به‌طور کلی هواپیماهای بریتانیایی در سوریه فعال نیستند، چون بریتانیا آن‌جا نمی‌جنگند. گذشته از این، مردی که کشته شد شهروند بریتانیا بود.
ریاض خان (چپ) و روح‌الامین در حمله هواپیماهای بی‌سرنشین نیروی هوایی بریتانیا کشته شدند
فعالان حقوق بشر و مخالفان مجازات اعدام بلافاصله پس از انتشار خبر هشدار دادند که دولت دیوید کامرون، نخست وزیر، راهی در پیش گرفته که ایالات متحده مدت‌هاست می‌رود. برای آمریکایی‌ها، هواپیمای بی‌سرنشین مدت‌هاست سلاح اصلی مبارزه با تروریست‌هاست.
پاسخ دولت بریتانیا این بود که فرد مورد نظر داشته حملات تروریستی در خاک بریتانیا طراحی می‌کرده و راه معقول دیگری برای خنثی کردن نقشه‌هایش نبوده است.
همین یک مثال به خوبی کارآیی هواپیماهای بی‌سرنشین را نشان می‌دهد. در عین حال پرسش‌های حقوقی و اخلاقی هم برمی‌انگیزد.
حملات پیچیده
پیش از این فقط چند کشور فن‌آوری و توان جمع‌آوری اطلاعات برای انجام این‌گونه عملیات با هواپیمای بی‌سرنشین را داشتند. ایالات متحده و اسرائیل پیشروان این عرصه هستند. بعضی متحدان‌شان هم از فن‌آوری‌شان استفاده می‌کنند.
Image copyrightReutersImage captionیک هواپیمای بی‌سرنشین ام-کیو-۹ ریپر روی باند پروازی در کالیفرینا
اما کاربرد هواپیماهای بی‌سرنشین مسلح روز به روز بیشتر می‌شود. اوایل ماه جاری میلادی پاکستان با یک هواپیمای بی‌سرنشین به یکی از مناطق قبیله‌نشین وزیرستان شمالی حمله کرد.
پیچیدگی عملیات پاکستانی‌ها بسیاری از متخصصان غربی را متعجب کرد. بعضی‌ها گمانه‌زنی کردند که فن‌آوری به کارگرفته شده مال چین است.
شمار کشورهایی که از هواپیماهای بی‌سرنشین نظامی برای عملیات خصمانه استفاده کرده‌اند، همچنان کم - اما رو به رشد - است.
باور عمومی این است که چین و ایران هم هواپیماهای بی‌سرنشین نظامی دارند. و بسیارند کشورهایی که می‌خواهند این فن‌آوری را داشته باشند. حتی بازیگران سیاسی که کشور نیستند هم دنبال هواپیمای بی‌سرنشین هستند - مثل حزب‌الله لبنان که در جنگ با اسرائیل (۲۰۰۶) می‌خواست از این سلاح استفاده کند.
ماه ژوئن امسال، مرکز امنیت جدید آمریکایی نتایج یک تحقیق را منتشر کرد که نشان می‌داد حدود ۹۰ کشور به نوعی از هواپیماهای بی‌سرنشین استفاده می‌کنند، و دستکم ۳۰ تای‌شان یا مدل مسلح دارند یا دنبال مدل مسلح آن هستند.
Image copyrightReutersImage captionاز بالا سمت چپ در جهت حرکت عقربه‌های ساعت: ام-کیو-۹ ریپر، ام-کیو-۱ پریدتر، هرمس ۹۰۰، وینگ لونگ
——————————————————————————————
از یک خانواده ...
پیشرفته‌ترین هواپیماهای بی‌سرنشین دنیا بسیار به‌هم شبیه‌اند. فن‌آوری ساخت‌شان یا مشترک است، یا یکی از روی دیگری کپی کرده.
به‌عنوان مثال هواپیمای بی‌سرنشین ام-کیو-۹ نیروی هوایی آمریکا را نیروی هوایی بریتانیا هم استفاده می‌کند. این هواپیمای بی‌سرنشین که به ریپر معروف است، در ارتفاع متوسط تا بالا پرواز می‌کند و از خلف‌اش (ام-کیو-۱) سریع‌تر است.
هواپیمای بی‌سرنشین هرمس ۹۰۰، ساخت اسرائیل. سازنده: البیت. ارتفاع پرواز: متوسط. طول پرواز: زیاد. این هواپیمای بی‌سرنشین نخستین بار در حمله به غزه در سال ۲۰۱۴ استفاده شد.
هواپیمای وینگ لونگ، ساخت چین. سازنده: مؤسسه تحقیق و طراحی هواپیمای چنگدو. ساخت این مدل سال ۲۰۰۵ آغاز شد، اما بسیاری معتقدند از روی ام-کیو-۱ ریپر ساخته شده.
——————————————————————————————
بعضی ناظران معتقدند هواپیماهای بی‌سرنشین نظامی امتیازی “غیرمنصفانه” است، چون نیروهای کشوری که آن را به کار می‌گیرد به خطر نمی‌افتند. اما دغدغه اصلی استراتژیست‌ها چیزی دیگریست.
بسیار ساده‌انگارانه است که بخواهیم جنگ - با تمام بدی‌هایش - “منصفانه" باشد. اساسا یکی از اهداف جنگ دور کردن خطر از نیروهای خودی و بیشینه کردن تهدید برای دشمن است.
با این حال خیلی‌ها هواپیمای بی‌سرنشین نظامی را سلاحی می‌دانند که ثبات را به خاطر می‌اندازد.
هواپیمای بی‌سرنشین می‌تواند خیلی سریع عملیاتی شود، می‌تواند ساعت‌ها در منطقه‌ای بچرخد یک هدف کوچک را پیدا کند و با دقت بالا بزندش. با چنین ویژگی‌هایی می‌توان تصور کرد که کاربردش روز به روز بیشتر شود. به‌ویژه آن‌که نیروی مهاجم را به خطر نمی‌اندازد و عملیات‌اش بی‌سروصدا و کوچک است.
شورای روابط خارجی آمریکا ژوئن ۲۰۱۴ پیشنهاد کرد هواپیماهای بی‌سرنشین به‌عنوان یک گروه متمایز در طبقه‌بندی تسلیحات جای بگیرند.
در گزارش این شورا آمده بود تدابیر منع گسترش هواپیماهای بی‌سرنشین باید تقویت شود، و ایالات متحده، به‌عنوان کاربر اصلی این فن‌آوری، باید معیارهایی برای استفاده از آن‌ها تعیین کند. (منتقدان ایالات متحده خواهند گفت واشنگتن پیش از این‌ها با عمل‌اش، آن‌طوری که بعد از یازده سپتامبر از هواپیماهای بی‌سرنشین استفاده کرده، معیار را تعیین کرده.)
جنگ یا عملیات ضدتروریستی؟
روشن است که هواپیماهای بی‌سرنشین صرفا سلاح جنگی نیستند. هواپیماهای بی‌سرنشین آمریکایی در سال‌های اخیر صدها عملیات انجام داده‌اند، گاه در کشورهایی که ایالات متحده رسما نمی‌جنگد. البته کم نیستند کسانی که کارایی این‌گونه عملیات را زیر سؤال برده‌اند. آیا حمله هواپیماهای بی‌سرنشین واقعا گروه‌های مورد نظر را ضعیف‌تر کرده؟ چند غیرنظامی بی‌گناه در این فرایند کشته شده‌اند؟
Image copyrightMODImage captionسال ۲۰۱۳ معلوم شد خلبان‌های نیروی هوایی بریتانیا از خاک این کشور با هواپیماهای بی‌سرنشین در افغانستان عملیات انجام داده بودند
واقعیت این است که هواپیماهای بی‌سرنشین روی خطی بین جنگ و عملیات ضدتروریستی حرکت می‌کنند - که دومی در بسیاری از کشورهای غربی وظیفه پلیس و امری غیرنظامی است. بنابراین عجیب نیست که منتقدان حمله با هواپیماهای بی‌سرنشین گاه آن را "قتل فراحقوقی" می‌نامند.
در سوی دیگر دولت‌ها هم تأکید می‌کنند استفاده از این هواپیماها مبتنی بر قوانین بین‌المللی است - مثل دولت بریتانیا در حمله اخیر به سوریه.
گسترش فن‌آوری هواپیماهای بی‌سرنشین غیرنظامی معضلات امنیتی را پیچیده‌تر کرده. در این عرصه نیز پیشرفت سریع است. در هر فروشگاه بزرگی می‌توانید نمونه‌های غیرنظامی ولی نسبتا پیشرفته بخرید. بعید نیست که گروه‌های تروریست یا تبهکار این مدل‌های غیرنظامی را "مسلح" کنند.
هواپیماهای بی‌سرنشین مشکلات استراتژیک، حقوقی و اخلاقی فراوانی می‌آفرینند. مشکلاتی که هرچه شمار کشورهای صاحب این فن‌آوری بیشتر شود، بزرگ‌تر خواهد شد.از همین روست که برخی ناظران می‌گویند خرید و فروش هواپیماهای بی‌سرنشین نظامی و فن‌آوری‌شان باید از نظامی بین‌المللی تبعیت کند - مثلا در قالب یک پیمان - بلکه کاربرد این سلاح منحصربه‌فرد محدودتر شود.
دیدگاه و نظرات ابراز شده در این مطلب، نظر نویسنده بوده و لزوما سیاست یا موضع ایرانگلوبال را منعکس نمی‌کند.
افزودن دیدگاه جدید