نقش محوری لبنان در نفوذ منطقه‌ای ایران

اما حتی این طبیعت سحرآمیز نیز نمی‌تواند گردشگران را در تعدادی که اقتصاد بلعبک به آن محتاج است، به اینجا بکشاند. گردشگران نگران شرایط امنیتی منطقه هستند و به خاطر جنگ در سوریه فقط آنهایی که حاضرند خطر کنند به بعلبک می آیند.

در چنین شرایطی بعلبک امیدوار است که جشنواره هنری این شهر امسال بتواند بازدید کنندگان زیادی را جلب کند. این مناسبت در گذشته و با وجود دشواریهایی مشابه امروز توانسته مشتاقان زیادی را به خود جلب کند.

جشنواره هنری بعلبک که برنامه‌های آن در محیط معبد باستانی شهر برگزار می شد، در سالهای غمبار پس از جنگ جهانی دوم نشانه‌ای بود از اینکه ایام بهتری از راه خواهد رسید.

امسال تابستان نیز پس از چند سال تعلیق این مناسبت به خاطر جنگ داخلی سوریه، جشنواره هنری بعلبک دوباره برگزار خواهد شد.

خط مشی عملگرایانه

این حقیقتی است که در این بخش از دره بقاع تصمیم‌های مهم به تایید و موافقت حزب‌الله لبنان، نیروی شبه نظامی مورد حمایت ایران، نیاز دارد.

در حقیقت تسلط حزب‌الله بر این مناطق ممکن است یکی از عوامل موثر در عدم تمایل گردشگران به سفر به بعلبک و دره بقاع باشد.

حکومت ایران و قدرت های سنی منطقه با سوء ظن به یکدیگر می نگرند

حزب‌الله لبنان به شکل همه جانبه‌ای در جنگ داخلی سوریه درگیر است و منظم ترین و موثر ترین بخش از نیروهای نظامی در جبهه مدافعان رژیم بشار اسد را تشکیل می دهد.

ولی با وجودیکه این گروه در آن سوی مرز و در جنگ داخلی سوریه یک سیاست فرقه ای شدید را پیش می برد، در خود لبنان که از نظر تنوع و پیچیدگی اقلیت های ساکن کشور شبیه سوریه است، برای همزیستی با سایر گروههای قومی و مذهبی عملگرایی قابل ملاحظه‌ای از خود نشان داده است.

البته در مورد طبیعت این همزیستی کسی نباید توهم داشته باشد. به عنوان نمونه اکثر لبنانی‌ها معتقدند که حزب الله در قتل رفیق حریری از سیاستمداران نیرومند سنی لبنان در فوریه ۲۰۰۵ دست داشت.

اما خوشبین ها معتقدند که این خط مشی حزب الله ثابت می کند که حامی آن، حکومت ایران، حداقل حاضر است در مورد نحوه اعمال نفوذ خود در منطقه خاورمیانه انعطاف و عملگرایی نشان دهد.

حسن حامد از شهرداری بعلبک به من گفت:"سیاست اجتماعی میانه روئی که حزب الله در پیش گرفته کمک می کند که لبنان از خطر تروریسم و جنگ داخلی سوریه در امان بماند. آنها این را پذیرفته اند که لبنان شرایط ویژه خود را دارد، نه ایران است و نه اروپا."

'جنگ سرد' جدید

این موضوع در شرایط فعلی منطقه بسیار مهم است چون نظم کهنی که پس از سقوط امپراطوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول و توسط فرانسه و بریتانیا در این بخش از خاورمیانه حاکم شد در حال فروپاشی است.

ائتلاف قدرتهای غربی به رهبری آمریکا هنوز هم در رقابت بر سر نفوذ در منطقه یک بازیگر مهم است. ولی نبرد اصلی بین اسلام شیعه به رهبری حکومت ایران و ائتلافی از قدرتهای سنی به رهبری عربستان سعودی در جریان است.

گروههای وابسته به این دو جبهه رقیب در کشورهای سوریه، عراق و یمن با یکدیگر در حال جنگند. این وضعیت را می‌توان با دوران رقابت های جنگ سرد بین آمریکا و اتحاد شوروی سابق و یا با تشابه و دقت بیشتری با دوران شکاف اروپا با اختلاف عمیق بین کاتولیک‌ها و پروتستانهای در طول قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی مقایسه کرد.

رهبران امروز حکومت ایران تا حدی میل دوران ایران باستان برای نفوذ در جهان عرب را احیا کرده‌اند.

شارمین ناروانی، تحلیلگر سیاسی در بیروت به من گفت غرب تلاش نمی کند که تغییرات خاورمیانه را از منظر ایران بفهمد.

حزب الله که به عنوان گروهی برای مبارزه علیه اسرائیل تاسیس شد، به یک جنبش اجتماعی، سیاسی و نظامی بدل شده است

او می‌گوید رهبران ایران از اینکه غرب همواره آن کشور را عامل بی‌ثباتی منطقه معرفی می کند بسیار خشمگین هستند و یادآوری می کند که ایران در خط مقدم مبارزه با گروههای سنی تندرویی است که هم با غرب و هم با اسلام شیعه دشمنی دارند.

شارمین ناروانی می گوید: "ایران محور مبارزه با گروههایی نظیر داعش، القاعده و سایر سنی‌های تندرو منطقه است. تنها نیروهایی که به شکل عملی و جدی با این گروهها می‌جنگند گروههای مسلح مورد حمایت و وابسته به ایران هستند."

یک چنین تحلیلی ممکن است نقش کردها در مبارزه با گروه موسوم به دولت اسلامی را کم اهمیت جلوه دهد ولی به خوبی نشان می‌دهد که چرا امروزه در خاورمیانه همه در مورد ایران صحبت می‌کنند.

حکومتی در حکومت

قدرتهای غربی به رهبری آمریکا در حال حاضر به دنبال حصول توافقی با ایران بر سر برنامه های هسته ای آن کشور هستند که براساس آن در ازای کاستن از دامنه فعالیت‌های هسته ای و بازرسی‌های دقیق تر بخشی از تحریم‌های بین المللی علیه ایران لغو خواهد شد.

اما حتی با نزدیک شدن به پایان مهلت زمانی این مذاکرات و احتمال رسیدن به یک توافق نهایی هنوز هم نحوه برخورد با حکومت ایران آمیخته به سوءظن است. یکی از دلایلش این است که ایران با حکومتی تجدید نظر‌طلب، صدور انقلاب را حق خود می‌داند.

ولی عامل مهم دیگر این است که حزب‌الله، با سیاست‌های عملگرایانه خود در لبنان، به نمادی موثر از اعمال قدرت و توسعه نفوذ ایران در یک صحنه وسیع تر بدل شده است.

دقیقا به خاطر ایفای یک چنین نقشی است که حزب‌الله از سوی غرب به طراحی و انجام حملاتی علیه اهداف اسرائیلی و یهودی در کشورهای دوردستی مثل آرژانتین و بلغارستان متهم شده است.

اما عملکرد و خط مشی حزب‌الله در خود لبنان ممکن است شمه‌ای باشد از نگاه حکومت ایران به آینده منطقه خاورمیانه.

حزب‌الله که در اوایل دهه هشتاد میلادی به عنوان ابزاری برای مبارزه با اشغال جنوب لبنان توسط نیروهای اسرائیلی تشکیل شد به حکومتی در درون حکومت لبنان بدل شده است.

این گروه که هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ تسلیحاتی توسط ایران تامین می شود، از نظر نظامی از ارتش ملی لبنان نیرومند تر است و در حال حاضر ۲۵ هزار رزمنده مسلح دارد.

ایران در حمایت از رژیم بشار اسد نقش بسیار فعالی دارد. ادامه این حکومت در دمشق برای حفظ مسیرهای ارتباطی با حزب الله لبنان مهم است.

این گروه در مناطق اصلی تحت کنترل خود مثل جنوب لبنان، فعالیت و مسئولیت‌های سیاسی و اجتماعی نیز دارد. ولی به نظر می رسد که حکومت ایران به دنبال این نیست که حزب‌الله تمام قدرت را در لبنان قبضه کند، بخشا به این دلیل که چنین نیازی ندارد.

هیچ چیزی بدون توافق حزب الله نمی تواند در لبنان اتفاق بیافتد و در شرایط فعلی این گروه از امتیازهای حکومتی، مثل داشتن یک ارتش قدرتمند، برخوردار است بدون آنکه دردسرهای یک حکومت همه جانبه، مثل مسئولیت در قبال مناطق تحت کنترل مسیحیان، سنی‌ها و دروزها را بر دوش داشته باشد.

نگاه راهبردی

بعید نیست که ایران در فکر ایجاد تشکیلات شیعه مشابهی در سایر کشورهای خاورمیانه باشد، به خصوص در کشورهایی نظیر عراق و سوریه که ترکیب مذهبی و قومی متنوعی دارند و به نظر می‌رسد که شیوه تا به امروز حکومت در آنها دیگر کارایی ندارد.

این نکته نشان می دهد که چرا حزب الله تا این حد برای ایران مهم است.

من نظراتی شنیده‌ام که معتقدند برای حکومت ایران، حزب الله حتی از ادامه حکومت بشار اسد در سوریه مهم تر است. الویت ایران استفاده از حزب‌الله برای حفظ حکومت سوریه نیست، بلکه بقای حکومت بشار اسد برای حفظ پل ارتباطی است که از خاک سوریه عبور کرده و از آن برای رساندن تدارکات به نیروهای حزب‌الله در جنوب لبنان استفاده می‌کند.

در این دوران پر آشوب که همه در خاورمیانه به دنبال توسعه نفوذ خود هستند حکومت ایران یک نگاه راهبردی مشخص دارد و همین باعث می شود که سیاست منطقه ای این کشور به نسبت سایر بازیگران منطقه ای انرژی و هدفمندی بیشتری داشته باشد.

امسال تابستان وقتی که جشنواره هنری بعلبک برگزار خواهد شد شاید مثل ایام گذشته این احساس را منتقل کند که روزهای بهتری در انتظار خاورمیانه هستند.

اما به هیچ وجه نباید فراموش کرد که امروزه خاورمیانه بستر تحولات شگرفی است و یکی از عوامل اصلی آن رقابت های شدید بین بازیگران منطقه ای مثل ایران و پادشاهی‌های حوزه خلیج فارس است و پیامدهای این تحولات هنوز کاملا شکل نگرفته اند.