چه نقشی افغانستان در سقوط دیوار برلین داشت؟

در پاسخ به این توییت امرالله صالح، رئیس پیشین امنیت ملی و نامزد معاونیت ریاست جمهوری افغانستان نوشته: "سپاس از شما برای تایید قربانی‌های افغانستان. نقش افغانستان بزرگ و مهم بود. امیدواریم به رنجی که ملت ما متقبل شد هم اعتراف شود. ما طولانی‌ترین درد را متحمل شدیم و این درد تا هنوز التیام نیافته است

افغانستان چه نقشی در فروپاشی دیوار برلین داشت؟

در پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ آلمان از سوی نیروهای متفقین اشغال شد و به چهار بخش تقسیم شد. آلمان شرقی تحت کنترل اتحاد شوروی درآمد و سه بخش دیگر آن را آمریکا، بریتانیا، و فرانسه تصرف کردند که این سه بخش در سال ۱۹۴۸ متحد شدند و آلمان غربی را تشکیل دادند.

قسمت شرقی آلمان کشور جداگانه‌ای شد زیر نفوذ اتحاد جماهیر شوروی و عضو فعال بلوک شرق. در آگست سال ۱۹۶۱ اتحاد جماهیر شوروی دیوار برلین را میان قسمت‌های شرقی و غربی این شهر ایجاد کرد که به صورت نمادین به خط اول تقابل میان بلوک شرق به رهبری شوروی و غرب به رهبری آمریکا تبدیل شد.

سقوط دیوار برلین در ۹ نوامبر ۱۹۸۹ که به "دیوار آهنین" نیز مسما بود، یک رویداد مهم در تاریخ جهان است. سه هفته پس از این رویداد در اجلاس مالت، پایان جنگ سرد و اتحاد مجدد آلمان اعلام شد.

عوامل مستقیم فروپاشی دیوار برلین به آغاز سقوط اتحاد جماهیر شوروی و تحولات انقلابی در اروپای شرقی مرتبط دانسته می‌شود.

مقاومت مجاهدین افغانستان علیه اشغال این کشور از سوی نیروهای شوروی و بالاخره خروج این نیروها از افغانستان که از نظر تبلیغاتی به شکست شوروی تعبیر شد، تاثیرات غیرمستقیمی در فروپاشی دیوار برلین داشته است.

حق نشر عکسGETTY IMAGES

هجوم شوروی به افغانستان

در دسامبر ۱۹۷۹ نیروهای ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان حمله کردند. آنها حفیظ‌الله امین، رئیس جمهوری افغانستان را از بین بردند و به جای او ببرک کارمل، از رهبران حزب دموکراتیک خلق افغانستان را که روابط نزدیک با شوروی داشت، جاگزین کردند.

نیروهای شوروی در افغانستان با مقاومت گسترده مردم این کشور به ویژه در روستاها مواجه شدند و در نتیجه این مقاومت گروه‌های مجاهدین که علیه شوروی می‌جنگیدند، در نقاط مختلف افغانستان شکل گرفتند.

رهبران گروه‌های مجاهدین بیشتر در پاکستان مستقر بودند و چون هجوم شوروی به افغانستان با مخالفت و محکومیت گسترده بین‌المللی مواجه شد، کشورهای غربی به رهبری آمریکا با میانجی‌گری پاکستان و عربستان با رهبران مجاهدین در تماس شدند و برای زمین‌گیرساختن شوروی در افغانستان حمایت گسترده مالی و تسلیحاتی را به مجاهدین آغاز کردند.

محیط و فضای دشوار افغانستان و جنگ پارتیزانی نیروهای مجاهدین، ارتش سرخ را در افغانستان با چالش‌های بی‌سابقه مواجه ساخت. جنگ شوروی با مجاهدین افغانستان ده سال دوام کرد، گیر کردن نیروهای شوروی در این کشور به شرمساری بزرگی برای شوروی تبدیل شد.

نیروهای شوروی دیگر در جهان شکست‌ناپذیر پنداشته نمی‌شدند و از سوی دیگر این کشور زیر فشار گسترده بین‌المللی قرار گرفت. سازمان ملل این جنگ را محکوم کرد، آمریکا از گفتگوهای محدودسازی جنگ‌‎افزار راهبردی کنار کشید و بازی‌‎های المپیک ۱۹۸۰ مسکو با تحریم کشورهای غربی مواجه شد.

پس از آنکه میخایل گورباچف، رهبر شوروی شد، او می‌خواست جنگ افغانستان را به پایان برساند. ابتدا گورباچف با افزایش نیروهای شوروی در افغانستان خواست که به این جنگ به سرعت نقطه پایان بگذارد اما افزایش نیروها نتیجه‌ای در پی نداشت.

ادامه تلفات سنگین سربازان شوروی و هزینه اقتصادی جنگ افغانستان برای این کشور، گورباچف را متقاعد ساخت که ادامه این جنگ برای شوروی ناممکن است. بدین ترتیب او در ۱۴ آوریل ۱۹۸۸ قرارداد ژنو را با آمریکا به امضا رساند و طی یکسال تمام نیروهای شوروی از افغانستان خارج شدند. آخرین سرباز شوروی در ۱۵ فوریه ۱۹۸۹ از افغانستان بیرون شد.

حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionآخرین سرباز شوروی در ۱۵ فوریه ۱۹۸۹ از افغانستان بیرون شد

'اثر دومینو' و سقوط امپراطوری شوروی

نصیر اندیشه، سفیر افغانستان در سوئیس و پژوهشگر سیاست خارجی افغانستان می‌گوید هرچند زمانی که سقوط دیوار برلین اتفاق افتاد، هنوز دولت تحت حمایت شوروی در افغانستان بر سر قدرت بود و مجاهدین افغان به پیروزی کامل نرسیده بودند اما هجوم شوروی به افغانستان و سپس عقب‌نشینی آن از این کشور زمینه‌های فروپاشی شوروی و سقوط دیوار برلین را فراهم کرد.

او در مورد تاثیرات جنگ افغانستان بر فروپاشی دیوار برلین می‌گوید: "جنگ افغانستان و برآمدن نیروهای اتحاد جماهیر شوروی یک عامل عمده تغییر ذهنیت‌ها در مورد توانایی نظامی شوروی در کشورهای پیرامونش بود. این آغاز یک عقب‌گرد بود، یعنی آغاز شکست امپراطوری شوروی پنداشته می‌شود. جنگ افغانستان روی سقوط دیوار برلین تاثیر غیرمستقیم داشت. این جنگ تاثیرات ذهنی یا به اصطلاح علمی اثر دومینو به وجود آورد. بدین معنی که وقتی شوروی از اینجا عقب‌نشینی کرد و در حقیقت شکست نظامی خورد، این ذهنیت به وجود آمد که نیروهایش دیگر توانایی آن را ندارد که از نظر نظامی دوباره در دیگر نقاط جهان، به ویژه در اروپای شرقی جنبش‌های مردمی را سرکوب کند. چنانچه در دهه ۶۰ میلادی ارتش سرخ معترضان را در چکسلواکی و مجارستان سرکوب کرد."

حق نشر عکسGETTY IMAGES

آقای اندیشه می‌افزاید: "تاثیر دیگر این جنگ روی رهبران نظامی و دفتر کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی بود. آنها متوجه شدند که دیگر استفاده از عملیات نظامی به حفظ امپراطوری شوروی کمک نمی‌کند. همچنین شوروی سلاح‌های بسیار خطرناک را در افغانستان استفاده کرد و گفته می شود تا یک‌ونیم میلیون غیرنظامی افغان در جریان هجوم شوروی به افغانستان کشته شدند. این موضوع مشروعیت شوروی را در جهان و در داخل خود روسیه در میان آنهایی‌که روس نبودند، در آسیای میانه به شدت زیر سوال برد. و این بالاخره این جنگ نشان داد که وقتی مردم متحد باشند و واقعا بخواهند برای آزادی کشورشان جنگ کنند، می‌توانند به هدف‌شان برسند و افغان‌ها این را ثابت کردند، تاثیر این موضوع را می‌توان روی جنبش همبستگی لهستان مشاهده کرد."

چند نکته در مورد جنگ شوروی در افغانستان

•به دلیل اینکه اتحاد شوروی نتوانست حتی پس از ده سال جنگ، مجاهدین افغانستان را شکست دهد، جنگ افغانستان به "جنگ ویتنام شوروی" معروف شد.

•حدود ۱۳ هزار سرباز شوروی در این جنگ کشته شدند. برآورد می‌شود که بیشتر از یک میلیون غیرنظامی افغان در جریان این جنگ کشته شدند.

•گفته می‌شود حدود ۵ میلیون نفر در جریان این جنگ از افغانستان فرار کردند که بیشترشان به پاکستان و ایران رفتند.

•این جنگ بیشتر زیربناهای افغانستان را تخریب کرد و پس از آن افغانستان به یکی از فقیرترین کشورهای جهان تبدیل شد.