زمان سنجی بی محل روسها

۳ شهریور ۱۳۹۰

هنوز هم اگر به قسمت سیاسی صفحۀ اول بخش فارسی بی.بی.سی. مراجعه کنید، خبری زیر عنوان “استقبال صالحی از طرح گام به گام روسیه” را خواهید یافت. روی عنوان مذکور کلیک کنید تا بتوانید خبر کامل را بخوانید. صفحۀ دیگری باز می شود که تیتر آن نه “استقبال صالحی از طرح گام به گام روسیه” بلکه چنین است: “صالحی در مسکو: تعهدات ناشی از مذاکرات هسته ای باید همزمان باشد”. در همان بالای صفحه و در ابتدای مطلب هم عکسی از صالحی و همتای روس اش، لاوروف، را خواهید دید که به این جمله مزین شده است: “صالحی از جزئیات طرح پیشنهادی روسیه برای مسئله اتمی ایران اظهار بی اطلاعی کرده است”.

می دانیم که چندی پیش از این رسانه ها خبر از “طرح گام به گام روسیه” در ارتباط با مسئله پرونده اتمی ایران داده بودند. از اخبار مربوطه چنین بر می آمد که طرح پاسخگوئی تدریجی ایران به سؤالات موجود حول پرونده مذکور و در صورت قانع کننده بودن پاسخها و به تناسب آنها، لغو این یا آن تصمیم شورای سازمان ملل و تحریمها علیه ایران را پیش بینی کرده است.

بنابراین استقبال کردن از طرحی که برای گشایش مذاکرات هسته ای تدبیر شده است، سپس از لزوم همزمانی تعهدات ناشی از مذاکرات گفتن، و آخرالامر هم از جزئیات آن طرح اظهار بی اطلاعی کردن، این برداشت را ایجاد می کند که چیزی در این سه “پاره‌خبر” جور درنمی آید.

آیا ویراستار بی.بی.سی. غیرحرفه ای عمل کرده و اخبار اوقات متفاوتی را، که در اوضاع و احوال هر دم متحول امروز – هر قدر هم که این “اوقات” به هم نزدیک باشند – باز می توانند حاوی پاره های “ناجور” باهم باشند، سرهم بندی کرده است؟

آیا صالحی به مثابه یک دیپلمات ناشیانه عمل کرده و در حالی که می خواسته خواست جمهوری اسلامی دایر بر لزوم همزمانی تعهدات ناشی از مذاکرات هسته ای را به همتای روس اش ابلاغ کند، از طرح مذکور استقبال نیز کرده است؟ آخر، خواست همزمانی تعهدات نافی پیشقدمی یک طرف در عقب نشینی است، اعم از آن که کدام یک از طرفین باشد و هرچه باشد، مسکو پنهان نگذاشته است که جوهر طرح اش پیشقدمی ایران در عقب نشینی است، ولو عقب نشینی گام به گام، با گامهای کوچک و هر گام پس از عقب نشینی طرف مقابل.

شاید هم وضع از قرار دیگری است؟

خبر را که می خوانید، متوجه می‌شوید که همۀ این پاره‌خبرها مربوط به یک خبر اند. موضوع اخبار اوقات متفاوت و عمل غیرحرفه ای ویراستار بی.بی.سی. در میان نیست. همچنین، اگرچه صالحی از جزئیات طرح روسیه برای حل مسئله اتمی ایران اظهار بی اطلاعی کرده است، اما پاره‌خبر دیگری حکایت از آن دارد که دستور کار دیدار وزرای خارجه دو کشور درست همان بررسی جزئیات طرح مذکور بوده است. پیش از سفر صالحی به مسکو، منابع متعددی از این سفر خبر می دهند و می نویسند: “قرار است در این ملاقات جزئیات طرح پیشنهادی روسیه برای حل مسئله برنامه اتمی ایران بررسی شود”. بازهم فراتر از این، حتی می نویسند: “… سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران از نیکلای پاتروشف، دبیر شورای‌عالی امنیت ملی روسیه دعوت کرده تا ۲۴ مرداد به تهران سفر کند. هدف از این سفر آماده‌کردن مقدمات دیدار وزاری خارجه ایران و روسیه برای بررسی طرح گام به گام اعلام شده است”.

از این قرار، لغزشها در اظهارات صالحی، اگر بتوان آنها را لغزش نامید، حادتر از آنند که به ناشیگری دیپلماتیک تعبیر شوند. اظهار بی اطلاعی وزیر امور خارجه از موضوعی که بیش از یک ماه پیش به اطلاع مقامات، و قاعدتاً از طریق خود او به اطلاع سایر مقامات جمهوری اسلامی رسانده شده است، موضوعی که او برای مذاکره حول آن مأموریت داشته است، و پیش از سفر او توسط دستگاه های ذیربط طرفین مشترکاً بررسی و تدارک شده است، در عرف دیپلماتیک چندان بی اهمیت تر از ابلاغ برکناری منوچهر متکی به او در زمان مأموریتش تلقی نمی شود.

اما اگر این خبر را در کنار سایر اخبار مربوط به مواضع مقامات مختلف جمهوری اسلامی، سوای خامنه ای، در بارۀ طرح روسیه بگذاریم، مقدمتاً روشن می شود که تنها در ۳ پاره‌خبر فوق الذکر نیست که چیزی در آنها جور در نمی آید. اخباری که رسانه ها از این مواضع انتشار می دهند، مملو از تناقض اند؛ هم “تناقضات درونی” و هم “تناقضات میانی”. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، امروز چیزی می گوید، فردا چیز دیگری. روایت امروز همین شخص از مواضع کمیسیون تحت ریاست اش نسبت به طرح روسیه یک چیز است و روایت حسین نقوی، عضو همان کمیسیون، از همان مواضع چیز دیگر. احمدی نژاد که در نخستین واکنش خود نسبت به طرح گفته بود “ما گام خود را برداشته ایم، حالا شما گامتان را بردارید”، در همان روز سفر صالحی به مسکو ابراز می دارد که “جمهوری اسلامی ایران از ابتکار عمل روسیه در طرح راهکار گام به گام استقبال می کند و آمادگی دارد در تنظیم پیشنهاداتی برای تعامل و همکاری در این خصوص مشارکت داشته باشد.”

این البته نخستین بار نیست که مقامات جمهوری اسلامی مواضع متناقضی را حول پرونده اتمی ایران اخذ می کنند؛ حتی فاحش ترین مورد از این دست هم نیست. خبرگزاری فرانسه در تحلیلی پیرامون سفر صالحی به مسکو هشدار داده بود “که با وجود سخنان شب گذشته محمود احمدی نژاد در استقبال از این طرح، تصمیم گیرنده اصلی در ایران، به خصوص در زمینه سیاست خارجی، آیت الله علی خامنه ای است.” از این رو می توان بیانات مقامات روس در مورد “راهی برای خروج از بن بست و چاره یابی برای مناقشه” را بسیار خوشبینانه تلقی کرد.

جدا از این تجربه کلی و آزموده شده، اعلام طرح روسیه برای خروج از بن بست مسئله اتمی ایران و پذیرائی از صالحی برای مذاکره در باره طرح، ۷ ماه مانده به انتخابات دوره نهم مجلس، تنها کمی پس از فروکش کردن اصطکاکات علنی میان خامنه ای و احمدی نژاد و در زمانی که مسئله مقدم بخش اعظم حاکمان جایگاه و پایگاه شان در انتخابات است، مبین زمان سنجی بسیار “بی محل” روسها است. آیا روسها انتظار پاسخی روشن از مقامات دست دوم در مجلس جمهوری اسلامی را داشته اند؟ آیا آنها چنین پاسخی را از مقامات دست اول و دوم در دولت جمهوری اسلامی انتظار داشته اند؟ تذبذب موضع احمدی نژاد در این باره آشکار می کند که این انتظارات احتمالی همگی بیهوده بوده اند. ممکن است صالحی سفر خود به مسکو را با موضع احمدی نژاد دایر بر “استقبال از طرح مسکو”، که در همان روز آغاز سفر اعلام شد، آغاز کرده بوده باشد، اما او نمی توانسته است این سفر را با موضع خامنه ای، که درست در همان روز پایان سفر اعلام شد، به پایان نبرد. در آن روز خامنه ای در سخنانی برای جمعی از نمایندگان اصناف تحریمهای بین المللی علیه ایران را ناکارآمد اعلام کرد و گفت که “اگر تحریم، مؤثر و برای دشمنان کارگشا بود همان سالهای اول انقلاب اهداف مستکبران را محقق می ساخت…”

با این حال منتفی هم نیست که روسیه با این ابتکارش هدف دیگری را که مقدمتاً به دنبال آن بوده است، کسب کرده باشد: راهی، نه برای خروج از بن بست مسئله پرونده اتمی ایران، بلکه برای خروج خود روسیه از بن بست تحویل نیروگاه بوشهر به ایران. صالحی در همان دیدارش با لاوروف در مورد نیروگاه بوشهر اعلام کرد که “این نیروگاه طبق تعریفی که ما داریم راه اندازی شده، اما براساس تعریف دیگران، حتما باید برق آن وارد شبکه شود که این اتفاق به زودی می افتد.” این “ما” و آن “دیگران” کیستند؟ تعریف هر کدام از اینها از “راه اندازی” چیست؟ کِی “تعریف ما از راه اندازی” عملی شد؟ کِی “تعریف آنها از راه اندازی” عملی خواهد شد؟ … پاسخ این سؤالات ناروشن است. روشن این است که اظهار بی اطلاعی کردن از جزئیات طرحی که قرار است در مورد آن مذاکره شود، قاعدتاً بی هزینه نمی ماند.

حتی اگر این روی سکه هم مبین واقع امر باشد، باز همه چیز حاکی از آن است که تمام دیپلماسی چندجانبه و ظریفی که توسط طرفهای مختلف بکار گرفته می شود، همچنان در چنبره یک بن بست پیش می رود. نیز همه چیز حاکی از آن است که پیش رفتن در بن بست مدام دشوارتر، اگر نگویم دیگر ناممکن، شده است.