مقرر است در صورت موفقیت‌آمیز بودن مرحله نخست آتش‌بس که تا شامگاه ۲۱ سپتامبر تمدید شد، حملات مشترکی توسط آمریکا و روسیه علیه داعش انجام گیرد و همزمان مذاکرات صلح پایدار آغاز شود. و این در حالی است که در این چند روز طرفین یکدیگر را به نقض گسترده آتش‌بس متهم کرده‌اند.
هنوز دو روز از اجرای توافق نگذشته بود که ژنرال ویکتور پوزنیکهیر، از مقامات بلندپایه ارتش روسیه، اعلام کرد که شورشیان در ۲۳ مورد آتش‌بس را زیر پا گذاشته‌اند. در مقابل، نهادهای بین‌المللی از بلاتکلیفی پشت مرز ترکیه ناراحت‌اند، و آمریکا نیز ارتش اسد را متهم کرده که با حضور در مناطق شمالی حلب، حرکت کاروان کمک‌های بشردوستانه را به شرق حلب سد کرده است. در آخرین تحولات، جنگنده‌های ائتلاف، مواضع ارتش سوریه را اشتباهاً مورد هدف قرار داده‌اند. در پاسخ، مقامات روسی، همکاری آمریکا را ازپیش مقصر شکست احتمالی آتش‌بس اعلام کرده‌اند. در چنین شرایطی، تا چه حد می‌توان به برقراری صلحی پایدار و فراگیر در سوریه خوش‌بین بود؟
سردرگمی آمریکایی
اختلاف‌نظر عمیق گروه‌های کثیر داخلی در مورد آینده سوریه، و واگرایی منافع قدرت‌های خارجی درگیر از جمله موانع عمده‌ای هستند که روند صلح سوریه را متوقف و کند ساخته‌اند. در پنج سال گذشته، هیچکدام از تلاش‌های دپیلماتیک در گذر از این موانع موفق نبوده‌اند؛ با این حال، در مقایسه با عهدنامه‌های شکننده قبلی همچون توافق ترک مخاصمه در ۲۷ فوریه ۲۰۱۶، طرح اخیر آتش‌بس روسیه-آمریکا را باید گامی رو به جلو تلقی کرد. بدون شک، عملیات مشترک آمریکا و روسیه، در صورت وقوع، و نهایتاً حذف داعش از بازی خواهد توانست صحنه را برای یک توافق پایدار آماده کند؛ توافق، آری، اما میان چه کسانی؟
سنگ بنای صلح در طرح آتش‌بس اخیر بر مبنای تقسیم‌بندی گروه‌های درگیر به سه بلوک عمده گذاشته شده است: دولت اسد، مخالفان میانه‌رو و تروریست‌های افراطی. صلح مستلزم حذف بازیگر سوم و همگرایی دو بازیگر اول است. مشکل اما آنجاست که از تقسیم‌بندی روی کاغذ تا واقعیت فاصله زیادی وجود دارد. بر اساس این طرح آمریکایی-روسی، همه چیز منوط به پاسخ به این سؤال است که چه کسی تروریست است و حق ندارد در آینده سوریه نقشی ایفا کند؟ اما چه کسی باید به این سؤال پاسخ دهد، با چه معیاری و چگونه؟
“ناتوانی در تفکیک میانه رو از افراطی»
تقسیم‌بندی و خط‌کشی ذهنی شورشیان به افراطی و میانه‌رو در عمل ابهامات زیادی ایجاد کرده است. مقامات روسی، در آستانه توافق، اعلام کردند که آمریکا در تفکیک مخالفان میانه‌رو از افراطی ناتوان خواهد بود. پیش‌تر نیز در اوایل سپتامبر سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه گفته بود: «مشکل این است که ما مطمئن نیستیم که همکاران آمریکاییمان بتوانند میان تروریست‌ها و شبه‌نظامیان میانه‌روی تحت حمایت خود تمایز قائل شوند و این مانعی اساسی برای توافق در خصوص وضعیت وخیم حلب است.»
احرارالشام، یکی از همین گروه‌هاست که رسماً اعلام کرده به توافق روسیه-آمریکا پایبند نیست، چرا که به زعم این گروه «باعث بر باد رفتن تمام ایثارها و دستاوردهای مردم شورشی سوریه می‌شود.» آنها گفته‌اند: «نتیجه توافق جز توفیق رژیم اسد و محاصره‌ی نظامی انقلاب نخواهد بود.»
احرارالشام اگرچه مطابق با دسته‌بندی آمریکایی جزو «میانه‌روها» قرار می‌گیرد، درعمل اما همرزم و هم‌پیمان با جبهه فتح شام (جبهه نصرت سابق، شاخه سوری القاعده) بوده است. این دو گروه همراه با گروه‌های کوچک‌تری مثل جندالاقصی در مارس ۲۰۱۵ اتاق عملیات نظامی مشترکی با عنوان جیش‌الفتح تشکیل دادند و از سال گذشته به شکلی هماهنگ در یک جبهه جنگیده‌اند. عجیب نیست که در واکنش به توافق آتش‌بس، یکی از اعضای همین اتاق مشترک می‌گوید: «شما از آتش‌بس حرف می‌زنید، اما برادران ما در جبهه‌ی نصرت را تروریست می‌دانید… این چه جور آتش‌بسی است!»
گروه‌هایی مثل احرارالشام و گردان‌های نورالدین زنکی تنها گروه‌های به اصطلاح «میانه‌رویی» نیستند که به تقسیم‌بندی میانه‌رو/ تروریست پیشنهادشده توسط آمریکا تن نداده‌اند. پس از اعلام توافق، ۲۰ گروه کوچک و بزرگ شورشی در بیانیه‌ای مصالحه با رژیم را قویاً رد کردند.
گروه‌هایی مثل ارتش آزاد سوریه نیز اگرچه رسماً از توافق حمایت کرده‌اند، درعمل چندان به آن پایبند نیستند؛ اخباری منتشر شده که ارتش آزاد سوریه حملاتش را به یگان‌های مدافع خلق کرد در شمال سوریه متوقف نکرده است.
مشکل آنجاست که دسته‌بندی افراطی و میانه‌رو، از بیرون به گروه‌های جهادی تحمیل شده، و با مبانی نظری و اعتقادی ایشان همخوان نیست؛ نه نظام اعتقادی آنها این تقسیم‌بندی را به رسمیت می‌شناسد، و نه منافع غایی آنها در جنگ با اسد، تن دادن به چنین افتراقی را ایجاب می‌کند. به گزارش رویترز، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه، مایکل رتنی، برای حل این معضل نامه‌ای را به شورشیان میانه‌رو فرستاده و در آن در مورد عواقب جدی همکاری با گروه تروریست جبهه فتح شام هشدار داده است.
چه کسی تروریست است؟
ایگور کوناشنکوف سخنگوی وزارت دفاع روسیه، شورشیان میانه‌روی مخالف اسد را متهم کرده است که در زمان آتش‌بس به حملات خود به «مناطق مسکونی» ادامه داده‌اند. واقعیت آن که از چشم دولت اسد و هم‌پیمانان روسی و ایرانی‌اش هیچ مخالف میانه‌رویی در جنگ سوریه وجود ندارد؛ و تمام شورشیان از داعش تا کردهای کوبانی، جملگی تروریست‌‌اند. نزد شورشیان اما، تروریست و جنایتکار اصلی قبل از هر کسی خود اسد است. افکار عمومی در جهان نیز رئیس جمهور سوریه را یکی از مقصران اصلی خشونت و کشتار می‌داند. و گروه‌هایی مثل سپاه قدس نیز که برای اسد می‌جنگند، از اتهام ترور مبرا نیستند.
در صدر فهرست ترکیه از تروریست‌ها، اما حتی قبل از داعش، نام ی‌‌پ‌گ (یگان‌های مدافع خلق کردهای سوریه) درج شده است. و در نهایت، کردهای سوریه، که منزوی‌ترین گروه منطقه به حساب می‌آیند، در هراس‌اند که قربانی مذاکرات پشتیبانان غربی‌شان بر سر معنای تروریسم شوند.
پس از پنج سال جنگ بی‌وقفه، اکنون دست تمام گروه‌های درگیر کاملاً به خون آلوده شده است، و تمایز تروریست از غیرتروریست در غبار جنگ روز به روز دشوارتر می‌شود. در چنین فضای ابهام‌آمیزی بعید است بتوان بنای صلح را بر تمایزی این چنین نامشخص و انتزاعی گذاشت.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید