبی می‌شد حس کرد. اما از آن سو رابطه سپاه با طالبان هنوز هم گسترده‌تر می‌شود.

با این که  آقای ظریف در مصاحبه‌اش با ظرافت بیان کرد که از نظر آنان طالب هنوز هم تروریست است. اما از آن سو همین چند هفته پیش اظهار نظر‌های مقام‌های ایرانی در شبکه‌های اجتماعی سر و صدا به پا کرد که خواهان این بودند که طالبان در افغانستان قدرت را به دست بیاورند. یا آقای ظریف تلاش کرد تا در این مصاحبه بار دیگر خاک به چشم افغان‌ها بپاشد و دولتش را حامی مردم نشان دهد. یا از معامله‌های پشت پرده سپاه با طالبان خبر ندارد. آقای ظریف هرچند در این گفت‌وگو باصلابت و مطمئن صحبت می‌کرد اما در یک موضوع تا حدی سردرگم بود. وزیر خارجه ایران با این که موافق و خواهان خروج آمریکا از افغانستان بود. این خروج را مسؤولانه می‌خواست. به نظر می‌رسد نگرانی آقای ظریف از این بود که خروج کامل آمریکا از افغانستان، این کشور را می‌تواند دوباره به عرصه تاخت‌وتاز گروه‌های افراط‌گرا تبدیل کند. چیزی که برای جمهوری اسلامی به شدت خطرساز خواهد بود. به همین دلیل به نظر می‌رسد منظور آقای ظریف از خروج مسؤولانه آمریکا از افغانستان، باقی ماندن بخشی از این نیرو‌ها برای مقابله با گروه‌هایی مانند داعش باشد. 

گفت‌وگوی اختصاصی جواد ظریف با طلوع نیوز، شاخص‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال افغانستان را هویدا می‌کرد. اما ظاهر این شاخص‌ها را شاید آقای ظریف از نگرش دیگر جمهوری اسلامی که به شدت منفعت‌طالبانه است و هیچ مصلحتی برای منافع مردم افغانستان در آن مطرح نیست، خبر ندارد، یا آگاه است و نباید بگوید.