چند هفته بعد از حملات ۷ اکتبر حماس، تلویزیون دولتی اسرائيل گزارش داد که واحد شنود اطلاعاتی ارتش صبح آن روز در مرز غزه فعال نبوده، چون دو سال پیش تصمیم گرفته بودند فعالیت‌های شبانه و آخر هفته این یگان را متوقف کنند و تعداد نیروهای آن را کاهش دهند.

این یکی از ده‌ها گزارشی بود که بعد از حمله حماس، درباره نقص‌ها و ناکامی‌های اطلاعاتی اسرائيل منتشر می‌شد. شهرت و ابهت هفتاد ساله دستگاه‌های پر راز و رمز اطلاعاتی در چشم به هم زدنی فرو ریخته بود و همه به دنبال مقصر می‌گشتند؛ از بی‌توجهی به هشدار زنان واحد دیدبانی ارتش در مرز غزه تا اعتماد بیش از حد به فناوری پیشرفته حصارهای مرزی و دست کم گرفتن توان نظامی و اطلاعاتی حماس.

سنگ بنای اسرائیل از همان ابتدای شکل‌گیری بر پایه برتری نظامی، اطلاعاتی و امنیتی نهاده شد. کشوری ایجاد شده بود که در داخل آن صدها هزار نفر آواره شده بودند و در خارج، همسایگان همه دشمنش بودند. دوام چنین کشوری بدون ساز و کار گسترده، پیچیده و مخفیانه سازمان‌های سه‌گانه جامعه اطلاعاتی اسرائیل قابل تصور نبود.

موساد، سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل، دسامبر سال ۱۹۴۹ - حدود یک سال و نیم بعد از تشکیل کشور اسرائیل - تاسیس شد تا ادامه موجودیت آن را در برابر تهدیدهای خارجی تضمین کند و اجازه وقوع هولوکاستی دیگر را ندهد.

شاباک یا شین-بت، سازمان اطلاعات و امنیت داخلی اسرائیل، به صورت رسمی در فوریه سال ۱۹۴۹ تاسیس شد. شین-بت می‌گوید «سپر نامرئی» اسرائيل در برابر تهدیدهای امنیتی و تروریستی در داخل اسرائیل و سرزمین‌های فلسطینی کرانه غربی و نوار غزه است.

آمان، اداره اطلاعات نظامی اسرائیل، سومین سازمان از جامعه اطلاعاتی اسرائیل است که به عنوان رکن اطلاعات ستاد کل نیروهای دفاعی فعالیت می‌کند. وظیفه اصلی این سازمان جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و ارائه اطلاعات به فرماندهان نظامی اسرائیل است. مسئولیت برنامه‌ریزی عملیات نظامی و ارزیابی تهدیدهای خارجی علیه اسرائیل هم از جمله دیگر مسئولیت‌های این نهاد است.

پیشینه نهادهای اطلاعات نظامی در اسرائیل، به پیش از اعلام استقلال آن به عنوان یک کشور برمی‌گردد. در دوره قیمومیت بریتانیا بین سال‌های ۱۹۲۲ تا ۱۹۴۸، «شای» سرویس اطلاعاتی و ضد جاسوسی بود که به عنوان شاخه‌ای از «هگانا»، بزرگ‌ترین سازمان شبه‌نظامی صهیونیست در فلسطین، فعالیت می‌کرد. شای وظیفه جمع‌آوری اطلاعات سیاسی و نظامی برای مبارزه با عرب‌های ساکن فلسطین و حکومت بریتانیا در این سرزمین‌ها را داشت و بعد از تشکیل کشور اسرائیل منشا شکل‌گیری سازمان‌های اطلاعاتی از جمله آمان، اداره اطلاعات نظامی اسرائیل شد.

آمان از چند یگان اصلی گردآوری و ارزیابی اطلاعات تشکیل شده که مهم‌ترین آنها واحدهای ۸۲۰۰، ۹۹۰۰ و ۵۰۴ هستند و همه آنها در جنگ اسرائیل در غزه نقش اطلاعاتی مهمی دارند. این واحدها در شناسایی تهدیدهای اطلاعاتی و نظامی ایران هم نقش ایفا می‌کنند، و علاوه بر آن رسانه‌های اسرائیلی - چند ماه قبل از شروع جنگ غزه - گزارش دادند که واحد جدیدی به نام «شاخه ۵۴» زیر نظر اداره اطلاعات نظامی تشکیل شده که ماموریتش آمادگی برای جنگ احتمالی با ایران و به ویژه سپاه پاسداران است.

 

واحد ۸۲۰۰، جاسوسی سیگنال

واحد ۸۲۰۰ مهم‌ترین یگان اطلاعات نظامی اسرائیل است که مسئولیت شنود الکترونیک یا «جاسوسی سیگنال» را بر عهده دارد. ارتش اسرائیل می‌گوید این واحد بزرگترین یگان اطلاعات نظامی و «واحد اصلی گردآوری اطلاعات» است.

بر اساس گزارش‌ها حدود ۱۰ هزار نفر در این یگان خدمت می‌کنند که بیشتر آنها از میان نیروهای نخبه و تحصیل‌کرده در رشته‌های مرتبط انتخاب شده‌اند. گفته می‌شود تعداد نیروهای این واحد بیشتر از کارکنان موساد یا شین‌بت است.

به گفته ارتش اسرائیل سربازان این واحد «مسئول توسعه و به‌کارگیری ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات، و تحلیل، پردازش و فرستادن اطلاعات برای مقام‌های مربوط هستند. این واحد در تمام مناطق فعال است و در زمان جنگ به ستاد فرماندهی میدانی می‌پیوندد تا جریان اطلاعات را سرعت بخشد».

مسئولیت‌های اصلی واحد ۸۲۰۰ را می‌توان این طور خلاصه کرد:

• شنود ارتباطات تلفنی
• رمزگشایی کدهای نظامی و اطلاعاتی
• جمع‌آوری اطلاعات در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
• شناسایی تهدیدهای سایبری
• توسعه جنگ‌افزارهای الکترونیک و سایبری
• این واحد از نظر فناوری به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین نهادهای شنود و تجسس الکترونیک در جهان شناخته می‌شود و از نظر توان فنی با آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) مقایسه می‌شود.

با وجود آن که فعالیت‌های آن در هاله‌ای از رمز و راز پوشیده‌ شده و ماموریت‌های آن علنی نمی‌شود، اما به باور کارشناسان نظامی و اطلاعاتی در عملیات‌های سایبری مهمی -چه آفندی و چه پدافندی- نقش داشته است.

یکی از تاکتیک‌های اصلی این واحد شناسایی و به‌کار‌گیری نقاط ضعف شبکه‌ها و نرم‌افزارها برای نفوذ به سیستم‌های هدف و جمع‌آوری اطلاعات است، بدون آن که شناسایی شود. تولید و توسعه بدافزارهای خاص برای اهداف مشخص هم در این شیوه به کار می‌رود.

از جمله گفته می‌شود واحد ۸۲۰۰ در یکی از مهم‌ترین و مشهورترین حملات سایبری جهان، یعنی آلوده کردن تاسیسات هسته‌ای ایران به ویروس استاکس‌نت در سال ۲۰۱۰ دست داشته است، هر چند که چنین نقشی هرگز تایید نشد.

یوری استاو، جانشین فرماندهی واحد آفندی یگان ۸۲۰۰، در مصاحبه با روزنامه هاآرتص گفت: «نبرد ما با ایران در حوزه سایبری هیچ همتایی در سرتاسر جهان ندارد.»

یکی دیگر از شیوه‌هایی که این یگان به کار می‌گیرد تکنیک‌های پیچیده مهندسی در شبکه‌های اجتماعی است. در این شیوه افراد یا گروه‌ها، با عملیات فریب، ترغیب می‌شوند کارهایی را که از آنها خواسته می‌شود انجام دهند یا اطلاعات محرمانه‌ای را که در اختیار دارند فاش کنند.

قدمت این واحد به سال ۱۹۵۲ برمی‌گردد که با نام واحد دوم خدمات اطلاعاتی تاسیس شد و بعد از آن هم در دوره‌هایی با عنوان واحد ۵۱۵ یا واحد ۸۴۸ شناخته می‌شد. سابقه فعالیت‌های این واحد به پیش از دوران شنود مدرن برمی‌گردد و گفته می‌شود که قبل از جنگ شش روزه سال ۱۹۶۷ با اعراب - که با پیروزی سریع و قاطع اسرائیل به پایان رسید - در جمع‌آوری اطلاعات از مصر و سوریه نقش مهمی ایفا کرده است.

بعد از حمله حماس به جنوب اسرائیل واحد ۸۲۰۰ بیش از پیش مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و چندین گزارش‌ درباره وضعیت و عملکرد آن منتشر شد. از جمله -همان طور که در ابتدای این مقاله اشاره شد- کاهش فعالیت شبانه و آخر هفته این واحد، و همین طور گزارش دیگری که نیویورک تایمز منتشر کرد و می‌گفت که واحد ۸۲۰۰ از حدود یک سال پیش شنود بی‌سیم‌های حماس را متوقف کرده بود، چون به نظرشان رسیده که این کار ارزش تلاش‌هایی را که برای آن انجام می‌شده، نداشته است.

واحد ۹۹۰۰، نگاه از بالا

 

اگر واحد ۸۲۰۰ را «گوش» اطلاعاتی ارتش اسرائیل توصیف کنیم، واحد ۹۹۰۰ «چشم» تجسسی این سازمان است.

این واحد مسئول عکس‌برداری و جمع‌آوری اطلاعات تصویری و بصری شامل داده‌ها و اطلاعات جغرافیایی از ماهواره‌ها، هواپیماهای تجسسی و پهپادها است. تحلیل و ارزیابی این اطلاعات برای نیروهای رزمی در میدان جنگ و تصمیم‌گیرندگان و فرماندهان هم جزو وظایف این یگان است.

یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌های این واحد فراهم کردن اطلاعات برای نیروهای میدانی بر اساس قابلیت تولید نقشه‌های سه‌بعدی و ایجاد امکان «واقعیت افزوده» (augmented reality) است.

هم‌زمان با افزایش نقش پهپادها در عملیات تجسسی، در سال ۲۰۲۰ واحد جدیدی برای پیش بردن فعالیت‌های پهپادی یگان ۹۹۰۰ ایجاد شد.

در همان سال خبرنگاران -در اقدامی کم‌سابقه- برای بازدید از قابلیت‌های جدید واحد ۹۹۰۰ دعوت شدند. در آن زمان رسانه‌ها نوشتند که واحد پهپادی به عنوان بخشی از سرمایه‌گذاری هنگفت ارتش اسرائيل شکل گرفته که هدف از آن افزایش توانمندی‌های اطلاعاتی برای شناسایی نیروهای دشمن در «مناطق شهری» و گسترش «بانک اهداف» در مرزهای جنوبی و شمالی است.

بر اساس گزارش‌ها رصد ماهواره‌ای ایران هم از جمله مسئولیت‌های اصلی واحد ۹۹۰۰ است، که از جمله با ماهواره تجسسی «افق-۱۳» اسرائیل که ماه مارس ۲۰۲۳ در مدار قرار گرفت انجام می‌شود.

یکی از ابتکارهای این واحد که در سطح جهانی خبرساز بوده، آموزش و به کار گرفتن نیروهای جوان مبتلا به اوتیسم است. این افراد در قالب برنامه‌ای به نام «رویم راچوک» یا «آن سوی افق‌ها» استخدام می‌شوند و به گفته ارتش اسرائیل «همه آنها در طیف اوتیسم قرار دارند و از توانایی شگفت‌انگیزی برای تحلیل، تفسیر و درک تصاویر ماهواره‌ای و نقشه‌خوانی برخوردارند».

 

واحد ۵۰۴، جذب جاسوس

واحد ۵۰۴ یگان اطلاعات انسانی ارتش اسرائیل است که علاوه بر فعالیت‌های داخلی، در خارج از مرزهای اسرائیل هم جاسوس جذب می‌کند. سربازان و افسران این واحد، جاسوسان و مامورانی را هدایت می‌کنند که در کشورهای خارجی و همین طور در نوار غزه و کرانه غربی مشغول تجسس و جمع‌آوری اطلاعات هستند.

ارتش اسرائیل درباره این واحد فوق سری می‌گوید «با وجود سهم بزرگی که در تامین امنیت کشور دارد و با وجود صدها عملیات موفق، افراد کمی با فعالیت‌های این واحد آشنا هستند.»

وظیفه اصلی واحد ۵۰۴ اطلاعات ارتش، جاسوسی از طریق عوامل انسانی است و مسئولیتش در این حوزه با موساد و شین-بت تلاقی می‌کند.

اما علاوه بر تفاوت‌های استراتژیک بین این واحد و سازمان‌های امنیتی اسرائیل، نوعی تقسیم وظایف میدانی وجود داشته که بر اساس آن فعالیت‌ موساد روی ایران و حوزه بین‌المللی متمرکز بوده، شین-بت در نوار غزه نفوذ بیشتری داشته و واحد ۵۰۴ مسئولیت بزرگتری در لبنان به عهده گرفته است.

اما بعد از حملات ۷ اکتبر این واحد با برپایی ستاد فرماندهی در جنوب اسرائیل، تعداد نیروهای خود را در این منطقه افزایش داد و روی غزه تمرکز کرد.

در جریان جنگ زمانی که نیروهای اسرائیلی بیمارستان شفا را در غزه تسخیر کردند، رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که اطلاعات گردآوری شده از سوی واحد ۵۰۴ پرده از فعالیت حماس در این بیمارستان برداشته است. در آن زمان گفته شد که آنها در بازجویی از یک فلسطینی شاغل در بیمارستان به این نتیجه رسیده‌اند که بین ۸۰ تا ۱۰۰ عضو حماس در ساختمان بیمارستان حضور داشته‌اند.

 

گفته می‌شود این واحد اطلاعاتی در جریان جنگ داخلی سوریه نقش مهمی در متقاعد کردن شورشیان و نیروهای مخالف بشار اسد برای پرهیز از تنش و درگیری با اسرائیل داشت.

سال ۲۰۱۹ ارتش اسرائیل به دلیل «پیشگیری از حملات تروریستی و خنثی کردن تهدیدها» در شمال اسرائیل از واحد ۵۰۴ قدردانی کرد.

واحد ۵۴، تمرکز روی سپاه پاسداران

در ماه ژوئن ۲۰۲۳ رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که یک واحد اطلاعاتی در ارتش اسرائیل تشکیل شده که به طور مشخص بر جنگ احتمالی علیه ایران و سپاه پاسداران متمرکز است.

اولین بار سایت خبری وای‌نت (سایت انگلیسی یدیعوت آحارانوت) گزارش داد که «شاخه ۵۴» برای جمع‌آوری اطلاعات درباره نیروهای نظامی ایران، و شیوه‌های رزمی و تکنیک‌های آموزشی آنها تشکیل شده است. بر اساس این گزارش تنها ۳۰ نفر در این واحد فعالیت می‌کنند.

یکی از فرماندهان این واحد تشکیل آن را نشانه «تغییری مهم در طرز فکر ارتش اسرائیل» در برخورد با ایران توصیف کرده و گفته است که جنگ احتمالی با ایران «شبیه جنگ با حزب‌الله یا عملیات در غزه علیه حماس یا جهاد اسلامی نخواهد بود».

این فرمانده که نامی از او برده نشده، درباره وظایف واحد ۵۴ گفته است: «ما مسئول فراهم کردن زیربنای اطلاعاتی درباره قابلیت‌های نظامی ایران و سیستم‌های استراتژیکی هستیم که آنها در اختیار دارند. ما در حال تحقیق درباره عوامل تعیین‌کننده در ایران، از بالاترین سطوح تا نیروهای عملیاتی در خطوط مقدم هستیم.»

در این واحد اطلاعاتی یک بخش هدف‌گذاری هم فعال است که اهداف بالقوه در داخل ایران را برای حملات احتمالی در آینده شناسایی می‌کند. مسئول این بخش به رسانه‌ها گفته است که فعالیت آن به طور خاص روی سپاه پاسداران در داخل ایران -و نه نیروی قدس- متمرکز است.

او می‌گوید: «ما با سرعتی رضایت‌بخش هر روز اهداف بیشتری را شناسایی و شیوه حمله موثر به آنها را بررسی می‌کنیم. ما همین الان هم تعداد اهداف داخل ایران را،‌ صرف نظر از تاسیسات هسته‌ای، دو برابر کرده‌ایم… رویارویی نظامی آشکار [با ایران] داستانی کاملا متفاوت خواهد داشت.»