این در حالی است که اقتصاد ایران در بدترین روزهایش در چهار دهه گذشته، عموما در بین ۳۰ اقتصاد بزرگ جهان بوده و همین حالا، به رغم تمام تحریم‌ها و ضربات اقتصادی قابل توجه سال‌های اخیر، از برخی اعضای این گروه، اقتصاد بزرگتری دارد
چرا ایران در جی۲۰ جایی ندارد و اگر روزی روزگاری، اقتصاد ایران به یکی از ۲۰ اقتصاد اول جهان تبدیل شود، آیا هیچ جایی در این گروه خواهد داشت؟ اساسا ممکن است که روزی ایران عضو جی۲۰ شود؟
چرا ایران؟
کشور ایران - فارغ از سیاست خارجی نظام حاکمش و موقعیت کنونی‌اش در میان کشورهای جهان - به دلیل برخی ویژگی‌های اقتصادی-اجتماعی، گزینه‌ای قابل بررسی برای حضور در میان ۲۰ قدرت بزرگ جهان است.
موقعیت جغرافیایی، پهناوری، جمعیت بالا و درآمد نفتی از سویی، و جایگاه منطقه‌ای، اهمیتش برای بازار انرژی جهان، و اثرش بر کشورهای مهم همجوار مانند ترکیه و عربستان، همه بخشی از ویژگی‌هایی هستند که می‌توانند در تعیین جایگاه بین‌المللی ایران نقش بازی کنند.
ایران اگرچه برخلاف رفقای قدیمی‌اش مانند کره جنوبی سال‌هاست که از قطارسریع‌السیر توسعه پیاده شده و از بازیگران نوظهور مانند ترکیه و برزیل نیز عقب مانده، اما هنوز به واسطه درآمد قابل توجه نفت، در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، تولید ناخالص داخلی بیشتری دارد.
اعضای گروه ٢٠ همیشه صاحب ٢٠ اقتصاد بزرگ جهان نیستند.
بر اساس آخرین آمار صندوق بین‌المللی پول که نشان دهنده میزان تولید ناخالص داخلی کشورها در ماه آوریل سال ۲۰۱۹ میلادی است، ایران از آرژانتین و آفریقای جنوبی که هر دو عضو گروه جی۲۰ هستند، تولید ناخالص داخلی بیشتری داشته. بماند که در سال‌های پیش ایران حتی گاهی در جمع ۲۰ کشور دارای بیشترین میزان تولید ناخالص داخلی نیز قرار گرفته است.
در میان دعوت‌شدگان نیز تقریبا اکثر کشورهایی که رهبرشان در حاشیه این نشست حاضر شده‌اند، از جمهوری آذربایجان و بنین و موریتانی تا نیجریه و قزاقستان و حتی نروژ، در مقایسه با ایران تولید ناخالص داخلی کمتری داشته‌اند، یا اصولا در عرصه روابط جهانی، نقش و اثر چندانی نداشته‌اند.
در رسانه‌ها، گروه جی۲۰ هرازگاهی به عنوان باشگاه ۲۰ کشور دارای بزرگترین اقتصاد جهان، یا ۲۰ کشور قدرتمند جهان معرفی می‌شوند. با این حال نه تنها ردی از ایران در میان این کشورها نیست، بلکه چشم‌اندازی هم برای عضویت کشوری مانند ایران در چنین باشگاهی وجود ندارد.
حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionنشست جی ۲۰ هر سال در یکی از کشورهای عضو برگزار می‌شود
انزوای ایران
نخستین موضوعی که بیرون ماندن ایران از گروه جی۲۰ را برای برخی به سطح یک مساله پیش‌پا افتاده و از پیش پذیرفته شده می‌رساند، این است که حتی در افکار عمومی ایرانیان (موافق و مخالف جمهوری اسلامی)، وضعیت بین‌المللی ایران شباهتی به کشورهای هم‌رتبه‌اش ندارد.
در چهار دهه‌ای که از انقلاب ایران گذشته، سیاست خارجی جمهوری اسلامی با یک ایدئولوژی تجدیدنظرطلبانه درآمیخته و چه رهبران کشور و چه دیپلماتهای ایرانی، بارها "نظم جهانی" را به چالش کشیده‌اند و قوانین بین‌المللی را بی‌اعتبار خوانده‌اند.
در کنار سیاست خارجی تهاجمی، انواع تحریم‌های اقتصادی نیز در تمام این سال‌ها، دست ایرانیان را از اقتصاد جهان کوتاه کرده است.
تیریستین نیلور، استاد روابط بین‌الملل در "مدرسه اقتصاد لندن (LSE)" انزوای اقتصادی ایران را نخستین دلیلی می‌داند که موجب می‌شود احتمال حضور کشوری مانند ایران در جمع اقتصادهای بزرگ جهان بسیار اندک باشد.
او که خود برای شرکت در نشست جی۲۰ هم‌اکنون در شهر اوزاکای ژاپن به سر می‌برد، به بی‌بی‌سی فارسی گفت: "فارغ از اندازه اقتصاد ایران، واقعیت این است که ایران برای دوره‌ای بسیار طولانی از اقتصاد جهانی بیرون مانده است. سطح پیوستن ایران به اقتصاد جهانی و فقدان همکاری و همگرایی اقتصادی، نخستین دلیلی است که موجب می‌شود ایران از این گروه بیرون بماند."
تحریم، عدم عضویت در سازمان تجارت جهانی و عدم حضور در دیگر پیمان‌های تجاری منطقه‌ای و جهانی، از جمله دلایل کلیدی غیبت ایران از دنیای بازرگانی بین‌المللی امروز است که موجب شده تا تهران، هر قدر هم که پول در بیاورد، باز نفوذی در اقتصاد جهانی نداشته باشد.
حق نشر عکسGETTY IMAGESImage captionانزوای اقتصادی ایران موجب شده تا بانکهای ایرانی از نظام بانکداری جهان جدا باشند، شهروندان ایرانی از داشتن کارت‌های اعتباری بین‌المللی محروم باشد و حتی خریدهای اینترنتی رایج از کشورهای دیگر، برای شهروندان عادی غیرممکن شود
علاوه بر این آقای نیلور همچنین معتقد است که در این موضوع، انزوای سیاسی ایران را نیز نباید نادیده گرفت.
او می‌گوید که ایران، سال‌هاست که در "جامعه بین‌الملل" نقش یک "دولت یاغی (Pariah State)" را بازی کرده و به همین دلیل نیز در سازوکارهایی نظیر جی۲۰ نمی‌تواند به آسانی جایی به دست بیاورد.
در حقیقت آنچه که از سوی ناظران، انزوای اقتصادی ایران توصیف می‌شود، نتیجه همین انزوای سیاسی است؛ موقعیتی که ریشه‌اش در سیاست خارجی ویژه جمهوری اسلامی است.
عضویت در جی۲۰
اما علاوه بر انزوای اقتصادی-سیاسی ایران، مساله عضویت در جی۲۰ یا در واقع گسترش آن، به تنهایی یکی از مسایل بسیار جنجالی است که عموما پاسخ رسمی و دقیقی برای آن وجود ندارد.
جی۲۰ یک سازمان بین‌المللی نیست. توافق‌های درون این گروه نیز برای اعضایش الزام‌آور نیست. تشکیلات ثابت یا حتی یک مقر دائمی ندارد و طبیعتا کارمندی هم ندارد.
جی۲۰ بیشتر یک باشگاه باکلاس است که درهایش را به روی دیگران بسته و نه فقط ایران، که هر کشور دیگری که بخواهد عضو آن شود، با مقررات روشنی روبه‌رو نیست تا بتواند به آن استناد کند.
نه فقط ایران، بلکه هیچ کشور دیگری نمی‌تواند عضو جی۲۰ شود، چرا که بسته بودن درهای این گروه و موقعیت انحصاری اعضایش، یکی از ویژگی‌های مهم این گروه است.تریستن نیلور
استاد دانشگاه در "مدرسه اقتصاد لندن (LSE)"
و آنطور که یک‌بار باراک اوباما بی‌تعارف گفت، وضعیت به گونه‌ای است که همه می‌خواهند خودشان عضو این گروه باشند ولی هیچ کشور دیگری به آن اضافه نشود. به گفته او اگر یک کشوری معتقد باشد که در حد ۲۰ کشور این گروه است و باید عضو باشد، همواره به دنبال تبدیل شدن گروه جی ۲۰ به گروه جی ۲۱ است و بعد از آن اصرار خواهد کرد که جی۲۱ نباید گسترش یابد.
به گفته تیریستین نیلور اعضای گروه جی۲۰ می‌دانند که اگر درهای این باشگاه را باز کنند با موجی از اعضای جدید روبه‌رو می‌شوند.
آقای نیلور معتقد است که وقتی صحبت از عضویت ایران در این گروه است، یکی از دلایل مهم عدم اقبال ایران در واقع ارتباطی به ایران ندارد.
این استاد دانشگاه که نظراتش را درباره تاریخچه و عملکرد گروههایی نظیر جی ۲۰ در کتاب ""انحصار اجتماعی و جامعه بین‌الملل" نوشته است، می‌گوید: "نه فقط ایران، بلکه هیچ کشور دیگری نمی‌تواند عضو جی۲۰ شود، چرا که بسته بودن درهای این گروه و موقعیت انحصاری اعضایش، یکی از ویژگی‌های مهم این گروه است."
چرا جی۲۰؟
با این وصف چرا اصولا این گروه تشکیل شده و اعضایش اصرار دارند که عضو جدیدی را نپذیرند؟
تیریستین نیلور معتقد است که چرایی وجود این گروه، دو دلیل مشخص دارد: اول فواید عملی چنین گروهی. و دوم به خاطر پرستیژ ناشی از عضویت در آن.
او می‌گوید: "جی۲۰ به عنوان واکنشی به بحران مالی سال ۹۹ تشکیل شد و نشان داد که در بعد ابزاری و عملگرایانه، در زمان بحران مالی جهانی می‌تواند به هماهنگی این کشورها کمک کند."
اما یکی دیگر از دلایلی که کمتر درباره آن سخن گفته می‌شود، اعتباری است که عضویت در چنین گروهی برای اعضایش به همراه می‌آورد. اصولا همین پرستیژ عضویت در چنین گروهی است که انگیزه کافی برای بسته نگاه داشتن درهای آن به روی عضوهای جدید را به وجود می‌آورد.
حضور محمد بن سلمان، ولیعهد خبرساز عربستان در جمع رهبران جهان و عکسهای دسته‌جمعی در کنار غیبت همیشگی رهبران ایران در این جمع، مثال روشنی است از اعتباری که عربستان سعودی به دست آورده و در رقابت‌های منطقه‌ای، عملا یک امتیاز بزرگ است.
تیریستین نیلور می‌گوید: "این پرستیژ به شما امتیازی ویژه برای دسترسی به رهبران قدرتمند جهان می‌دهد. به شما اعتبار می‌دهد تا دسترسی دیپلماتیک داشته باشید که بسیار ارزشمند است. و کمک می‌کند که در اداره جهان (Global governance)، شکل‌گیری و مسیرش اثربخش باشید. در این کلوب، شما مقرارتی و قواعدی با اثرات جهانی تعیین می‌کنید و همیشه این امتیاز را خواهید داشت تا در شکل‌گیری این قواعد، منافع خودتان را در نظر بگیرید."
و چه بسا همین بعد از ویژگی جی۲۰ است که موجب می‌شود تا هر سال عده‌ای از مخالفان در برابر محل برگزاری آن تظاهرات کنند. برخی از منتقدین می‌گویند که چنین نشست‌هایی، بدون داشتن سازوکاری مدون و دموکراتیک بر سرنوشت میلیون‌ها انسانی که هیچ‌کس آنها را در جی۲۰ نمایندگی نمی‌کند، اثر می‌گذارد.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید